مقدمه:
استان لرستان به لحاظ دارابودن جاذبه های مختلف گردشگری؛ هنری و.. از مناطق پربار كشور می باشد. تاریخ كهن این سرزمینو یادمان های به جای مانده از آن؛ مانند قلعه ها، پل ها، سنگ نوشته ها، غارهایمسكونی پیش از تاریخ، غارهای منقوش و... همگی جزء جاذبه های توریستی به شمار میروند.
هنر لرستان در ابتدا كاملاً بدوي مي نمايد، اما با كمي دقت به راحتي مي توان دريافت كه اين نقوش بر گرفته از طبيعت و محيط پيرامون هنرمند كه به صورت كاملاً انتزاعي به تصوير كشيده شده، يعني هنرمند با اشراف كامل و درك عميق از فرم و حالت اندام انسان و حيوان هنرش را به صورتي كاملاً خلاصه نشده و گاهي فقط با چند خط ساده ارائه نموده است . البته مهارت ديرين ايرانيان در نمايش جانوران خيالي و گياهان از دير باز مطرح بوده كه به خصوص در مفرغ كاري لرستان به اوج شكوفايي خود مي رسد. آنچه كه اين آثار را از ديگر آثار مشابه آنها متمايز مي كند، استفاده از توده اي نقش متراكم و درهم تابيده بر روي تمامي اين آثار است، ب ه طوري كه تشخيص اين نقوش و تفكيك اندامها از يكديگر غير ممكن به نظر مي رسد. بايد اين واقعيت را پذيرفت كه در اين آثار معنا و مفهومي بسيار عميق تر و مهمتر از تزئين صرف نهفته است. هنرمند با تركيب عناصر مختلف و درگير كردن نقوش با يكديگر و با تزئينات اضافي از تمامي سطوح نهايت استفاده را برد و با دقت و وسواس سعي داشته با ايجاد حجم و برجسته نمايي اندام جانوران به اثر خود حس و حركت ببخشد، به همين دليل است كه اين اشيا كاملاً زنده و رازآميز به نظر مي رسند.
بناهای یادبود تاریخی :
1-کتیبه قرن ششم ، خرم آباد
2-قلعهفلک الافلاک ، خرم آباد
3-پل کشکان ، کوهدشت
4-برج خرم آباد ، خرم آباد
بناهای یادبود مذهبی:
1-مسجد جامع بروجرد ، بروجرد
2-امامزادهجعفر ، بروجرد
3-مسجد سلطانی ، بروجرد
فرهنگ و هنر:
موزه فلک الافلاک
صنایع دستی
صنایع دستی لرستان در سه نوع متمایز عشایری، روستایی وشهری شکل گرفته اند . بیشتر تولیدات صنایع دستی عشایری به مصرف خانوار می رسند وکمتر به بازار عرضه می شوند. انواع صنایع دستی عشایر استان لرستان عبارت اند از : سیاه چادر، چیت، قالی و گلیم، صنایع دستی روستایی راقالی،گلیم، رنگرزی و جاجیم بافی تشکیل می دهند وعمده صنایع دستی شهری نیز خراطی، نمد بافی، قلم زنی، ورشوسازی، قالی، موج و گلیمبافی هستند .
