چگونگی خواندن و نوشتن کلمات ترکی
چگونگی خواندن و نوشتن کلمات ترکی
می دانیم که هر زبانی از مجموعه کلمات و هر کلمه از ترکیب حروف و صداها تشکیل می گردد. این حروف و صداها در همه زبانها به دو دسته عمده تقسیم می شوند : مصوتها و صامتها . الف ) مصوتها : مصوتها(صدا دارها) به صداهایی گفته می شود که در هنگام تلفظ جریان هوای حلق به مواضعی چون لبها ، دندانها ، لثه ها و ... برخورد نکند .مثل مصوتهای فارسی : (آ، او، ای، اَ ، اِ ، اُ )
ب ) صامتها :صامتها(بی صداها) صداهایی هستند که بدون کمک لبها ، دندانها و ... می توانند ادا شوند. مثل : (ب،پ،ت،ج،چ، و ...) معمولأ گوناگونی مصوتها در هر زبانی باعث دشواری خواندن و نوشتن آن زبان می گردد در حالی که خواندن و نوشتن صامتها هیچگونه مشکلی ایجاد نمی کنند. بنابر این برای درست خواندن و درست نوشتن زبان ترکی بایستی ابتدا با مصوتهای ترکی آشنا شویم. (البته ما در این جا بیشتر زبان ادبی ترکی را ملاک قرار می دهیم نه زبان گفتاری را. می دانیم که در زبان فارسی 6 مصوت دارپم : ( اَ ، اِ ، اُ ، آ ، او ، ای) اما در زبان ترکی تعداد مصوتها 9 تاست. به این ترتیب : (آ ، او ، ای ، اَ ، ایْ ، ائ ، اوْ ، اﯚ ، اؤ) . در این قسمت به توضیح و چگونگی تلفظ این اصوات می پردازیم :
1- آ ، ا (Â): در کلماتی مثل: کاغاذ (کاغذ) ، آت (اسب) ، آتا (پدر)و ...
2- او ، و ، ـو (u) : درکلماتی مثل : دوز (نمک) ، اولدوز (ستاره) ، سو (آب) ، اوزون (دراز) ، بولاق (چشمه) و ...
3- ایـ ، یـ ، ی (i ) مثل : دیل (زبان ) ، دیش (دندان) ، بیر (یک) ، بیزی (ما را) ، بیتمک (روییدن) ، اینگه = اینه (سوزن) و ...
4- اَ ، ــَ ، اه ، ــه ، ه ( a ) مثل : اَت (گوشت) ، گَل (بیا) ، اه و (خانه ) ، اه یه (صاحب ) ، ده وه (شتر) و ...
5- ایـْ ، یـْ ، یْ ( Î ) درهنگام تلفظ این مصوت بخش خلفی و وسطی زبان به طرف سقف دهان بالا می آید و قسمت پیشین زبان در بن دندانهای جلویی جا می گیرد . مثل : ایْلدیْریْم (صاعقه ) ، آرّیْق (لاغر)، چاهیْ (چای) ، یاریْ ( نیمه ،نصفه ) ، یاغیْ (سرکشی و یاغی) و ...
6- ائـ ، ئـ ، ئ ( ë ) این مصوت که کسره ترکی به شمار می رود، مثل کسره فارسی ( ــِ ) ادا می شود ، با این تفاوت که کمی کشیده تر تلفظ می گردد . مثل کلمات : ائل (ایل ، قبیله ) ، بئش (پنج) ، دِئمَگ (گفتن ) ، دئ (بگو) ، یئ (بخور) و ...
7- اوْ ، وْ ، ـوْ ( o ) این مصوت هم مثل ضمه فارسی ( اُ ) است : امّا کمی کشیده تر ادا می شود مثل : اوت ( آتش ) ، بوْز (خاکستری) ، اون (عدد 10) و ...
8- اؤ ، ؤ ، ـؤ ( ö ) در هنگام تلفظ این صدا لبها کمی مدور شده و به طرف جلو کشیده می شود، وسط زبان و بخش پیشین آن به طرف سقف دهان بالا می آید. مثل : دؤش (سینه) ،گؤز(چشم) ، گؤل (دریاچه ) ، اِؤلمَک (مُردن ) و ...
9- اۆ ، ۆ ، ـۆ ( ü ) برای تلفظ این صدا لبها گرد و مدور شده و به طرف جلو کشیده می شود ! قسمت پیشین زبان به پشت دندانهای پایین جلویی نزدیک می گردد. مثل : ا ۆز (چهره،صورت،رو) ،گۆن (خورشید) ، ا ۆنگۆل (سبک و کم وزن ) و ...
قانون هماهنگی مصوتها :
گفتیم که زبان ترکی یکی از قانونمندترین زبانهای دنیاست. مهمترین این قوانین ، قانون هماهنگی مصوتهاست . بدین معنی که مصوتهای نه گانه ترکی را ابتدا به دو دسته ضخیم و ظریف و سپس به دو دسته گرد لبی ( لبها در هنگام تلفظ گرد و مدور می شوند ) و راست لبی ( لبها گرد ومدور نمی شوند) تقسیم می کنیم.
