مهمترین منابع غذایی کلسیم :
مهمترین منابع غذایی کلسیم :
شیر ، ماست ، پنیر و کشک یا به طور کلی لبنیات مهمترین منابع کلسیم هستند . البته در سبزیها ( حدود ۱۰ درصد ) نیز کلسیم وجود دارد . سایر مواد غذایی حتی حبوبات و غلات نیز حدود ۷ و ۸ درصد کلسیم مورد نیاز بدن را تأمین می کنند . البته از آنجا که در ایران مصرف نان زیاد است. ممکن است سهم غلات در تأمین کلسیم به بیش از ۱۰ درصد برسد . گوشت ، مرغ و ماهی حدود ۵ تا ۶ درصد کلسیم مورد نیاز بدن را تأمین می کنند و اینها همه بستگی به سهم این مواد غذایی در رژیم دارد . مثلاً گروههای مرفه جامعه ۶ درصد از کلسیم مورد نیاز بدنشان از طریق گوشت ، ماهی ، مرغ که مصرف بیشتری دارند ، تأمین می شود . ولی در طبقات فقیر که مقدار دریافت این گونه مواد غذایی کمتر است ، این دسته از مواد غذایی جایگاه زیادی در تأمین کلسیم آنها ندارند.
آشنایی با اثرات مصرف کلسیم در بدن :
۱- کلسیم به حفظ جوانی استخوانها کمک می نماید.
جهت حفظ استخوانها از شکنندگی و جلوگیری از تغییر شکل اسکلت بدن در پیری در هر سنی به کلسیم نیاز است میزان نیاز دختران به کلسیم در دوران شکل گیری استخوانها که قبل و بعداز بلوغ رخ میدهد به حداکثر میرسد
۲- حتی در صورتیکه در جوانی مصرف کلسیم به مقدار کافی انجام نشده باشد، در زمان یائسگی در زنان و کهنسالی نیز میتوان با مصرف آن به حفظ مفاصل ستون فقرات ، مفصل بالای ران(هیپ) ومچ ، از هر ضایعه ای جلوگیری کرد.
۳-کلسیم قادر است از بالا رفتن فشار خون درا فراد پیر بخصوص در افرادی که نسبت به نمک (سدیم)حساس هستند جلوگیری نماید .
۴- کلسیم مانع از تکثیر سلولهای سرطان زا میگرددبخصوص سرطان کولون
۵- کلسیم مانع ازافزایش میزان کلسترول مضر خون می شود . این ماده مانع از جذب چربیهای اشباع شده در روده کوچک میگردد .
۵- خوردن بیش از حد کلسیم سبب یبوست میگردد بنابر این بهمراه کلسیم باید مقادیر زیادی آب نوشید.و بین وعده های قرص فاصله انداخت. همچنین برای جذب بهتر کلسیم در هر وعده نباید بیش از ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی گرم مصرف نمود. همچنین زنان یائسه که استروژن مصرف می نمایند تنها به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند.
اگر این مکمل به همراه غذا خورده شود جذب بهتری دارد همچنین بهتر است هر ۳ماه به مدت یک هفته خوردن کلسیم قطع گردد تا بدن فرصت کافی برای ساخت مجدد استخوانها یعنی از بین بردن قسمتهای کهنه و جایگزین کردن بخش های جدید را داشته باشد
۶- توجه برای جذب کلسیم ، مصرف ویتامین D ضروری است. افرادی که قدرت کمتری در جذب ویتامین D از نور خورشید دارند و کلیه هایشان قادر به تبدیل این ویتامین به نوع فعال نیست دارای استخوانهای شکننده هستند همچنین کمبود این ویتامین در زنان، آنهارا نسبت به سرطان سینه و مردان را نسبت به سرطان پروستات و کولون مستعد می نماید.
مصرف کرم های ضد آفتاب بر روی پوست مانع از جذب ویتامین D میگردد لذا در صورتیکه بطور مرتب از این کرم ها استفاده میگردد ممکن است به قرص های مکمل نیاز پیدا شود.
همچنین استفاده از مقادیر بالای این ویتامین در حد ۲۰۰۰ واحد بین الملل ایجاد مسمومیت می نماید
منابع ویتامین D عبارتند از شیر،جگر،مارماهی وماهی های چربی دار مانند ساردین و ماهی آزاد.
از آنجائیکه نیاز کلسیم بدن با مصرف چندین وعده غذاهای حاوی کلسیم ممکن است، لذا نیاز به مکمل کلسیم همواره وجود دارد.