آفرينش هاي مفرغي لرستان
شاهكارهاي مفرغي لرستان كه بخش وسيعي از ميراث فرهنگي و تاريخي ايران را به خود اختصاص داده همواره مورد بحث باستان شناسان جهان بوده است. لرستان منطقه ايست كوهستاني كه در شرق دره بين النهرين واقع شده ، حدود سال هاي 2500 و 600 ق.م اقوام مختلفي از جمله كاسي ها ، آشوري ها، سومري ها و سيتي ها و ديگر قبابل نيمه چادرنشين در اين منطقه سكونت داشته اند. شايد بتوان چنين تعبير كرد كه پژوهنده امروزي با مطالعه و بررسي آثار ب ه دست آمده از اين منطقه مي تواند با روحيات، خلق و خوي ، آداب و رسوم اقوام مختلفي آشنا گردد . از ميان اين اقوام ساخت اين اشيا را به كاسي ها نسبت مي دهند كه در حدود 3000 ق.م از طريق قفقاز وارد خاك ايران شدند و در اين ديار سكني گزيدند. كاسي ها علاوه بر جنگ آوري در هنر نيز سرآمد بودند تنوع و تعدد آثار مفرغي ساخته شده در اين منطقه نشان از رواج سريع هنر فلزكاري در ميان اين اقوام دارد بخصوص وجود منابع سرشار مس و قلع در كوه هاي لرستان ديگر عامل م ؤ ثر در فراواني اين اشيا به شمار مي رود. اين اشيا از تنوع فراواني برخوردار بوده و مي توان آنها را به 7 بخش تقسيم نمود :
1- ابزار و ادوات مربوط به سواركاري: لگام، حلقه زين و يراق، حلقه مهار، زنگوله افسار، آويزه، و ...
2- سلاح و جنگ افزار: خنجر، شمشير، تبر، گرز، سپر، درفش، كلاه خود، تير و تيردان، تركش پيكان، دست ة فسان (سوهان سنگي) و...
3- ابزار و ادوات كشاورزي: داس، انبر، چنگال، و ...
4- زيورآلات و اشيا تزئيني: دست بند، گردن بند، سنجاق سر، انگشتر، آويز، گوشواره، زنگوله، خلخال، حلقه كمر، د ك مه لباس، لوحه ها و پلاك هاي تزئيني و...
5- اشياء نذري: علائم و نشانه ها، بت هاي كوچك، سنجاق هاي نذري از سر حيوانات، سنجاق هاي نذري با صفحات مدور، و ...
6- انواع ظروف: ظروف غذاخوري، ساغر، كاسه، ليوان، ظروف نوك دار مخصوص، ظروف مخصوص مراسم آئيني، و ...
7- مجسمه هاي كوچك از پرندگان و حيوانات: مرغابي، طاووس، كبك، خروس، بزكوهي، گاونر بالدار، اسب، پلنگ، شير، قوچ، گوزن، و ...
در وهله نخست آنچه كه بيش از هر چيز نظر ما را به خود جلب مي كند. اشكال و نقوش به كار رفته بر روي اين آثار است . در واقع كاربرد اين نقوش ريشه در باورهاي مذهبي مفرغ كاران آن ديار دارد، آنها معتقد بود ند كه هر فردي بايد بكوشد تا در زندگي خود وسايل خوشبختي پس از مرگش را فراهم سازد و هر چيزي در اين دنيا اسباب خوشبختي و آرامش وي را فراهم مي آورد در آن دنيا نيز مورد استفاده بوده و بعد از مرگ باعث آرامش روح و رسيدن او به دنياي ديگر مي شو د . در كنار هر جسد تعداد زيادي از اين وسايل به چشم مي خورد ، به همين دليل است كه ميراث هنري بر جاي مانده از اين دوران را بايد در ميان گورستانها جستجو كرد.
بدون استثناء از درون تمامي گورها ابزار و ادوات مربوط به اسب ب ه دست آمده است، همانطوري كه مي دانيم در طول تاريخ ، غرب فلات ايران همواره به عنوان مركز عمده پرورش اسب شناخته شده و هميشه اسب در باور اقوام ايراني از احترام خاصي برخوردار بوده است. از اين رو هنرمندان و صنعت كاران در ساخت ابزار و ادوات مربوط به زين و يراق اسب و ديگر تزئينات آن نهايت سعي و دقت خود را ب ه كار مي بستند. چه بسا هنر لرستان را هنر سواركاران و گله داران نيز ناميده اند.
به طور كلي نقوش روي مفرغ هاي لرستان به 4 دسته تقسيم مي شوند: 1- نقوش جانوري، 2- نقوش گياهي، 3- نقوش انساني 4- نقوش خيالي و اساطيري.
