الکساندر پدر دوما امپررطور شخصیت پردازی
دوما، الکساندر(پدر) Dumas (pere), Alexandre رماننویس و نمایشنامهنویس فرانسوی (1802-1870) پدر الکساندر دوما، ژنرال ارتش جمهوری بود و پس از مرگ خود در 1806 خانواده را در فقر شدید باقی گذارد. الکساندر پس از چند سال تحصیل نامنظم ناچار گشت که برای تأمین معاش بکار بپردازد، در پانزده سالگی در چندین دفتر وکالت دعاوی مشغول شد و در بیست سالگی به پاریس رفت و به سفارش یکی از دوستان متنفذ در دفتر یک دوک بکار پرداخت، اما جز به فکر کسب شهرت از راه نویسندگی نبود و همین که وضع مالیش بهبود یافت، با مطالعه شخصی بر وسعت معلوماتش افزود و به نشر چند شعر و داستان دست زد و از 1825 برای تئاترها نمایشنامه نوشت، اما شهرت اصلی را در 1829 با نوشتن نمایشنامه "هانری سوم و دربارش" Henri III et sa Cour به دست آورد. این اثر منثور در پنج پرده در 11 فوریه 1829 در کمدی فرانسز بر صحنه آمد و موفقیت بزرگی به دست آورد. موضوع نمایشنامه اشکال‌تراشیها و دسیسههای پیچیده سیاست درباری، در ضمن ماجراهای عشقی درباریان بود. این اثر استادی خارقالعاده دوما را در بهره گرفتن از منابع تاریخ ملی فرانسه و استخراج نمایشنامههای رمانتیک از این ذخایر پایانناپذیر نشان میداد و او را راهگشای هنر تئاتر جدیدی معرفی میکرد که تقریباً ربع قرن بر صحنههای تئاتر فرانسه تسلط یافت. ادراک عمیق دوما از هنر نمایشی و سهولت بیان او را از چنان پیروزیای در این راه برخوردار کرد که ویکتورهوگو، پیشرو واقعی تئاتر رمانیتک هرگز به آن دست نیافت. از جمله نمایشنامههای تحولانگیز دوما این آثار است: "آنتونی" Antony (1831) تئاتر رمانتیک موفق. موضوع این نمایشنامه عشقهای افراطی بود که حد و مرزی نمیشناخت و با آیین و قراردادهایی که بر اجتماع حکومت داشت، پیوسته در مبارزه بود. "برج نل" La Tour de Nesle در پنج پرده که در 1832 برصحنه آمد و از توفیق بسیار برخوردار گشت. عنوان نمایشنامه مربوط به افسانهای است که از برج نل مخفیگاهی برای جنایت میسازد، خاصه این افسانه که همسر لوئی دهم پادشاه فرانسه و خواهرش در پی شبی عاشقانه عشاق خود را در آن به قتل می‌رسانند و این خود موضوعی برای تئاترهای رمانتیک میگردد. نمایشنامه برج نل با بیانی پرطمطراق و رنگین حوادث جالب توجه و در عین حال غمانگیز عاشقانهای را که جا به جا با این برج رابطه مییابد، پیش چشم میگذارد."دون ژوان مارانیا یا سقوط فرشته" Don Juan de Marana ou la Chute d’un ange (1837) نمایشنامهای خیالانگیز که نویسنده در آن آسمان و زمین را در برابر تجاوز این اغواگر معروف قرار میدهد، حتی فرشتهای که به صورت راهبه برای نجات روح گناهکار دون ژوان به زمین میآید، به او دل میسپارد، از فرشتهخوئی دست میکشد و خود را به او تسلیم میکند. دوما بعدها از رمانهای خود نیز تعداد فراوانی نمایشنامه اقتباس کرد و در حدود پانزده نمایشنامه نیز پس از مرگش بر صحنه آمد. وی با آنکه نویسنده بزرگ آثار نمایشی به شمار میآمد، از 1839 به رمان‌نویسی دست زد و از رمانهای تاریخی آغازکرد. او که ذوق نمایشی عمیقی داشت، در رمانهای تاریخی نیز به حوادث جالب توجه و اعمال رنگارنگ و مردان بزرگ علاقه نشان میداد. در واقع تاریخ در نظر دوما سرچشمهای از هیجانها بود که تنها از امور استثنایی و