از مکمل های کلسیم ، نوع کربنات کلسیم (که حاوی ۴۰% کلسیم خالص است) و سیترات کلسیم، مناسب بوده وتوصیه می شود از مکمل های کلسیمی که حاوی آرد استخوان یا دولومیت است به علت امکان حاوی بودن به مقادیر بالای سرب استفاده ننمائید.
مقدار مصرف این ماده در سنین مختلف متفاوت بوده و توصیه شده است طبق دستورالعمل زیر از مکمل های کلسیم استفاده گردد.
کودکان ۱تا ۱۰ سال ۸۰۰ میلیگرم در روز
کودکان و نوجوانان ۱۱تا ۲۰ سال ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلیگرم
زنان ۲۵ تا ۵۰ سال۱۰۰۰میلیگرم
مردان ۲۵ سال به بالا ۱۰۰۰ میلیگرم
زنان در سنین یائسگی ۱۰۰۰تا ۱۵۰۰ میلیگرم
زنان بالای ۶۵ سال ۱۵۰۰ میلیگرم
در مورد ویتامین D نیز که برای جذب بهتر کلسیم ضروری است توصیه شده تا افراد میانسالی که بندرت در معرض نور خورشید هستند ۶۰۰ واحدبین الملل وکسانیکه در مناطق خاره و نورشدید خورشید هستند ۲۰۰ واحد بین الملل در روز (که در قرص های مولتی ویتامین یافت می شود) مصرف نمایند .
کمبود کلسیم :
معمولاً کلسیم خون در شرایط طبیعی حدود ۹ تا ۱۱ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر خون است. زمانی که کلسیم خون پایین بیاید و به ۷ میلی لیتر خون برسد علائم هیپو گلیسمی ظاهر می شود و زمانی که به ۵ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر خون برسد علائم هیپو گلیسمی که به صورت تشنج و حرکات تتانی ( انقباضات غیر ارادی در عضلات ) می تواند بروز کند .
در دو حالت ممکن است کلسیم خون پایین بیاید اما علائم هیپو گلیسمی ظاهر نشود :
۱- زمانی که فرد دچار کمبود پروتئین است و آلبومین خون وی پایین بیاید. همانطور که می دانید معمولاً کلسیم به سه صورت در خون وجود دارد حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد از کلسیم به صورت متصل به پروتئین است ، حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد به صورت یونیزه است و ۵ درصد غیر یونیزه و قابل نفوذ است . زمانی که پروتئین یا آلبومین خود کاهش یابد کلسیم متصل به پروتئین هم کاهش پیدا می کند . هنگامی که کلسیم یونیزه خون کاهش پیدا می کند علائم هیپو گلیسمی ظاهر می شود .
۲- اگر فرد دچار آلکالوز شده باشد یعنی PH خون بالا رود و بدن برای حفظ PH خون مقدار زیادی کلسیم از دست می دهد و در این حالت کلسیم خون از حد طبیعی پایین تر می آید ولی علائم هیپو گلیسمی ظاهر نمی شود .
به هم خوردن تعادل کلسیم خون
به هم خوردن تعادل کلسیم خون کلسیم یکی از اجزای معدنی خون است که به تنظیم ضربان قلب، انتقال پیام‌های عصبی، انقباض عضلات و تشکیل استخوان و دندان‌ها کمک می‌کند. افزایش یا کاهش غلظت کلسیم خون می‌تواند مشکلات جدی و گاهی تهدیدکننده زندگی به بار آورد، به نحوی که غشاهای تمام سلولهای بدن، عضلات، استخوانها، غدد پاراتیرویید و هورمون‌های پاراتیروییدی (که تنظیم‌کننده جذب و استفاده از کلسیم هستند) همگی تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
علایم شایع
کاهش غلظت کلسیم خون:
اسپاسم، پرش، یا کرامپ عضلانی
بی‌حسی و سوزن سوزن در دست‌ها و پاها
تشنج
نامنظمی ضربان قلب
افزایش فشار خون
افزایش غلظت کلسیم خون:
افسردگی، دلیریوم، گیجی
تشنج و اغماء (تنها در بدترین موارد)
بی‌حالی و خواب‌آلودگی
بی‌اشتهایی
استفراغ و اسهال
کم‌آبی بدن و تشنگی
نامنظمی ضربان قلب
کاهش فشار خون
علل
کاهش غلظت کلسیم خون:
کاهش فعالیت غدد پاراتیرویید به علت بیماری یا آسیب به هنگام جراحی در گردن
دریافت ناکافی کلسیم و ویتامین ـ د در رژیم غذایی
سوءجذب از دستگاه گوارشی (معمولاً بدون علت مشخص)
پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
نارسایی کلیه
سوختگی یا عفونت شدید
کاهش غلظت منیزیم خون
افزایش غلظت کلسیم خون:
وجود شکستگی‌های متعدد و استراحت طولانی‌مدت در تخت
تومورهای خوش‌خیم یا بدخیمی که استخوان را تخریب می‌کنند.