از ميان اين نقوش، نقوش جانوري فراوان به چشم مي خورد، نقوش گياهي به ندرت و با تركيب با نقوش ديگر ب ه كار رفته و نقوش انساني كه به تدريج از شكل اصلي خود خارج شده و با تركيب با نقوش حيواني شكلي خيالي و اسطوره اي به خود گرفته است بر روي تمامي آثار كم و بيش ديده مي شود.
از ميان شكل هاي حيواني نقش بزكوهي، اسب و قوچ بيش از ديگر اشكال ب ه كار رفته است، اين نقوش بيشتر بر روي دهنه ها، نشانه ها و بت ها، دست ة فسان (سوهان سنگي)، سرسنجاق ها و انتهاي دست بندها و حلقه هاي زين و يراق ديده مي شود. دو بز كوهي اغلب به شكل شاخدار كه رو بروي هم و به حالت جنگ ايستاده اند بر روي ابزار پرستش و بت ها ب ه كار رفته اند . بت در واقع مظهر موجودي بالاتر از انسان است كه موجودات زميني را در برابر خطرات و بلايا حفظ مي كند. به همين دليل اين اشيا را براي جلب حمايت خدايان با خود حمل مي كردند و يا بر ديوار منازل مي آويختند، چنين به نظر مي رسد كه اين حيوانات مظهر خدايان بودند كه در قالب تمثالها و نشانه ها نظارت بر تمام امور و مظاهر طبيعت چون، باد و خاك، آب و باروري و... را بر عهده داشتند و به همراه داشتن اين تمثالها كه بر روي سر س ن جاقها نيز ديده شده است باعث تفاخر و گواه بر داشتن نوعي ارتباط نزديك با خدايان بوده است. اين اشياء گاهي نيز به عنوان نذر به معابد هديه داده مي شد ند . استفاده از شكل اسب به صورت ساده و گاهي بالدار و شاخ دار بر روي لگامها و دهنه ها و تزئينات مربوط به اسب ديده شده و اكثر اين لگامها به صورت جفت و با يك ميله عرضي به يكديگر متصل شده اند. هنرمندان پيكرساز به ساختن مجسمه هاي كوچك مفرغي حيوانات بيشتر از مجسمه انسان علاقمند بودند و شكل هايي از حيوانات را به شكل آويز مانند نظرقرباني به گردن بند و يا كمربند خود آويزان مي كردند، شكل هايي از سر حيوانات را نيز به شكل زنگوله به افسار و گردن اسبها مي آويختند.
سر شير و بندرت پلنگ بر روي تبر، نشانه ها و بت ها، سنجاق هاي سر، دست بند، دست ه فسان، و گاهي روي دهنه اسب ب ه كار رفته اند ، تبرها علاوه بر جنبه كاربردي به عنوان نشانه درون قبرها قرار مي گرفته است. فرم كلي همه تبرها بدين صورت ند كه تيغه از درون دهان حيواناتي مثل شير و پلنگ خارج شده و قسمت اعظم تزئينات بر روي دسته تبرها ديده مي شود و تيغه آنها فاقد هر گونه تزئين است .
نقش مايه (تم اصلي) اشيا ي مفرغي لرستان بسيار نزديك به فرم بدن انسان است كه با اندكي اغراق هيكل هاي زنانه را در تركيب با عناصر مختلف (جانوران و گياهان و...) با توجه به معنا و مفهوم نقوش و كاربرد اشياء به نمايش گذاشته است. هنرمندان لرستان ذوق و علاقه زيادي به قرينه سازي و ريزه كاري داشت ه اند . صحنه هاي مربوط به نبرد جانوران و پرندگان كه در همه جا كاملاُ واضح و متقارن تصوير شده نافي اين عقيده است كه ساده نمايي موجود در اين آثار ناشي از ناتواني آنان باشد، بلكه آنها با مهارت و آگاهي و با رعايت قواعد و اصول معيني به ساخت اين آثار اقدام مي نمودند. در ابتدا نازك كاري و ظرافت آثار آنها را ترد و شكننده مي نمايد اما اين اشيا از استحكام خوبي برخوردارند بخصوص در تيغه مياني كه محل امتزاج و تابيدن اندام هاي تمامي عناصر موجود در اثر ب ه شمار مي رود اين استحكام چشمگيرتر مي شود.