غیرعادی پدید میآمد، نه از واقعیتهای ساده. خود او نیز در خلق مکالمهها و صحنههای پرتحرک استعداد شگرفی داشت که خاص رمان نویسیش بود. تعداد رمانهای دوما به هشتاد میرسد که غالب آنها، تنها نوشته شده و بعضی نیز با همکاری ماکه Maquet که دوما از 1839 تا 1851 با وی همکاری داشته است، نوشته شده است. از معروفترین رمانهای دوما که با همکاری ماکه نوشته شد، "سه تفنگدار" Les Trois Mousquetaires (1844) است. اشخاص این داستان سه نجیبزاده و سه دوست جدانشدنی، از تفنگداران لوئی سیزدهماند که بعدها چهارمین نیز به نام "دارتانیان" D’Artagnan به جمع آنان میپیوندد و قهرمان اصلی داستان میگردد. ارتباط حوادث در این رمان بزرگ استعداد فراوان دوما را در هنر نقل نشان میدهد. در واقع دوما از تودههای مطالب تاریخی اثری افسانهای و بدیع و جاندار آفریده است که از غنای فراوان صور ذهنی و سهولت بیان برخوردار است. سه تفنگدار در میان آثار فراوان دوما و جانشینان او شاهکاری بیهمتا به شمار آمد و هنوز از کتابهای پرخواننده جهان محسوب میشود. پیروزی این داستان چنان برقآسا و کامل بود که دوما دنباله آن را در داستان "بیست سال بعد" Vingt ans après پی گرفت و سال بعد، در 1845 انتشار داد. در این داستان دارتانیان میخواهد که گروه چهارنفری معروف خود را که بر اثر حوادث و گذشت زمان پراکنده شدهاند، جمع کند. سومین داستان از این رمان بزرگ با عنوان "ویکنت دو بروژلن" Le Vicomte de Bragelonne در 1848 انتشار یافت. داستان اول این سلسله شخصیت مستبد "ریشلیو" Richelieu را معرفی میکند، داستان دوم شخصیت "مازارن" Mazarin و عصر آشفته حکومت "آن دوتریش" Anne d’Autrich را پیش چشم میگذارد و در سومین داستان، خواننده به دوره پرشکوه و پرجاه و جلال سلطنت لوئی چهارده برده میشود. قهرمان داستان اخیر همان دارتانیان است که به میانسالی رسیده، سه تفنگدار دیگر را رها کرده و با مأموریتهایی که انجام داده، از نزدیکان لوئی چهارده گردیده است. داستان در این بخش صورت وقایعنگاری به خود میگیرد و عشقهای شاه و سقوط "فوکه" Fouquet و روی کار آمدن "کولبر" Colbert و سایر وقایع تاریخی را منعکس میکند. از نظر تصویر وقایع تاریخی، داستان اخیر مهمترین بخش به شمار میآید و از نظر توصیف محیط عصری خاص، صادقانهترین بخشها. این رمان عظیم که در آغاز از طرف نویسنده برای دو جلد درنظر گرفته شده بود، به چهار جلد رسید، زیرا تاریخ که در شروع کار تنها زمینه حوادث بود، در جلدهای بعد به تدریج مقام مهمی یافت. رمان بسیار معروف دیگر دوما "کنت دومونت کریستو" Le Comte de Monte-Cristo در 1845 منتشر شد و توجه عامه را به خود جلب کرد. داستان سرگذشت مسافر مرموزی است با چهرههای گوناگون که با ثروت افسانهای خود قصد دارد جامعه اشرافی پاریس را دگرگون کند، زیرا سالها پیش در شب عروسی خود به وسیله رقیب عشقیش به تهمت طرفداری از ناپلئون به زندان افتاده است. غنای تخیل و نقل حوادث خارقالعاده ، موجب شده است که کتاب برای خواننده کشش فوقالعاده در بر داشته باشد. شهرت این داستان با نمایشنامهای که خود نویسنده از آن اقتباس کرد، ادامه یافت. دوما که در عالم تئاتر موفقیتی به دست آورده بود، مصمم شد که تئاتری خصوصی دایر کند، پس تئاتر تاریخی Theatre Historique را به وجود آورد و مخارج