مطابقت مصوتهای ضخیم و ظریف : از 9 مصوت ترکی فوق 4 تای آنها یعنی ( آ ، او ، اوْ ، ایْ ) را مصوتهای ضخیم (قالیْن سَسلی) و 5 تای «یگر یعنی ( اَ ، ائ ، اؤ ، ا ۆ ، ای ) را مصوتهای ظریف ( اینچه سَسلی) می گویند. جالب این است که اگر اولین مصوت یک کلمه ضخیم باشد ، تمام مصوتهای آن کلمه ضخیم ! و اگر اولین مصوت یک کلمه ظریف باشد ، تمام مصوتهای آن کلمه ظریف خواهد بود . حال به این دو گروه کلمات توجه کنید :
الف ): آلا (پیسه) ، بالیْق (ماهی) ، قوْیون (گوسفند) ، آیایدیْن (مهتاب) ، قالا (بماند) ، اوتورماق (نشستن) ، آتّیْلاماق (جهیدن) ، قوْروقچولوق ( قرق کردن) و ...
ب ) . گؤزلَه مَک (مواظبت کردن) ، اینچه لیک (باریکی) ، ا ۆزۆملۆک (تاکستان) ، گیزلَنمَک (پنهان ماندن) ، ایچَری (داخل) ، اؤزۆم (خودم) و ...
اگر به دو گروه از کلمات بالا کاملأ دقت کنید ، خواهید دید که همه مصوتهای گروه (الف) ضخیم و گروه (ب) ظریف هستند.
مطابقت گرد لبی ها و راست لبی ها : از 9 مصوت ترکی 5 مصوت (آ ، اَ ، ای ، ائ ، ایْ) را مصوتهای راست لبی (دوداقلانمایان) و 4 مصوت (او ، اؤ ، اوْ ، اۆ) را مصوتهای گرد لبی(دوداقلانان) می گویند. این نکته بسیار ظریف را هم باید بدانیم که معمولأ اگر اولین مصوت کلمه ای گرد لبی باشد، تمام مصوتهای آن کلمه گرد لبی و اگر اولین مصوت کلمه ای راست لبی باشد، تمام مصوتهای آن کلمه راست لبی خواهد بود. حال به این دو گروه کلمات دقت کنید :
الف ) داشلیق (سنگلاخ) ، گئدمَک (رفتن) ، آغاناق (محل غلتیدن) ائلچیلیک (قاصدی) ، قازانماق (به دست آوردن) و ...
ب ) اۆنگۆلّۆک (سبکی) ، اوْدونلوق (جایگاه هیزم) ، دؤشـلۆک (سینه بند) ، دوزلوق (نمکدان) ، اۆزۆمچولۆک (انگورداری) و .
می بینید که همه مصوتهای گروه (الف) گرد لبی (دوداقـلانان) هستند ، در حالی که همه مصوتهای کلمات گروه (ب) راست لبی (دوداقلانمایان ) می باشند .
توجه : به طور کلی تمامی کلمات ترکی که در این کتاب نوشته شده ، دارای اعراب وعلامت مخصوص ترکی می باشند تا کلمات به سادگی خوانده شوند . بنا بر این هر کلمه ای که یکی ازعلائم ( و ، ؤ ، ۆ ،وْ ، ئـ ، ئ ، اه ، ه ، ـه ، اَ ، ــَ ، یـ ، یْـ ، یْ ) را نداشته باشد : به صورت سکون (بدون اعراب) خوانده می شود . همچین باید توجه داشته باشیم که هم مصوت (( اه )) در اول کلمه و هم مصوت (( ه ، ـه )) در وسط و آخر کلمه صدای فتحه ( اَ ) است .
از مجموع آنچه گفته شد می توان این جدول را ارائه داد.
جدول مصوتها
ظریف و گرد لبی (اۆ ، اؤ )
ظریف و راست لبی
(اَ=اه=ه ، ائ ، ای )
ضخیم وگرد لبی (او ، اوْ)
ضخیم و راست لبی (آ ، ایْ )
گۆز(چشم)
اَل (دست)
اوْدون(هیزم)
یاریْ (نیمه،نصف)
دۆز(صاف)
اَه یه (صاحب)
قویروق(دُم)
آ پارماق(بردن)
دوش (سینه)
دَه وه (شتر)
اوزون(دراز)
ایْلدیْریْم(صاعقه)
اؤچۆش(پرواز)
سئودی(خواست)
اوْغول(پسر)
یاییق(خیک دوغ، مَشک)
دؤیۆش(دعوا)
ائلیم(ایل من)
اوْتلوق(علف زار)
آ یاق(قدم)
اؤلۆم(مرگ)
دئمَه لی(گفتنی)
بورون(دماغه)
قارلیق( برفگاه)
اؤزۆم(خودم)
اییده(سنجد)
توروش(ترش)
آچیْق(باز)