ورشو سازي، هنري فراموش شده
لرستان ساليان سال است که با هنرمندي زنان و مردان خود در سراسر دنيا مي درخشد اما اين هنر در برخي از رشته هاي صنايع دستي از جمله ورشو سازي، امروز مسير فراموشي را پيموده و بسياري از آثار ارزشمند اين رشته ها، مسوخ شده لقب گرفته اند.
به گزارش مهر ، صنايع دستي لرستان نمادي از هنرمندي مردمان اين سرزمين است که همواره مجالي براي بروز ذوق و سليقه لرستاني ها در همه ادوار تاريخ بوده است.
از زمانيکه گليم ها و جاجيم هاي بافته شده دست زنان لر، زيبنده نمايشگاههاي بين المللي شد و يا شايد از دورتر و هنگامي که اولين سماور ورشويي ايران به دست استاد ميناگر در بروجرد ساخته شد و يا شايد حتي قبل تر از آن هنگامي که زيورآلات مفرغي آذين بخش گيسوان زنان لر بود، اوج هنرمندي اين مردمان جهانيان را شگفت زده کرده بود.
امروز اين صنايع پر رمز و راز که پيشينه اي به قدمت تاريخ را در ميان قلب خود پنهان داشته اند به انحاي مختلف به دست فراموشي سپرده شده است و گاهي نيز با القاب منسوخ شده از آنها ياد مي شود.
به طور کلي صنايع دستي لرستان در قالب سه بخش صنايع دستي رايج لرستان، صنايع دستي بومي استان و رشته هاي اولويت دار استاني قابل بررسي هستند.
فرش بافي، ورشو سازي، گليم بافي، قلمزني روي ورشو، جاجيم بافي، خراطي چوب، نمد مالي، ساخت و قلم زني مصنوعات ورشويي، سياه چادر بافي، گيوه دوزي و گيوه بافي از جمله صنايع دستي بومي لرستان محسوب مي شود که خاص اين منطقه از کشورمان است.
هنر ورشوسازي در لرستان از هنرهاي دستي به شمار مي آيد که به دليل کمبود مواد اوليه با آينده اي تاريک مواجه است.
.موسيقي در لرستان
موسيقي لرستان سرشار از آداب وعقايد محلي قوم لر بوده و در ميان طرفداران موسيقي آييني و سنتي از جايگاه خوبيبرخوردار است.
بر اساس كاوش هاي باستان شناسي در مناطق لرنشين، تصويري از رقص و پايكوبي برقطعه اي سفالي به دست آمده كه قدمت موسيقي در اين منطقه را به هزاره چهارم پيش ازميلاد مسيح رقم مي زند.(سيف زاده،1377،5)همچنين از آثار و شواهد به دست آمده در اينمناطق تصاويري از آلات موسيقي دوران مانند شيپور و تنتور بر روي ظروف نقره وجوددارد كه حاكي از رواج موسيقي نزد اين قوم در عهد ساساني است. امروزه نيز برخي ازنغمه هاي باستاني در قالب مقامهاي موسيقي قومي باقي مانده است.
انواع موسيقيدر قوم لر
هم اكنون موسيقي لري در قالب ترانه به هفت بخش تقسيم ميشود:
1-موسيقي و ترانه هاي غنايي و عاشقانه: شامل ترانه ها و آهنگهايي استدر وصال يا فراق معشوق مانند ترانه هاي هي لو، بينا بينا، كيودار يا نغمه هاي شيرينو خسرو، ساري خواني، ميربگي(ميرونه) و دهها ترانه ديگر كه در مقامهاي مختلف موسيقيلري اجرا مي گردد.