پرکاری غدد پاراتیرویید
میلوم متعدد
عوامل افزایش‌دهنده خطر
کاهش غلظت کلسیم خون:
مصرف بعضی از داروها، از جمله دیورتیک‌های تیازیدی و مسدودکننده‌های کانال کلسیمی
آسیب، سرطان، یا جراحی غده تیرویید یا غدد پاراتیرویید
افراط در مصرف الکل که باعث نامناسب بودن تغذیه می‌شود.
افزایش غلظت کلسیم خون:
تغذیه نامناسب، به‌خصوص مصرف بیش از اندازه محصولات لبنی یا آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم زیاد
عدم فعالیت یا استراحت طولانی‌مدت در رختخواب به هر علت
تزریق مکرر خون حاوی سیترات
بیماری مزمن کلیه
پیشگیری
از آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم، به‌صورت مرتب استفاده نکنید.
داشتن یک رژیم طبیعی و متعادل
هیچ‌گاه الکل ننوشید.
عواقب مورد انتظار
اغلب موارد با درمان در عرض یک هفته معالجه می‌شوند، مگر اینکه علت به هم خوردن تعادل کلسیم خون، سرطان باشد.
عوارض احتمالی
ایست قلبی
شکستگی استخوانهای ضعیف
سنگ کلیه (در موارد افزایش غلظت کلسیم خون)
زخم معده و اثنی‌عشر (در موارد افزایش غلظت کلسیم خون)
درمان
اصول کلی
آزمایشات تشخیصی ممکن است شامل آزمایش خون از نظر سطح کلسیم، نوار قلب، و عکسبرداری از استخوانها باشد.
پیش از اینکه برنامه درمانی برای پیشگیری از عود مشکل طرح‌ریزی شود، باید علت زمینه‌ساز معلوم شود.
داروها
در حالت کاهش غلظت کلسیم خون، گلوکونات یا کربنات کلسیم وریدی
در حالت افزایش غلظت کلسیم خون، محلول سالین داخل وریدی و دیورتیک‌های قوس هنله (مثل فورسماید ] لازیکس [ و اسید اتاکرینیک)
فعالیت
پس از شروع درمان، با رو به بهبود گذاشتن علایم، فعالیت‌های عادی خود را از سر گیرید.
رژیم غذایی
در موارد کاهش خفیف غلظت کلسیم خون، از مکمل کلسیمی و ویتامین ـ د استفاده نمایید. شیر و محصولات لبنی نیز بیشتر مصرف کنید.
در موارد افزایش خفیف غلظت کلسیم خون، مصرف محصولات لبنی و آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم را محدود کنید.
در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان علایم به هم خوردن تعادل کلسیم خون را دارید.
اگر پس از آغاز درمان، علایم بدتر شوند یا رو به بهبود نگذارند
غنی ترین منابع کلسیم عبارتند از ماست،شیر،کلم پیچ،کلم بروکلی،توفو(نوعی پنیر) ،ساردین،ماهی آزاد کنسروی با استخوان،آب میوه ، نان با کلسیم غنی شده.
آسانترین راه دریافت کلسیم مصرف شیر وماست کم چرب یا بدون چربی است.
