مرگ از نگاه مدرن

مرگ از نگاه مدرن


انسان مدرن به امر مرموز مرگ می اندیشد












http://www.aftabir.com/articles/reli...c55e21c8e7.jpg











با وجود این که انسان مدرن تمایل به زدودن ابهامات از بیشتر پدیده ها را دارد ولی مرگ «death» پدیده ای است که بشر امروز همانند نسل های گذشته تمایل چندانی برای ابهام زدایی و نزدیک شدن به آن نشان نمی دهد.
دنیای مدرن با تمام دستاوردهای معجزه گونه اش همچنان در مقابل معمای مرگ سکوت اختیار کرده و انسان مدرن در مقابل این پدیده، حیرت زده نظاره گر است. شاید بهترین راه حل این معما پاک کردن صورت مساله است و این به معنای آن است که انسان وجود چنین پدیده ای را نادیده انگارد. به زبان روان شناسی مکانیزم دفاعی واپس رانی «repression» راه حلی هر چند موقتی برای نادیده گرفتن پدیده ای است که حیات آدمی را تهدید می کند. هر چند در نهایت اندیشیدن به مرگ به عنوان «اندیشیدن به یک میدان زمانی محدود برای زندگی» امری گریزناپذیر است، ولی بشر امروز به شیوه های مختلف تلاش می کند از در سازگاری با آن وارد شود.
شاید این سوال مطرح شود که چرا با این که بسیاری مرگ را تنها واقعیت مسلم زندگی می دانند، سخن گفتن از آن بسیار دشوار است. پاسخ به این سوال چندان دشوار نیست اگر بدانیم که از یک سو برای سخن گفتن پیرامون این پدیده زبان خاصی ابداع نشده است و از سوی دیگر عجز و ناتوانی علم پزشکی بیش از هر مساله ای خود را در پدیده مرگ نشان می دهد. در این نوشته تلاش می کنیم نگاه جهان مدرن به پدیده مرگ را مورد بررسی قرار دهیم.
مفهوم مرگ: برای درک هر پدیده ای ناگزیر به ارائه تعریفی هر چند سطحی از آن هستیم و این موضوع نیز مستلزم تجربه آن پدیده است. انسان تا زمانی که پدیده ای را تجربه نکند نمی تواند به فهم آن نائل شود، حال این تجربه به هر صورت که می خواهد می تواند رخ دهد. در واقع سخن گفتن از هر پدیده ای مستلزم حداقل فهم و درک آن پدیده است و این امر نیز با تجربه و نه لزوما با تجربه آزمایشگاهی امکان پذیر است. حال سوال اینجاست آیا می توان از مرگ سخن به میان آورد و مدعی فهم آن شد؟
وندر زندن در کتاب روان شناسی رشد چنین می نویسد:
«بزرگ ترین مشکل کسی که می خواهد درباره مرگ بیندیشد این است که نباید آن را تجربه کند. مرگ ما را در دریایی از ابهامات، سحر و جادوها غوطه ور می سازد. چگونه می توانیم درباره چیزی فکر کنیم که تمام تلاشمان دور ماندن از آن است.» «زندن، ۱۳۸۷، ۳۰۲»
نکته جالب اینجاست که برخی افراد طبیعی بودن مرگ را برای انسان می پذیرند اما همواره خود را یک استثنا به حساب می آورند، چنان که ویلیام سارویان «William saroyan» طنزنویس مشهور، پیش از مرگ خود چنین نوشت: «من می دانستم که همه مردم باید روزی بمیرند، اما همیشه فکر می کردم من استثنا خواهم بود.» شاید بتوان گفت به دلیل عدم توافق بر مفهوم مرگ، به تعداد انسان ها می توان مرگ را تعریف کرد و در این میان «توفان ها و جزر و مدهای زندگی» افراد نقش مهمی در ارائه تعریف مرگ دارد. نوع برداشت یک کودک از مرگ با نگاه سالمند به این پدیده متمایز است، همان گونه که نوع مواجهه یک فرد مذهبی با مرگ یکی از نزدیکان متفاوت از برخورد یک فرد غیر مذهبی در سوگ یکی از عزیزانش است.