2-موسبقي و ترانه هاي حماسه رزمي: اين سرودها بيانگرارزشهاي حماسي و رزمي جنگاوران در ميان ايل هستند. مانند جنگ لرو، دايه دايه و … يامقامهاي موسيقي بدون كلام كه در رزم‌گاه و مسابقه به كار رفته اند، مانند جنگه را،سوارهو، نقاره و … .
3-موسيقي و ترانه‌هاي سوگواري: اين موسيقي بيشتر جنبهآييني داشته است و در مواقع سوگواري از روزگار كهن تا كنون كاربرد فراواني دارد،مانند چمري يا ساير مقامها؛ از جمله، سحري، پاكتلي، شيوني و دهها مقامديگر.
4-وسيقي و ترانه هاي فصول: موسيقي و ترانه هاي ويژه فصول مختلف مانندبرزه كوهي، ماله ژيري، كوچ بارو … .
5-موسيقي و ترانه‌هاي كار: به منظورسهولت و تسريع در كار مردان و زنان ايلاتي، اين ترانه‌ها - به صورت فردي يا دستهجمعي- خوانده ميشود، مانند ترانه هاي گل‌درو(برزيگري)، هوله(خرمن كوبي)، مشك زني،شيردوشي و چوپاني.موسيقي و ترانه‌هاي طنز: اين ترانه ها اغلب به صورت في البداهه درهجو شخص يا موضوع يا مكاني سروده شده و برخي اوقات نيز با حركات نمايشي طنز آلودفرد يا افرادي همراه بوده است: هه‌نبات، كاسمسا(كاسه همسايه) و … از اين نوعهستند.
6-سرودهاي مذهبي: بر اساس كلام‌هاي يارسان(از سروده‌هاي اهل حق)بوده،جنبه عرفاني و اعتقادي آن بسيار عميق است. مانند ضامن آهو، سراي خاموشان(شهربي‌صدا)، دوازده كلام ياري و … .
از ترانه هاي مشهور قوم لر مي‌توان به قدم خير،رنگينه، كش طلا(كفش طلا)، صنم گل، هالو گنم خر و … اشاره نمود. موسيقي و ترانه‌هايحماسي در قوم لر در دو جهت عمل نموده‌اند؛ تشويق ايلات و عشاير به شركت و حضور درميادين نبرد(مانند ترانه دايه دايه) و حفظ و زنده نگهداشتن ياد برخي از شخصيتهايحماسي قوم لر در دو بخش بي‌كلام، مانند مقامهاي سحري، نقاره، شاره را، يا با كلام،مانند ترانه هاي دايه دايه، جنگ لر وكرمي اجرا ميشود. از هنرمندان قوم لر نجفقليميرزايي، عليرضا حسين خاني و پيرولي كريمي را مي‌توان نام برد.
بررسي و تحليل ملودي ترانه‌ها
قوم لر به ويژه در منطقه لرستاننسبت به ساير اقوام بيشترين بهره را از دستگاه ماهور برده اند. آميختگي فرهنگي بااين دستگاه سبب ايجاد گوشه شيرين خسرو در ماهور شده است؛ چنين گوشه‌اي در موسيقيسنتي ايران در دستگاه شور وجود دارد و اجراي اين گوشه در دستگاه ماهور، منحصر بهقوم لر است. در مناطق بختياري تشمالها افرادي هستند كه به اجراي موسيقي اشتغالدارند. نغمه‌هاي اين ناحيه معمولاً در دستگاه شور نواخته ميشود و در قالب اشعارغزل گونه و عاشقانه، گاهي شرح زندگي قوم و ايل و گاه در قالب لالايي‌هاي مادرانهمتجلي مي‌شوند. نغمه‌هاي فراواني، از جمله علي سونه لري يا شيرين خسرو وجود دارندكه داراي ريتم آزاد هستند.
