عوامل مهم در مطالعه متمرکز

عوامل مهم در مطالعه متمرکز

نقش زمان

پيش از اين توضيح داديم که آرامش، خواب و استراحت کافي به خصوص در شب، چقدر در پرورش تواناييهاي ذهني و تمرکز حواس و حافظه شما مؤثر است.

در هيچ شرايطي، نيمه شب مطالعه نکنيد. با اين توجيهات که: "من به مطالعه شبانه عادت دارم"، "سکوت منزل شب هنگام بيشتر است" و . . . خود را متقاعد نکنيد که شب مطالعه کنيد. چرا که شارژ عصبي و مغناطيسي بدن، شب هنگام انجام مي گيرد و شما با بي خوابي در شب، خود را از اين شارژ عصبي مغز محروم مي کنيد. بنابراين: هرچقدر هم که به مطالعه نيمه شب عادت داريد، از اين پس ديگر نيمه هاي شب مطالعه نکنيد. خودتان را عادت دهيد که روز يا اول شب مطالعه کنيد.

ضمن آن که توجه داشته باشيد در هنگام خواب يا استراحت عميق شب آن که را که در طول روز خوانده ايد، پردازش ذهني مي شود و در مغز، عمل جايگزيني صورت مي گيرد.

شما به هيچ وجه در هنگام خواب، وقت تلف نمي کنيد بلکه ذهن شما ناخودآگاه به تثبيت آموخته هاي روز مي پردازد.

همين طور مطالعه بلافاصله بعد از غذا خوردن، خود باعث عدم تمرکز مي شود. مغز شما براي فعاليتهاي ذهني بيش از همه به اکسيژن نياز دارد و اين اکسيژن را از خون مي گيرد و جريان خون شما پس از غذا خوردن تا حدود يک ساعت و نيم بيشتر متوجه اندامهاي گوارشي است تا مغز. به همين علت است که شما پس از غذا خوردن بيشتر تمايل داريد که استراحت کنيد تا اين که فعاليتهاي فکري انجام دهيد. دست کم تا يک ساعت بعد از صرف غذا از مطالعه کردن اجتناب کنيد.

مسأله مهم ديگر در زمان مطالعه، مطالعه مرتب در زمانهاي خاص است. ضمن آن که شما از فرصتهاي خود براي مطالعه بيشترين استفاده را مي کنيد، خودتان را به مطالعه در ساعتهاي خاص هم شرطي کنيد.

مثلاً صبحها به محض بيدار شدن، بعدازظهرها در ساعتي مشخص و يا ساعات اوليه شب. زمان خاصي را براي مطالعه در نظر بگيريد. ذهن شما مي تواند پس از مطالعه مدام در يک ساعت خاص از شبانه روز بعد از مدتي خود به خود در آن ساعت ويژه، جذب و فراگيري پيدا کند.

پس توصيه زماني ما به شما:

1. در فاصله زماني ساعت 11:30 شب تا 5 صبح مطلقاً مطالعه نکنيد و حتماً در اين ساعات بخوابيد.
2. تا دست کم يک ساعت پس از صرف غذا مطالعه نکنيد.

3. خود را به مطالعه در زمانهاي خاص و مناسب شرطي کنيد.

نقش حالتها در تمرکز حواس

براي هر رفتاري از لحاظ ذهني و جسمي بايد حالتهاي خاص داشته باشيد که با رفتارتان هماهنگ باشد. روان شناسي حالتها و رفتارها اين موضوع را به تفصيل شرح مي دهد.

اگر مي خواهيد بجنگيد، ابتدا بايد حالت جنگيدن را به خود بگيريد. اگر مي خواهيد شاد باشيد، ابتدا بايد حالت شاد بودن را به خود بگيريد. اگر مي خواهيد انساني مصمم و با اعتماد به نفس باشيد، بايد حالتهاي اعتماد به نفس را در خود ايجاد کنيد. حالتها و رفتارها از همديگر به وجود مي آيند. يعني همان طور که وقتي شما شاد باشيد ناخودآگاه حالتهاي شاد بودن در شما پديدار مي شود، اگر هم حالتهاي شادي را در خود ايجاد کنيد يعني به خودتان بگوييد، ناخودآگاه احساس شادماني به شما دست خواهد داد. براي مطالعه نيز شما باير حالت جذب و يادگيري داشته باشيد. با حالت خميده و خواب آلوده انتظار تمرکز و دقت فراوان از خود نداشته باشيد. در وضعيتهايي که براي مطالعه کردن مناسب نيست تمرکز حواس پيدا کردن دشوار و انتظار آن کاملاً غير معقول است.

هنگام هيجانهاي عصبي، ترس، خشم، اضطراب و کينه و ناراحتي نمي توان انتظار داشت که تمرکز بالايي داشته باشيم. چون در اين حالتها ذهن ما پيشاپيش متوجه و متمرکز برآن مسأله است که اين هيجانها را در ما ايجاد کرده است. همين طور در حالت شور و شوق و اشتياق فراوان هم نمي توانيد تمرکز حواس داشته باشيد و علت همان است. بچه هايي که زنگ تفريح در حياط مدرسه به بازيهاي مهيج مي پردازند و با همان شور و هيجان به کلاس درس مي آيند، گاهي تا نيم ساعت بعد از حضور در کلاس به حالت مناسب خود براي فراگيري دست نمي يابند و در اين مدت توجه و تمرکزشان هنوز به هيجان حياط مدرسه معطوف است.

در حالت خستگي و بي خوابي هم نمي توانيد تمرکز حواس داشته باشيد. اين حالتها همه با حالت تمرکز حواس براي مطالعه، منافات دارند. بنابراين شما بايد ابتدا مسايل خود را تا حدي حل کنيد، استراحت کنيد، آرام شويد و پس از ايجاد حالت يادگيري، مطالعه را شروع کنيد.

انتظار بيجا از خود نداشته باشيد. مسلم است که با حالتهاي منفي مانند خستگي، گرسنگي، بي خوابي و هيجان فراوان نمي توانيد تمرکزي عالي داشته باشيد و اين عدم تمرکز کاملاً طبيعي است.

بعضيها پس از يک ورزش سنگين، با همان خستگي و بدن عرق کرده، شروع مي کنند به کتاب خواندن و مطالعه و انتظار دارند که با اين هيجان تمرکز حواس هم داشته باشند و چون چنين چيزي امکان پذير نيست، مي گويند: حافظه ام ضعيف است. حواسم پرت است و . . .

باز هم تأکيد مي کنيم ابتدا وضعيت جسمي و روحي خود را متعادل کنيد و سپس شروع به مطالعه کنيد.

اولويت بالاتر، مانع تمرکز

گفتيم عوامل حواس پرتي خود را که در هنگام مطالعه به ذهنتان خطور مي کنند در جايي يادداشت کنيد که بلافاصله پس از مطالعه به آنها بپردازيد. اما گاهي اوقات يک موضوع مهم، ضروري و بسيار "دراولويت" به ذهنتان خطور مي کند که حتي با نوشتن آن وسواس ذهني کاهش پيدا نمي کند. در چنين مواردي، ما توصيه مي کنيم به جاي آن که کاهش پيدا نمي کند. در چنين مواردي، ما توصيه مي کنيم به جاي آن که تقلا کنيد که با همان وضعيت بد درس بخوانيد، به انجام همان کار با اولويت بالا بپردازيد. چون مطالعه با آن وضعيت بد، هم اضطراب شما را به دنبال دارد و هم بازده فکري شما را کاهش مي دهد.

اضطراب

يکي از عمده ترين مسائلي که باعث اضطراب مي شود، انباشته کردن دروس در شب امتحان است. مسلماً وقتي شما در طول سال تحصيلي مطالعه نمي کنيد و همه را براي شب امتحان انبار مي کنيد، با يک ضرب الاجل و فشار عصبي و اضطرابي مواجه مي شويد که بيش از هر عامل ديگري، ميزان تمرکز فکري و يادگيري شما را کاهش مي دهد.

متخصصان مطالعه و يادگيري به شدت اعتقاد دارند که مهمترين عامل تخريب حافظه و عدم دستيابي به يک تمرکز عالي، اضطراب است. برنامه ريزي درسي، مطالعه در طول سال تحصيلي و استفاده بهتر از زمان و البته آسودگي شب امتحان از تمام اضطرابهاي کاذب جلوگيري مي کند.

تصوير ذهني مثبت

اضطراب، بسياري از اوقات هم از تصور نگران کننده شخص درباره خودش نشأت مي گيرد. يعني با اين که شما درس خود را مي خوانيد و اهل مطالعه هستيد، مدام تصور نگران کننده اي از خودتان در ذهن داريد که بازده فعاليت ذهني شما را کاهش مي دهد و به حافظه و تمرکز شما لطمه وارد مي کند.

بهترين و آسان ترين شيوه براي مقابله با اين اضطراب کاذب انجام تمرينات تلقين تجسمي است که بي جهت ساده گرفته مي شود. صبحها پس از بيدار شدن، ظهرها پس از يک آرامش چند دقيقه اي و قبل از صرف ناهار و به ويژه شبها قبل از خواب به آسودگي دراز بکشيد، بدن را شل کنيد. چند نفس عميق بکشيد و با صداي بلند يا در ذهن خود چندين بار اين جملات را تکرار کنيد:

"من با تمرينات عالي ام، تمرکزم روز به روز بيشتر مي شود"

"من سرشار از قدرت تمرکز فوق العاده اي برخور دارم"

"من سرشار از آرامشم و در اين آرامش، تمرکز جاري است"

"حافظه ام بسيار عالي است و روزبروز بهتر مي شود"

"در کليه امتحاناتم موفق هستم و هم اکنون نمرات عالي ام را مي بينم"

در لحظاتي که اين جملات را مي گوييد و چند بار تکرار مي کنيد، خود را در ذهن خود ببينيد. خود را در جلسه امتحان ببينيد که در نهايت آرامش نشسته ايد. برگه امتحان در دست شماست. همه جوابها را مي دانيد و به همه سؤالات با آرامش کامل و شادي فراوان جواب مي دهيد.

اين تصوير را شبها خصوصاً قبل از خواب، به وضوح در ذهن خود ببينيد و از آن به شوق آييد. بعد از مدتي که تلقين و بيان عبارتهاي تأکيدي بالا را صبح و ظهر و شب انجام داديد و به خصوص تصوير ذهني مثبت خود را هر شب مجسم کرديد، هم اعتماد به نفس و روحيه تان عالي مي شود و هم ميزان تمرکز، حافظه و يادگيري تان بهبود مي يابد.

يک هشدار مهم

تمام تمرينهاي گفته شده تا الآن فقط در صورتي پاسخ مثبت مي دهند و از آنها نتيجه مطلوب حاصل مي شود که به هيچ عنوان منفي حرف نزنيد. وقتي شما درباره خودتان با عبارات منفي حرف مي زنيد، همه چيز را خراب مي کنيد. هرگز نگوييد حافظه ام خراب است. اصلاً هيچ چيز نمي فهمم. تمرکزم افتضاح است و . . .

باز هم تأکيد مي کنيم که با عبارات منفي به خود تلقين منفي نکردن اهميت بسيار بيشتري از تلقين مثبت دارد، يعني اگر از يک طرف تلقينات مثبت را به خود القا کنيد و از طرف ديگر در طول روز اين حرفهاي منفي را درباره خودتان بزنيد، عملاً تلقينات مثبت خود را بي نتيجه و بي اثر ساخته ايد. پس به هيچ عنوان حرف منفي نزنيد و تمرينات تلقين مثبت را هم انجام دهيد تا از تمرکز عالي برخوردار گرديد.

فصل سيزدهم

پاسخ به سوالات شما درباره تمرکز حواس

14– سن من زياد شده و براي همين تمرکزم را از دست داده ام، چه کار کنم؟

جواب – ابداً چنين چيزي نيست. تحقيقات نشان داده است که کلاس درس افراد مسن از تمرکز بالايي برخوردار است. افراد مسن، غالباً دلايل محکمتر و اطمينان بخش تري براي فراگيري دارند و انگيزه فراگيري و استفاده مثبت از کلاس در آنها قويتر است. برتري بزرگتر ديگري که بزرگ سالان دارند اين است که آنان آموخته هاي خود را خيلي سريعتر از يک کودک در زندگي روزانه به کار مي گيرند و به همين دليل، اين آموخته ها خيلي سريع خودکار مي شوند.

15– گفته بوديد که کردن در کلاس چقدر مهم است. اگر اين طور است علت اين که اکثر دانش آموزان در کلاس غالباً نمي کنند چيست؟

جواب – بسيار خوبي بود. اما جواب آن: اول اين که بسياري از آنها پرسيدن را دليلي بر اين مي دانند که مطلب را نفهميده اند و از پرسيدن ابا دارند که اين سبب عقب ماندگي فراوان مي شود. دوم اين که عده اي عزت نفس لازم را ندارند يا مضطرب مي شوند و يا خجالت مي کشند و يا واهمه دارند از اين که مبادا شان احمقانه باشد. به اين افراد توصيه مي کنيم که به پرورش اعتماد به نفس خود بپردازند و از همين امروز تصميم بگيرند که خود را در کلاس مطرح کنند. تمام مشکل در دفعه اول است. به تدريج کردن برايتان عادي مي شود و خيلي راحت مي توانيد خود را بپرسيد. به افراد دسته اول هم مي گوييم که اين مثل قديمي را عمل کنند که "پرسيدن عيب نيست، ندانستن عيب است." بر فرض هم که پرسش شما نشانه آن باشد که مطلب را نفهميده ايد، شما به کلاس آمده ايد که بفهميد و معلم شما خيلي خوشحال مي شود از اين که به شما کمک کند درک بهتري از مطلب داشته باشيد.

16– من در لحظات امتحان دچار حواس پرتي مي شوم و مترکز نيستم. علت چيست؟

جواب – اول اين که به احتمال فراوان اطلاعات شما براي امتحان کافي نيست. چون اطلاعات فراوان علاقه فراوان ايجاد مي کند و علاقه، شرط تمرکز است. دوم آن که از نتيجه امتحان مضطرب هستيد و اضطراب مانع تمرکز است. سوم اين که اهميت تحصيل و درس خواندن در ذهن شما کمتر از مسايل ديگر است. علاقمند شدن به درس، مطالعه منظم و مستمر و عادت کردن به آن، حضور در جلسه امتحان با آمادگي، زود رسيدن به جلسه امتحان، تنفس عميق و تمرينات آرامش قبل از امتحان، به تمرکز بيشتر شما کمک مي کند. ضمن آن که پاسخ دادن به ات آسان در ابتدا نيز شوق و تمرکز شما را افزايش مي دهد.

17– من در هنگام پاسخگويي به امتحاني ناگهان فکرم به جاي ديگر مي رود و رشته کلام را از دست مي دهم، چرا؟

جواب – شما ضعف سازماندهي داريد. قبلاً هم گفتيم که تمرکز و حافظه ارتباط تنگاتنگ و مؤثري دارند. يادداشت برداري، خواندن و به ياد آوردن، همه بايد با نظم و سازماندهي انجام شود. آنچه را که مي خوانيد، روي کاغذ سازماندهي کنيد و ارتباطشان را با هم در نظر بگيريد.

18– آيا راه ميانبري براي تمرکز حواس وجود دارد؟

جواب – تمرکز يک مهارت اکتسابي است و زمان مي خواهد. اما تمرينات مستمر و استفاده از تلقين و تجسم عيني، روند پيشرفت و بهره وري را بسيار به جلو مي اندازد و سريع مي کند.

19– نقش بازيهاي فکري مانند شطرنج در تمرکز حواس چيست؟

جواب – بسيار عالي است. به شرط آن که در طول بازي، افکار منظم و دنباله دار و جهت داري را دنبال کنيد. يادتان باشد هر بازي که در آن بازيکن آنچه را که در بازي مي گذرد به خاطر بسپارد يا پيش بيني کند، در افزايش قدرت تمرکز مؤثر است.

20- دوست من مي گويد وقتي سيگاري روشن مي کنم جريان فکرم به کار مي افتد و تمرکزم بيشتر مي شود. نظر شما چيست؟

جواب – نه. تمام شواهد و تجارب و تحقيقات علمي درست عکس اين قضيه را نشان مي-دهد. ثابت شده است که سيگار کشيدن عملاً روند هوش را به تأخير مي اندازد. علاوه بر اين، از آنجا که سيگار بر سلامت تن و تنفس مستقيماً اثر منفي مي گذارد، مسلماً تمرکز را بر هم مي- زند. اين موضوع يک عادت و يک برداشت نادرست ذهني است.

21– من نمي دانم آنچه که شما گفتيد واقعاً مؤثر است يا نه. چون با انجام اين تمرينات گاهي تمرکز فوق العاده خوبي دارم و گاهي هم مانند گذشته تمرکز خوبي ندارم. چه کار کنم که هميشه تمرکز خوب داشته باشم؟

جواب – همين که گاهي نتيجه گرفته ايد، نشان مي دهد که تغيير در شما آغاز شده و قابليت دايمي شدن را دارد. اين موضوع با تلاش و تمرين مستمر شما و انجام تمرينات تلقين و تجسم، مسير تازه عصبي را در ذهن شما ايجاد مي کند و در ناخودآگاه به عنوان يک عادت و رفتار دايمي جاي مي گيرد. فقط از حرکت باز نايستيد. توصيه همين است.

22– تفاوت تفکر مثبت با تجسم خلاق چيست؟

جواب – تفکر مثبت مربوط به ذهن آگاه و هوشيار شماست که انديشه شما را اصلاح و پاک مي کند. تجسم خلاق، مربوط به ذهن نيمه آگاه و نيمه هوشيار شماست که افکار مثبت ذهن آگاه را در ناخودآگاه ثبت و جايگزين مي کند.

23– من روشهاي پيشنهادي شما را يک هفته تمام است که به کار برده ام اما هنوز نتيجه محسوسي نگرفته ام. آيا امکان دارد که اين روشها براي من مناسب نباشد؟

جواب – به هيچ عنوان. از اين که يک هفته است داريد تمرين مي کنيد خوشحاليم و به شما تبريک مي گوييم. فقط از شما مي خواهيم که اين تمرينها را به طور مستمر تا 20 روز ديگر هم انجام دهيد و حدوداً پس از يک ماه در مورد خود قضاوت کنيد و خود را ارزيابي نماييد. الآن واقعاً خيلي زود است.

24– اساساً چرا وقتي در حال انجام کاري هستم، خيالات ديگر به سراغم مي آيند؟

جواب – خيال پروري، خود يک راه زندگي به صورت تفريحي است. هر چند وقت يک بار درست وسط يک کار جدي، شما رؤيايي مي شويد که معني اش اين است: هنوز به آن کار رغبت کافي نداريد. هنوز به اندازه کافي بر انگيخته نشده ايد. بايد در خودتان علاقه بيشتر ايجاد کنيد و خود را هدفدار کنيد. اما در چنين مواردي توصيه مي کنيم که در محيطي ديگر قرار بگيريد و خيال پردازي نکنيد، اين بار آگاهانه، خود خواسته و جهت دار. در فکر فرو نرويد بلکه فکر کنيد. فکر، شما را به هر سو نکشد بلکه شما فکر را به دنبال خود بکشيد. با اين کار، ذهن شما آسوده تر مي شود و براي تمرکز بعدي مهيا مي گردد.

25– من نمي توانم دو ساعت مطالعه متمرکز حتي به روش پيشنهادي شما داشته باشم.

جواب – زمان بندي شما نادرست است. پس از هر نيم ساعت مطالعه، پنج دقيقه استراحت کنيد تا اين آرامش، خلأ ذهني لازم را براي جذب مطالب بعدي و تمرکز بر آنها به وجود آورد. پشت سر هم مطالعه نکنيد. حتي حافظه شما تمايل دارد که پس از چند دقيقه جذب و فراگيري به دسته بندي و ذخيره سازي بپردازد.

26– من در منزلي که در محله شلوغ و پر رفت و آمدي است زندگي مي کنم. سر و صدا واقعاً خيلي زياد است. چه کار کنم؟

جواب – اول اين که اطمينان داشته باشيد که در سخت ترين و دشوارترين شرايط نيز تمرکز داشتن ممکن است. اگر علاقه و رغبت شما فراوان باشد، يا سر و صداي محيط را اصلاً درک نمي کنيد و يا کمتر درک مي کنيد. بنابراين سعي کنيد روشهاي علاقمند شدن به موضوع را به کار بگيريد. ضمن آن که گفتيم آنچه مهم است سکوت نسبي است. ما مي گوييم در محيط منزل خود ساکت ترين جا نسبتاً کجاست؟ آنجا را انتخاب کنيد.

27– من از عدم تمرکز خود بسيار کلافه بودم. آيا اين احساس نادرست بوده است؟

جواب – خير، بسيار هم عالي بوده است. اولين قدم مثبت براي هر تغييري نارضايتي از وضع قبلي و کنوني است. اين نارضايتي است که ميل و انگيزه شما را براي دگرگوني، رشد و تغيير مهيا مي کند.

اکنون شما مفهوم تمرکز حواس، روشهاي ايجاد آن به هنگام مطالعه در منزل و همين طور در کلاس درس و جلسه سخنراني را فرا گرفته ايد و بايد تمرين را شروع کنيد. يادتان باشد مهمترين عامل موفقيت انسانهاي موفق، پافشاري در تمرينات است. آن قدر تمرين کنيد تا موفق شويد.