تاریخچه شهرستان تبریز

تبریز یكی از قدیمی ترین مناطق ایران است و مجموعه آثار تاریخی و نشانه های باستان شناختی كه از محل های مختلف آن به دست آمـده دلالت بر دیـریـنـگـی و قـدمـت تـاریخی ایـن شـهـر دارد. سـاركـن « سـاركـن پـادشـاه آشـور 722-750 » در كتبیه خود از شهری به نام اوشكایا كه شاید همان اسكوی امروزی است و نیز از دژ و قلعه‌ محكمی به نام تارویی یاد می كنداز محل های مختلف آن به دست آمـده دلالت بر دیـریـنـگـی و قـدمـت تـاریخی ایـن شـهـر دارد. سـاركـن « سـاركـن پـادشـاه آشـور 722-750 » در كتبیه خود از شهری به نام اوشكایا كه شاید همان اسكوی امروزی است و نیز از دژ و قلعه‌ محكمی به نام تارویی یاد می كند كه به احتمال زیاد تبریز است. گذشته از این در یكی از كتبیه های سناخریت پادشاه آشور ( 705-681 ق . م ) از شهری به نام تربیس نام برده شده است كه پادشاه مزبور در آنجا معبدی به نام نركان ساخته بود. بعضی از مورخان ترویای معروف و تبریز را یكی می پندارند. عده ای حتی این شهر را همان سوز یا شوش قدیم و عده ای دیگر آكراتا یا آماتای ذكر شده در تورات فرض كرده اند. تعیین تاریخ دقیق پیدایش شهرنشینی در دشتی كه تبریز در آن قرار گرفته دشوار است. شرایط این دشت حاصلخیز به واسطه وجود دو رود آجی چای و مهران رود، اقلیم معتدل، موقعیت ارتباطی بسیار مناسب، وجود منابع زیرزمینی غنی و موقعیت مناسب استراتژیكی آن، زمینه مساعدی برای تكوین و توسعه زندگی شهری فراهم آورده است. در دوره حكومت روادیان تبریز پایتخت آذربایجان شد و به علت موقعیت ممتاز جغرافیایی و نظامی خود بیشتر از سایر شهرها مورد توجه قرار گرفت. در سال 340 هجری قمری از اتحاد سه گانه‌ تبریز، اشنو ( اسند ، اسنق ) و دهخوارقان مملكت بنی رودینی به وجود آمد كه حكام آن قدرت و استقلال كامل داشتند و خلفای بغداد از دخالت و نفوذ كمی در آن برخوردار بودند. از قرن دهم میلادی یا قرن سوم هجری به بعد نام تبریز در ردیف شهرهای بزرگ آذربایجان آمده است كه در آنجا همزمان با پیشرفت صنعت و تجارت علم و تمدن نیز شكوفا شده است. اهالی تبریز در سال 616 هجری موفق شدند با دادن هدایای قیمتی و پول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ویرانی آن جلوگیری كنند. پس از حمله مغول به ایران برای اولین بار شهر تبریز به دستور آباقاخان ( 680-663 هجری قمری ) پایتخت رسمی ایلخانان شد. در سال 658 هجری در دوران حاكمیت آباقاخان در تبریز ، زندگی مدنی و اقتصادی دوباره شكوفا شد. سلطان محمود غازان خان معروف ترین شاه مغول در 694 هجری تبریز را مقر حكومت قرار داد و آن را به منتهای درجه عظمت و بزرگی و آبادانی رساند. پس از ایلخان مغول، تبریز در عصر جلایریان و تركمانان آق قویونلو و قره قویونلو پایتخت ایران شد و در این زمان (870هجری) بود كه به دستور جهان شاه بن قره یوسف بن تركمان مسجد كبود (‌گؤی مسجد) بنا گردید. در سال 906 هجری شاه اسماعیل صفوی (‌متخلص به ختایی) تبریز را پایتخت ایران كرد. در دوران صفوی شهر تبریز بارها میدان جنگ ایران و عثمانی شد. در آغاز حكومت قاجار بخصوص زمان فتحعلی شاه، تبریز پایتخت دوم یا ولیعهد نشین ایران شد و محل استقرار عباس میرزا نایب السلطنه گردید. در دوره استبداد صغیر محمد علی شاه، مردم تبریز به رهبری دو قهرمان ملی – ستارخان و باقرخان – پس از ماهها مبارزه و ستیز ، ابتدا تبریز و آذربایجان و سپس ایران را از چنگ استبداد رهایی بخشیدند.