ساز كمانچه به عنوان ساز رسمي قوم لر ايفاي نقشمي‌كند. نحوه نوازندگي و ايجاد ويبراسيونها توسط نوازندگان محلي باعث مي‌گردد نوعيلهجه خاص مربوط به اين قوم در ملودي ها طنين بيندازد. اين لهجه ملوديك ناشي ازاجراي زينت هاي خاص توسط نوازندگان و تاكيد بر فواصلي است كه با آنچه مبناي فواصلموسيقي غربي است، تفاوت دارد. همچنين در بسياري از قسمتها شروع از درجه دوم (نت ر( است و در مواردي ايست قطعات نيز بر اين درجه استوار است كه باعث تفاوتهايي در نحوهبيان با دستگاه ماهور در رديف مي‌گردد. ملودي‌ها در سه بخش باستاني(شامل كلام‌ها(،روستايي(همراه با دوزله و دهل) و شهري(همراه با كمانچه و گاه در كنار ساير سازها( قرار ميگيرند. فواصل موسيقي باستاني با تفاوتهايي اندكي منطبق بر فواصل موسيقيتنبوري در قوم كرد است. از جمله اين نغمه هاي باستاني مي توان به مقام هاي سحري،هوره و چمري اشاره نمود.
سازهاي رايج در لرستان
تنبور، سرنا، دوزله، كمانچه لري، تنبك، دهل وسازهاي سنتي مرسوم از جمله سازهايي هستند كه در موسيقي قوم لر مورد استفاده قرار ميگيرند. در اين ميان كمانچه تنها سازي است كهب ا ساز ساير اقوام تفاوت اساسيدارد.
كمانچه لري: سازي است كه به كمانچه متداول در موسيقي سنتي شباهت هايفراواني دارد اما دو ويژگي آن را از كمانچه سنتي مجزا مي سازد. اولين ويژگي مربوطبه كاسيه اين ساز است كه برخلاف كمانچه سنتي بسته و يك تكه نيست بلكه انتهاي آنباز، شكلش تا حدودي مخروطي و درون كاسه و زير پوست قابل مشاهده مي باشد. به هميندليل آن را از كمانچه پشت باز نيز مي گويند.
دومين ويژگي در حفظ سنت كهنتعداد سيم ها در اين ساز است. از دوران باستان تا عهد قاجار كمانچه داراي سه سيمبود، ليكن پس از ورود ويولن به ايران كمانچه نوازان به تقليد سيم چهارمي بر كمانچهافزودند.
كمانچه موسيقي سنتي امروزه داراي چهار سي حفظ نموده است. شايانذكر است كه در موسيقي قوم كرد از اين كمانچه استفاده نمي شود و با وجود وجوه اشتراكميان ا ين دو موسيقي كمانچه پشت باز فقط به عنوان ساز انحصاري قوم لر مطرح است
رقص محلی لرستان
در گذشته كه موسيقي شادمانه و غنايي همراه بارقص‌هاي جمعي صورت مي‌گرفت، در مناطق لر نشين به اين صورت اجرامي‌شد:
1-قطار 2-سنگين سماع 3-هل پركه يا هل پركان 4-دوپا
5-سه پا6-شانه شكي 7-اوشاري
البته توالي و ترتيب به هنگام اجراي رقص صورت مي‌گرفت ودر صورت ديدن سواران، مقام هاي موسيقي رقص قطع مي‌گرديد و به اجراي مقام‌هايسواركاري(موسيقي رزمي) مي‌پرداختند. مثلاً اگر مقام هل پركه در حال اجرا بود، باديدن سواران مقام نقاره نواخته مي شد كه در ابتداي مقامهاي موسيقي سواركاري است. درمناطق لرنشين توالي و ترتيب موسيقي غنايي بدين گونه است: 1-سنگين سماع 2-دوپا 3-سهپا 4-شانه شكي؛ گاه ضمن اجراي اين مقامها، مقامهاي ديگري مانند شيرين و خسرو، ساروخواني و … نيز اجرا ميشود.
کراس (Keras) یا جومه (Joma) :جومه یا کراس بعنوان تن پوش اصلی زنان لر شناخته می شود که عبارت است از پیراهن بلندی از پارچه های گلدار و رنگی که اندازه و بلندی آن تا روی پا می باشد و آستین های بلند و گشاد دارد . بریدگی کم یقه آن بوسیله یک پولک و اغلب با یک سکه کوچک نقره ای بسته می شود.پوشاک سنتی زنان لرستان
کلنجه (Kolanja) : همانگونه که در بخش ترانه کلنجه زرد وبلاگ نیز به آن اشاره شده ، کلنجه نیم تنه رکابی و بدون دکمه و آستینی است که از پارچه مخمل (به رنگهای روشن و معمولا قرمز و زرد) دوخته می شود. حاشیه های جلو کلنجه را با نوار و یراق های رنگی کرمک دوزی می کنند و جلو سینه آن را تا پایین بوسیله سکه های نقره ای گوشه دار زینت می دهند.
بال کل (Balkoll) : بال = آستین ، کل = کوتاه ، عبارت از لباس آستین کوتاه مخملی است که معمولا روی پیراهن می پوشند و اندازه آن تا سر زانو و آستین هایش نیز تا زیر آرنج بیشتر نیست . سر آستین ها و حاشیه جلو آن را کرمک دوزی می کنند . این لباس بدون دکمه و جلو باز است و در برخی مناطق لرستان به نام سرداری ( Sardarye) نیز شهرت دارد.
یال(Yall) : شامل کت مخملی است که نوعروسان و زنان جوان لرستانی عموما هنگام مراسم شاد چون عروسی ها از مخمل قرمز دوخته و بتن می کنند. معمولا بانوان و زنان مسن نیز اغلب رنگ مشکی و سرمه ای آن را به تن می کنند.
شاوال(Shauwall) یا پاپوش(Paposh) : به شلوار زیری که از پارچه مشکی و محکم مخصوص دوخته شده گفته می شود . دمپای این شلوار معمولا تنگ و چسبیده به مچ پا است و گاهی بریدگی چند سانتی متری آن بوسیله پولک و یا سکه ای بسته می شود . در موقع بستن آن به کمر از کش استفاده نمی شود و غالبا بوسیله یک بند ضخیم پنبه ای و یا پشمی ان را به کمر می بندند.
آژیه (Azheyeh) : یا آجیده ،از جمله سوغات بسیار مشهور و مرغوب خاص لرستان بوده که عبارت از گیوه ای مخصوص می شده که رویه آن را زنان می چیندند و زیره آن را که چند لایه چرم خالص و آجدار بود هنرمندانی بنام آژییه کش (Azhyea Kash) آماده و پرداخته می کردند . رویه این پای افزار از نظر بافت به دو نوع مشخص زنانه و مردانه تقسیم شده بود که نوع زنانه آن را نو عروسان نیز می پوشیدند..
سرون (Sarvan) :حجاب و پوشش موهای سر و گیسوان عروس لرستانی را بوسیله چارقدهای ظریف و نازک گلدار ابریشمی در رنگ های مختلف می پوشانند و بنحو خاصی سر عروس را با چند تخته از این چارقدها می بندند و دنباله آنها را از پشت سر آویزان می کنند. جلو سرون را بوسیله قطعه های طلا یا نقره و مهره های نفیس و زیبا تزیین می کنند . رنگی این چارقدها را با تخت مشکی که دختران و زنان جوان از آن استفاده می کنند گل ونی (Golvani) و ساده و بزرگ تر آنها را که حاشیه های رنگی و ریشه دار هستند کت (Kat) می گویند که اغلب سرون بانوان لر از این نوع است .
تره : تره پارچه ابریشمی مخصوصی است که زنان لر به سر می‌‌بندند و بنام ساوه نيز مشهور و خوانده مي شود. تره را زنان لر در حالت عادی می‌‌بندند و برای شرکت در مراسم وجشن و سور، نوعی از آن را به نام گل ونی روی تره می‌‌بندند.
شال: پارچه بلند وسفیدی است به عرض ۹۰-۶۰ سانتیمتر و به طول ۹-۶ متراز جنس چلوار، که آن را چند دور به کمر می‌‌پیچانند و علاوه بر آن در مواقع ضروری ازآن به عنوان کفن، پیچاندن جای زخم ویا طناب از آن استفاده می‌شود.پوشاک سنتی مردان عشایر لرستان
ستره :قبای مخصوصی است که اندازه آن تا زیر زانو بوده، بیشتر در مواقع رسمی از آن استفاده می‌شود و از قدیمی‌ترین نوع پوشاک ایران است.
کلاه نمدی : کلاه مدور بدون لبه‌ای است که ازنمد ساخته شده است.
کپنک یا فرجی : یک نوع قبای نمدی پشمی محکم است که معمولاً مورد استفاده چوپانان می‌‌باشد.ودر مواقع جنگ از آن به عنوان لباس رزم استفاده می‌شود, زیرا ترکیب بسیار فشرده‌ای درساخت آن به کار رفته است.
آژيه وگیوه : نوعی کفش دست ساز محلی که کف آن چرم و یا پلاستیک ضخیم ومحکمی است که رویه آن به وسیله نخ تابیده بافته می‌شود .
چوغا :نوعی بالا پوش مردانه است ،که بیشتر در منطقه ازنا و اليگودرز لرستان(بختياري) مورد استفاده قرار می‌گیرد. اصولا لباس مردان لر بختياري ۳ قسمت دارد :كلاه، چوغا يا چوخا ( لباس بالا تنه) و شلوار دبيت. چوغا يا چوخا داراي نقش و نگار هاي سياه و سپيدي است كه از روي پاسارگاد، قبر كورش بزرگ ساخته شده است و بيان گر پيروزي سپنتا مينو بر انگره مينو (آيين زرتشت سپنتا مينو = فرشته نيك و انگره مينو = اهريمن) است به طوري كه خطهاي سپيد سپنتا مينو ، از پايين به بالا مي آيند و خط هاي سياه كه بيانگر انگره مينو است از بالا به پايين مي آيند و بيان گر پيروزي نيكي بر شومي است. شلوار دبيت كه دمپاچه هاي بسيار گشاد و زيبايي دارد جلوه ويژه اي را به لر مردان بختياري مي بخشدكه نماد و نشاندهنده لر مرد بختياري است كه معمولا با تفنگ بسيار زيبا تر نيز ميشود. مردان اين ايل كلاهي به رنگ سياه و يا سپيد بر سر مي گذارند.
در نهایت:
http://forum.patoghu.com/attachments...rastan-end.jpg
در و بن شهرخورمووهپر ديادگاره
هیچ کجا د دنیا آو هوا خورمووه نه ناره
باغاکه انار و زردآلی هنی ها و یادم
کولکه پر د دو آمو دو فروش هنی ها د یادم
دل گرته بونه خورمووه
هرچی می کم آروم نموه
ها و یادم او جول وجاونه دو سرآو شهوا
بری سيو سرخ می ونیم ده آو مینه گر گرما
نون تاوه ای می کشی ييم پنيربرده عقل و هوشم
نالی ناله تال مش علی رضا هنی ها د گوشم
دل گرته بونه خورمووه
هر چی می کم اروم نمووه
ها و یادم او کیچه باغيا پر د گل اناره
شمه و دری جول وجاونه دور پا مناره
ها و یادم او چله زمسو شو اول قاهاره
چارشو دوره گی دور حونی یا دو سر ایواره
دل گرته بونه خورمووه
هر چی می کم آروم نمووه