گزافی برای ساختن آن متحمل شد و نمایشنامههای خود را در آن برصحنه آورد که کارش با وجود استقبال تماشاچیان، سرانجام به ورشکستگی انجامید و دوما از ترس طلبکاران به بلژیک گریخت. در بلژیک یک سلسله رمان دنبالهدار با عنوان کلی "خاطرات یک پزشک" Memoires d’un Medecin نوشت، از آن جمله داستان "ژوزف بالسامو" Joseph Balsamo مردی، با قدرت شگرف هیپنوتیزم که به وسیله این قدرت حوادث آینده را در کشورهای مختلف پیشبینی میکند و قصد دارد در جوامع گوناگون و حتی در محیط دربار که به سبب فساد در راه سقوط است، انقلابی پدید آورد. پس دسیسههای پنهانی آغاز میکند، تصویرهای خیرهکننده از دربار، صفات قهرمانان و اختلاط عجیب عالم واقع و خیال، به این اثر قدرتی فراموشناشدنی میبخشد. شاید دوما هرگز چنین پرده‌ای از صور ذهنی و هیجان و ریزهکاری در دسیسه پیش چشم نگسترده باشد. از داستانهای دیگر این سلسله "گردنبند ملکه" Collier de la Reine (1849) و "آنژ پیتو" Ange Pitou (1851) است که هردو با پیروزی همراه بود. رمان "شوالیه دو مزون روژ" Le Chevalier de Maison Rouge نیز در 1846 توفیق بسیار به دست آورد. دوما چندین اثر تاریخی نیز انتشار داد که از آن جمله است: "کشور گل و فرانسه" Gaule et France (1832)، "ژاندارک" Jeanne d’Arc (1842)، "لوئی چهارده و قرن او" Louis XIV et son Siecle و مانند آن. سلسله سفرنامه Impressions de Voyage که مربوط به سفرهای دوما در کشورهای اروپایی میان سالهای 1835 و 1859 است، او را استاد درجه اول نقل و گزارش معرفی میکند، توصیفهای بیشمار و یادداشتهای فراوان درباره کشورهای مختلف آمیخته با لطیفهها، نظریههای تاریخی و نوشتههای جغرافیایی، کتاب را چون میدان وسیعی ساخته است که دوما با قدرت نقل و بینش جهانی در آن امکان جولان یافته است. "خاطرات من" Mes Memoires از 1852 تا 1854 در بروکسل به صورت پاورقی منتشر شد که زندگی دوما را چون رمانی ماجراجویانه و قصههایی دنبالهدار ساخته که هم سرگرمکننده و پرجاذبه است و هم مدرکی گرانبها از نقطه نظر تاریخی و تحلیل روانی به شمار میآید. دوما در 1853 به پاریس بازگشت و به نشر روزنامه و مجلهای پرداخت که دخالت مقامات سانسور موجب شد تا دست از آن بردارد و بار دیگر پاریس را ترک کند. این بار دوما به ایتالیا رفت و در مبارزههای استقلالطلبانه "گاریبالدی" Garibaldi شرکت کرد و پس از چهار سال اقامت در ناپل و ماجراهای بسیار به پاریس بازگشت.
آلکساندر دوما که در سراسر زندگی از آثار خود ثروت فراوان به دست آورده و چشمان مردم پاریس را به وسیله پذیراییهای پرشکوه و زندگی مجلل خود خیره ساخته و قصر و تئاتر شخصی بنا کرده بود، آخرین سالهای عمر جیرهخوار پسر و دختر خود گشت. وی در حدود سیصد رمان و نمایشنامه و تعداد بیشماری مقاله از خود باقی گذاشت. آثار کامل او شامل 103 جلد است. این مطلب درست است که دوما سبک خاصی نداشت و تاریخ ادبیات فرانسه به همین جهت چندان او را نستود، اما آثار عظیمش مانند آثار هوگو و بالزاک از پرخوانندهترین آثار عصر رمانتیک به شمار آمده و قهرمانان داستانهایش با وجود عدم ثبات روحی، اشخاصی فراموش نشدنی ماندهاند. شاید نتوان دوما را با معیار ارزشهای دیگر نویسندگان سنجید، اما وی خالق افسانههایی است که فرانسه از قرنها پیش به خود ندیده بود.