انواع کلسیم تزریقی و روش های مصرف آن :
کلسیم تزریقی برای درمان‌کمی کلسیم خون در بیماریهائی که نیازبه‌افزایش سریع غلظت یون کلسیم در سرم‌دارند، مانند تتانی ناشی از کمی کلسیم‌خون در نوزادان، تتانی ناشی از کمبودهورمون پاراتیروئید، تتانی ناشی از کمی‌کلسیم خون به‌علت نیش حشرات یاواکنش‌های حساسیتی، نشانه‌های حاددردهای کولیک ناشی از مسمومیت باسرب، کمبود ویتامین Dو آلکالوز، بمنظورتنظیم الکترولیت، در احیای قلبی بویژه پس‌از عمل جراحی قلب باز، بمنظور تقویت‌قدرت انقباضی میوکارد پس از خاتمه‌فیبریلاسیون دهلیزی و بطنی یا زمانی که‌پاسخ کافی به اپی‌نفرین تزریقی وجودندارد، بمنظور کاهش یا برطرف نمودن‌اثرات مضعف قلبی ناشی از زیادی پتاسیم‌خون و همچنین بعنوان پادزهر در درمان‌مسمومیت با منیزیم مصرف می‌شود.فرآورده‌های خوراکی حاوی کلسیم‌بمنظور جبران کمی کلسیم در بیماریهایی‌مانند کم کاری مزمن پاراتیروئید، نرمی‌استخوان، راشی‌تیسم و کمی ثانویه کلسیم‌خون پس از مصرف داروهای ضدتشنج‌مصرف می‌شوند. اگر کمی مزمن کلسیم‌خون ناشی از کمبود ویتامین D باشد،املاح کلسیم خوراکی ممکن است همزمان‌با مشتقات ویتامین Dمصرف شوند. املاح‌خوراکی کلسیم بعنوان مکمل غذائی درافرادی که مقادیر کافی کلسیم دریافت‌نمی‌کنند و همچنین بعنوان داروی کمکی‌برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان‌مصرف می‌شوند.
● مکانیسم اثر
کلسیم برای عملکرد صحیح‌دستگاه عصبی، عضلانی و اسکلتی‌ضروری است. کلسیم در عملکرد طبیعی‌قلب، کلیه، تنفس، انعقاد خون و نفوذپذیری‌مویرگها و غشاء سلولی، نقش مهمی را ایفامی‌کند. کلسیم همچنین به‌تنظیم آزادسازی وذخیره ناقلهای عصبی و هورمونها، برداشت‌و اتصال اسیدهای آمینه، جذب ویتامین B۱۲و ترشح گاسترین کمک می‌کند.
● فارماکوکینتیک کلسیم
تقریبا ۳۰ ـ ۲۰ درصدکلسیم در روده کوچک جذب می‌شود. که‌این امر به‌حضور متابولیتهای ویتامین D، pHروده و فاکتورهای رژیم غذائی مانندپیوند کلسیم به فیتاتها و فیبرها بستگی‌دارد. جذب کلسیم در صورت وجود کمبودکلسیم یا در بیمارانی که رژیم‌غذایی باکلسیم کم دریافت می‌کنند، افزایش یافته ودربیماران مبتلا به‌فقدان یا کمبود اسیدمعده کاهش می‌یابد. پیوند کلسیم به‌پروتئین پلاسما تقریبا ۴۵ درصد است. ۲۰درصد کلسیم ازراه کلیه و ۸۰ درصد آن ازراه مدفوع دفع می‌شود.
● موارد منع مصرف کلسیم
فرآورده‌های حاوی‌کلسیم در زیادی اولیه یاثانویه کلسیم‌خون، افزایش کلسیم ادرار، سنگهای‌کلسیمی درکلیه، سارکوئیدوز ومسمومیت با دیژیتال نباید مصرف شود.
● هشدارها
فرآورده‌های حاوی کلسیم درموارد دهیدراسیون یا عدم‌تعادل‌سایرالکترولیته ا، سابقه سنگهای کلیوی، عیب‌مزمن کارکلیه، عیب کار قلب وفیبریلاسیون بطنی در طول احیای قلب‌بااحتیاط مصرف شوند.
● عوارض جانبی کلسیم
اختلالات خفیف گوارشی‌بامصرف خوراکی‌وبرادیکاردی، آریتمی‌و تحریک پس از تزریق وریدی از عوارض‌جانبی‌مهم‌املاح کلسیم می‌باشند. کاهش‌فشارخون برافروختگی یا احساس گرما،ضربان نامنظم قلب، تهوع یا استفراغ،قرمزی پوست، درد یاسوزش در محل‌تزریق، تعریق، گزگز و کاهش فشارخون باتزریق املاح کلسیم گزارش شده است.