آگاهی از مرگ: بر خلاف نسل های گذشته که تا حدود زیادی از نزدیک شاهد مرگ اطرافیان و نزدیکان خویش بوده اند، نسل حاضر در کشورهای صنعتی کمتر نسبت به جنبه های جسمانی مرگ آگاهی دارند و این به آن دلیل است که امروزه مرگ افراد بیشتر در بیمارستان ها و کنار کادر بیمارستان و نه در خانه و کنار اعضای خانواده رخ می دهد. به تعبیر لورا برک «این فاصله گیری از مرگ بدون تردید در احساس ناراحتی از آن دخالت دارد. به رغم تصاویر مکرر مرگ در تلویزیون، سینما و گزارش های خبری، تصادفات، قتل ها، جنگ ها و بلایای طبیعی، در فرهنگی که مرگ را انکار می کند، زندگی می کنیم.» «برک، ۱۳۸۷، ۴۶۸»
شکل گیری مفهوم مرگ مستلزم آگاهی از ۵ مفهوم کلیدی است که لورا برک در کتاب روان شناسی رشد خود این گونه به آنها اشاره می کند:
«۱) تداوم: وقتی موجود زنده ای می میرد دوباره نمی توان آن را به زندگی برگرداند.
۲) اجتناب ناپذیری: همه موجودات زنده سرانجام می میرند.
نسل حاضر در کشورهای صنعتی کمتر نسبت به جنبه های جسمانی مرگ آگاهی دارند و این به آن دلیل است که امروزه مرگ افراد بیشتر در بیمارستان ها و کنار کادر بیمارستان و نه در خانه و کنار اعضای خانواده رخ می دهد
۳) توقف: تمام کارکردهای موجود زنده از جمله حرکت، فرآیندهای بدن، فکر و احساس هنگام مرگ متوقف می شوند.
۴) قابلیت کارکرد: مرگ فقط در موجودات زنده کاربرد دارد.
۵) علیت: مرگ به علت از کار افتادن عملکرد بدن روی می دهد. «برک، ۱۳۸۷، ۴۶۹»
مساله مرگ و کودکان «death and children» از مباحثی است که در روان شناسی مدرن به آن پرداخته می شود. کودکان به تناسب سن خویش درک متفاوتی از مرگ در ذهن خود دارند. برای یک کودک ۳ ساله تجلی مرگ در مفهوم ترس از جدایی نهفته است. کودک در سنین ۳ تا ۵ سالگی مرگ را به عنوان امری موقتی و نه دائمی توصیف می کند. در سنین ۵ تا ۹ سالگی مرگ در قامت یک شخص خشن و موذی ظاهر می شود که موجب جدایی کودک از عزیزانش است. در نهایت کودک در ۹ سالگی به درک واقعی مفهوم مرگ نائل می شود.
تجربه مرگ: در سال های اخیر تحقیقات خانم الیزابت کوبر راس «Elisabeth kubler Ross» کمک شایانی به مطالعات مربوط به فرآیند مرگ کرده است.
کوبلر راس معتقد است اشخاص هنگام مرگ از ۵ مرحله عبور می کنند، هر چند لزومی ندارد افراد همه این مراحل را پشت سر هم تجربه کنند. مراحل پنجگانه عبارتند از:
▪ مرحله اول، انکار: در این مرحله شخص هنگامی که با خبر مرگ قریب الوقوع خویش مواجه می شود، در نخستین واکنش به انکار آن می پردازد. انکار در واقع نوعی صیانت نفس است که به فرد این امکان را می دهد به بیماری خویش بپردازد. هر چند انکار طولانی پیامد مناسبی ندارد.
▪ مرحله دوم، خشم: هنگامی که بیمار اطرافیان خود را می بیند که در صحت و سلامت کامل به حیات خود ادامه می دهند، احساس حسادت می کند و با اندک مشکلی خشمگین می شود.
▪ مرحله سوم، چانه زدن: اجتناب ناپذیر بودن مرگ موجب می شود فرد به چانه زنی روی آورد تا زمان مرگ را به تاخیر اندازد. طرف و مخاطب این معامله می تواند خدا، سرنوشت، بیماری، اعضای خانواده و پزشکان باشد.
▪ مرحله چهارم، افسردگی: گذر از ۳ مرحله قبل و ناکام بودن فرد در به تاخیر انداختن مرگ خویش منجر به آغاز دوره افسردگی می شود. در واقع در این مرحله فرد «پیشاپیش در عزای خویش شرکت می جوید.»
▪ مرحله پنجم، پذیرش: این مرحله برخلاف ۴ مرحله قبلی که نوعی ترس و آشفتگی را به همراه داشتند، با سکون و آرامش همراه است. بیمار چاره ای جز تسلیم ندارد و تفاهم با مرگ جایگزین مبارزه با آن می شود. هر چند نباید چنین پنداشت که این مرحله، مرحله خوشایندی برای فرد است بلکه در واقع فرد به طور واقع بینانه مرگ را می پذیرد.
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif









محمد مهدی میرلو
گروه اندیشه




روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )