-
همسران رضا شاه
همسران رضا شاه
رضاشاه در فروردین سال 1256 هجری شمسی در آلاشت سوادكوه از توابع مازندران به دنیا آمد. عباسعلی خان پدر رضاخان از ابوابجمعی فوج سوادكوه بود و مراد علی خان پدربزرگ وی هم قبلاً در جنگ هرات در سال 1856 میلادی كشته شده بود. عباسعلی خان پدر رضاشاه دارای پنج همسر بود كه رضاشاه تنها فرزند پنجمین همسر پدرش، نوش آفرین (سكینه یا زهرا) محسوب می‌شود.
نوش آفرین پس از مرگ شوهرش عباسعلی، در حالی كه فرزندش طفلی بیش نبود، به تهران نزد برادرش می‌رود و چندین سال نزد وی زندگی می‌كند. رضاخان به واسطه ازدواج مجدد مادرش نوش آفرین، صاحب یك برادر ناتنی به نام حدیكجان آتابای كه بعدها اسم كوچك خود را به هادی تغییر داد، شد.
در مورد ازدواج رضاخان نظرات مختلفی وجود دارد. اولین ازدواج وی با دختر دایی خود مریم (صفیه، تاجماه) بود كه رضاخان 9 سال با این زن زندگی كرد تا اینكه مریم هنگام نخستین زایمان خود درگذشت و از او دختری به نام همدم (فاطمه) كه بعد به همدم‌السلطنه ملقب گردید، باقی ماند. تاج‌الملوك پهلوی (دومین همسر رضاخان) در مورد اولین ازدواج همسرش (رضاخان) در كتاب خاطرات ملكه مادر می‌گوید: البته این موضوع را سالها نمی‌دانستم، تا بعد از شاه شدن رضا. او آن را از من پنهان كرده بود. حالا تاریخش را به خاطر ندارم. ولی یادم هست كه یك روز دختری را همراه خودش به كاخ شهر آورد و گفت: این دخترم است. بعد برایم مشروحاً تعریف كرد كه موقع خدمت در آتریاد همدان با یك زن همدانی به نام صفیه ازدواج موقت كرده و این دختر حاصل آن ازدواج است. من این زن (صفیه) را هرگز ندیدم. بعدها همدم‌السلطنه تنها فرزند اولین همسر رضاخان به ازدواج هادی (حدیكجان) آتابای (فرزند پدرخوانده رضاخان) درآمد و این وصلت عاملی برای حضور مداوم خانواده آتابای در دربار پهلوی شد.
-
همسر دوم رضاخان تاج‌الملوك فرزند میرپنج تیمورخان آیرملو افسر مهاجر قفقاز بود كه پس از انقلاب بلشویكی روسیه به ایران آمده بودند. رضاخان هنگام ازدواج با تاج‌الملوك در سال 1294 شمسی درجه یاوری (سرگردی) داشت و از او دارای چهار فرزند به نامهای شمس (1296ش)، محمدرضا و اشرف (1298ش) و علیرضا (1301ش) شد. تاج‌الملوك پس از فوت رضاشاه با غلامحسین صاحب دیوانی ازدواج كرد.
صاحب دیوانی در واقع هم سن و سال پسر تاج‌الملوك بود و عضو یكی از شاخه‌های خانواده متنفذ قوام‌الملك شیرازی در استان فارس به شمار می‌آمد. غلامحسین خان صاحب دیوانی پس از این وصلت مدارج ترقی را طی نمود و خیلی زود به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب گردید.
تاج‌الملوك پس از وقایع شهریور سال 1320 به منظور كسب قدرت بیشتر گاه و بیگاه در سیاست دخالت می‌كرد و از هیچ نقشی برای مطرح كردن علیرضا كوچكترین فرزند خود در برابر محمدرضا پهلوی فروگذار نمی‌كرد. ارنست آر. اونی عضو مؤثر سازمان سیا كه در سال 1976 میلادی گزارشی پیرامون نخبگان و توزیع قدرت در ایران تهیه كرده است، می‌نویسد: تاج‌الملوك زمانی درصدد اجرای توطئه‌ای علیه محمدرضا بوده تا فرزند دیگرش علیرضا را به جای وی بر تخت سلطنت بنشاند. (علیرضا پهلوی تنها برادر تنی محمدرضا شاه بود كه در سال 1333 شمسی در یك سانحه مشكوك هوایی كشته شد).