● تداخل‌های دارویی کلسیم
مصرف همزمان سایرفرآورده‌های حاوی کلسیم با این داروهاممکن است سبب افزایش غلظت کلسیم سرم،بویژه دربیماران مبتلا به‌عیب کار کلیه شود.مصرف همزمان املاح تزریقی کلسیم‌بادیگوگسین ممکن است خطر بروز آریتمی‌قلبی را افزایش‌دهد. املاح تزریقی کلسیم‌ممکن است اثرات سولفات منیزیم تزریقی‌راخنثی نمایند. همچنین در صورت مخلوطنمودن ملح کلسیم با سولفات منیزیم، امکان‌رسوب سولفات کلسیم وجود دارد.فراهمی‌زیستی فنی توئین و کلسیم بعلت تشکیل‌تشکیل احتمالی یک‌کمپلکس غیرقابل جذب‌کاهش می‌یابد.جذب‌تتراسیکلین‌ه ای‌خوراکی‌بعلت‌تشکیل کمپلکس‌های غیرقابل‌جذب وافزایش pHداخل معده، ممکن‌است‌کاهش یابد.
نکات قابل توصیه:
۱) قرصها باید ۱/۵ـ۱ساعت پس از غذا مصرف شوند.
۲) در صورت امکان، از مصرف این داروهاطی ۲ـ۱ ساعت پس از مصرف سایرداروهای خوراکی باید خودداری شود.
۳) از مصرف همزمان سایر فرآورده‌های‌حاوی کلسیم، فسفات، منیزیم یا ویتامین Dباید خودداری شود.
۴) از مصرف همزمان فرآورده‌های‌خوراکی این داروها با موادغذایی حاوی‌فیبر و غلات باید خودداری شود.
۵) بمنظور تامین نیاز روزانه به کلسیم،رژیم‌غذایی مناسب بر مصرف فرآورده‌های‌حاوی کلسیم ترجیح داده شود.
۶) در صورت نیاز، مصرف ویتامین Dبمیزان کافی و قرارگرفتن در معرض نورخورشید بمنظور افزایش جذب کلسیم‌توصیه می‌شود.
۷) بمنظور جلوگیری از افزایش غلظت‌کلسیم در خون و ایست قلبی، دارو باید به‌آهستگی تزریق وریدی شود.
۸) بروز عوارض جانبی اغلب بعلت تزریق‌سریع وریدی است. با ظهور اختلالات دردالکتروکاردیوگرام و اظهار ناراحتی ازسوی بیمار، تزریق دارو باید بطور موقت‌قطع شود و پس از طبیعی شدن امواج ورفع ناراحتی بیمار، ادامه یابد.
● مقدار مصرف کلسیم:
مقدار مصرف مجاز کلسیم در روزبه‌ترتیب زیر می‌باشد:
ـ شیرخواران و کودکان باسن کمتر از ۳سال: ۸۰۰ـ۴۰۰ میلیگرم
ـ کودکان بین۱۰ـ۴ سال: ۸۰۰ میلیگرم
ـ نوجوانان وبزرگسالان: ۱۲۰۰ـ۸۰۰ میلیگرم، زنان‌باردار و شیرده: ۱۲۰۰ میلیگرم.
▪ خوراکی:
برای پیشگیری از کمی کلسیم خون از راه‌خوراکی، مقادیر فوق مورد استفاده قرارمی‌گیرد. بعنوان درمان کمی کلسیم خون،مقدار مصرف براساس شدت کمبودکلسیم در هر بیمار توسط پزشک بایدتعیین شود.
▪ تزریقی:
برای پیشگیری از کمی کلسیم خون، مقدارمصرف براساس نیاز بیمار تعیین وانفوزیون وریدی می‌شود. در درمان کمی‌کلسیم خون و تامین الکترولیت حدود ۱گرم گلوکونات کلسیم بطور آهسته وباسرعت حداکثر تا ۵ میلی‌لیتر در دقیقه‌تزریق وریدی می‌شود و در صورت نیاز،تا زمانی که تتانی کنترل شود، مصرف آن‌را میتوان تکرار نمود.
بعنوان پائین‌آورنده پتاسیم یا منیزیم‌خون، مقدار ۲ـ۱ گرم بطور آهسته و باسرعت حداکثر تا ۵ میلی‌لیتر در دقیقه‌تزریق وریدی می‌شود. در طول درمان،مقدار مصرف دارو باید براساس پیگیری‌منظم وضعیت بیمار توسطالکتروکاردیوگرام تنظیم شود.
اشکال دارویی کلسیم:
Effervescent Tablet: ۱۵۰۰ mg Ca۲+
Injection: ۱۰%
Tablet: Calcium ۵۰۰ mg + Vit D ۲۰۰ IUـ