-
در سال 1300 شمسی رضاخان تصمیم به ازدواج مجدد می‌گیرد. این بار همسر سوم وی ملكه توران (قمرالملوك) دختر عیسی خان مجدالسلطنه امیرسلیمانی و نوه مهدیقلی خان مجدالدوله از رجال دربار قاجار بود. رضاخان در این سال كه مسئولیت وزارت جنگ را به عهده داشت با این ازدواج با خانواده قاجار پیوند خورد. رضاخان برای اینكه همسرانش از هم دور باشند و حسادتهای زنانه باعث بروز مشكلات ویژه‌ای برایش نشود، خانه‌ای جدید در حوالی چهارراه پهلوی برای ملكه توران احداث نمود. تاج‌الملوك همسر دوم رضاخان و مادر محمدرضا در كتاب خاطرات ملكه مادر در مورد ملكه توران می‌گوید: هیچ زنی چشم دیدن هوو را ندارد. بنابراین بنده را متهم به حسادت و این جور حرفها نكنید. من هم مثل همه زنها از هوو خوشم نمی‌آید. اما راه دیگری نداشتم و ناگزیر بودم به خاطر رضایت شوهرم كوتاه بیایم و شرایط را تحمل كنم. این دختر (توران) دماغی بسیار پرنخوت و سر پر بادی داشت. با آنكه در كمال خوشحالی و رضایت تن به ازدواج داده بود، پس از ازدواج و تولد غلامرضا (1302ش) بنای ناسازگاری را گذاشت و هنرش این بود كه رضا را تحت تسلط خود درآورده و او را وادار كند تا مرا از قصر بیرون بیندازد و خودش ملكه ایران شود. رضا نتوانست این زن خودپسند را تحمل كند و پس از تولد غلامرضا او را طلاق داد و فرستاد دنبال كارش. ملكه توران كه هنگام طلاق كمتر از بیست سال داشت از آن دوران چنین یاد می‌كند: تمام دوران اقتدارش (رضاخان) برای من بیچارگی و نشستن و دیدن و ساختن با ناملایمات بود.
ملكه توران پس از طلاق از رضاخان در سال 1302 شمسی، تا سال 1322 ازدواج نكرد. سپس با بازرگان ثروتمندی به نام ذبیح‌الله ملكپور وصلت نمود و تا هنگام مرگ رضاشاه به همراه تنها فرزندش غلامرضا پهلوی در یكی از عمارتهای دربار زندگی می‌كرد. وی پس از انقلاب اسلامی مدتی در آلمان به سر برد و در سال 1373 شمسی در پاریس در خانه سالمندان فوت كرد.
-
رضاخان درصدد بود تا پس از توران امیرسلیمانی همسر چهارمی برگزیند. برای این منظور از طریق امیرلشكر خدایارخان خدایاری با عصمت‌الملوك دولتشاهی دختر غلامعلی میرزا مجلل‌الدوله دولتشاهی كه بعدها از سوی رضاخان به سمت ریاست تشریفات داخلی دربار پهلوی منصوب شد، آشنا گردید و پس از چندی وی را به عقد خود درآورد. عصمت‌الملوك از سال 1302 كه وارد دربار شد تا تاجگذاری رضاخان در سال 1305، سه فرزند به نامهای عبدالرضا (1303ش)، احمدرضا (1304ش) و محمودرضا (1305ش) و سالهای بعد دو فرزند دیگر با نامهای فاطمه (1307ش) و حمیدرضا (1314ش) به دنیا آورد.
عصمت‌الملوك دولتشاهی به هنگام تبعید رضاشاه، همراه وی به جزیره موریس رفت و پس از چند ماه به تهران بازگشت. وی از ابتدا وارد سیاست نشد. اما از نفوذ خود در به كار گماردن اقوام خویش در پستهای پر درآمد استفاده شایانی كرد. پس از مرگ رضاخان در ویلای شخصی خود در شمیران اقامت كرد. پس از انقلاب اسلامی در تهران ماند و در سال 1374 شمسی در سن 90 سالگی درگذشت.
