-
عطر Perfume
عطر Perfume
عطر
Perfume شیمی - مقالات
دید کلی
عطرها موادی هستند که انسان‌ها برای اینکه خوشبو باشند و در نزد دیگران مقبول ، از آنها استفاده میکنند. عطرهایی که از مواد طبیعی بدست میآیند، مانند مشک آهوی ختن ، اندکند. اغلب این مواد ، از مواد شیمیایی و بصورت سنتزی تولید میشوند. با ساختار عطرها آشنا می‌شویم.
مواد سازنده عطر
هر نوع عطر دست‌کم از سه جزء تشکیل یافته است که فراریت و وزن مولکولی آنها تا حدی باهم تفاوت دارند.
جزء اول
جزء اول که تاپ نوت نامیده می شود، فرارترین ماده و مشخصترین بو را در دارا بوده و در تولید عطر کاربرد دارد.
جزء دوم
جز دوم که میدل نوت نامیده می شود، کمتر فرار است و عموما عصاره یک گل (بنفشه ، یاس و غیره) است.
جزء سوم
آخرین جزء یا اندنوت ، کمترین فراریت را دارد و معمولا یک رزین یا پلیمر مومی است.
سیوتون ، اصلی‌ترین سازنده عطر
بیشتر عطرها اجزای بسیاری دارند و از لحاظ شیمیایی غالبا مخلوطهای کمپلکس هستند. با پیشرفت تجزیه مواد عطر طبیعی ، مصرف ترکیبات آلی سنتزی خالص که بوی آنها همانند بوی عطر خاصی می‌باشد، بسیار معمول شده است. نمونه آن سیوتون ، یک کتون حلقوی است که از سیویت بدست می‌آید. سیویت ، ماده‌ای است که از غده‌های گربه سیویت ترشح میشود.
گربه سیویت ، حیوانی شبیه به گربه است که در اتیوپی و افریقای مرکزی یافت میشود. سیوتون در عطر سازی ارزش بسیار دارد. امروزه سیوتون بصورت سنتزی موجود است. برای سنتز سیوتون ، نخست ۸ ، هگزادکان ـ۱ ، ۱۶، دی کربوکسیلیک اسید تهیه میکنند و سپس آنرا بصورت حلقه در می‌آورند. یون توریم (Th+۴) کاتالیزور بسته شدن این حلقه است.
سیویت ، مانند مشک ، مجموعه‌ای از مواد جاذب جنسی است. این مواد جاذب جنسی در عطرهای موثر با زیرکی بوسیله بوهای گل و گیاهی پوشانده میشوند. جاذبه اولیه از بوی خوش حاصل میشود. اما اثر اساسی ناشی از سیویتون یا مشک است.
سایر ترکیبات عطر
ترکیبات دیگری که در عطرها بکار می‌روند، شامل الکلها و استرهایی با وزن مولکولی زیادند. یک نمونه ، ژرانیول (با نقطه جوش ۲۳۰ درجه سانتی‌گراد) یک جزء اصلی از روغن ژرانیوم (شمعدانی معطر) ترکیه‌ای است. استرهای این الکل ، برای ساختن ماده معطر سنتزی که بوی رز دارد، در عطرسازی بکار میرود. مثلا استری که از واکنش میان ژرانیول و اسید فرمیک تشکیل میشود، بوی رز دارد.
عطرها نوعا ۱۰% تا ۲۵% اسانس عطر و ۷۵% تا ۸۰% الکل و یک ثابت کننده برای نگه داشتن روغنهای اسانسی دارد. عطرها به بیشتر مواد آرایشی افزوده میشوند تا محصول بدست آمده بوی مطلوب داشته باشند؛ این مواد بوهای طبیعی و دیگر اجزایی مانند مواد جاذب جنسی را می‌پوشانند. آنها بعلت داشتن الکل ، خاصیت ضدعفونی و باکتری‌کشی ملایمی دارند.
مواد دافع بو
حدود ۲ میلیون غده عرق بر سطح بدن دست اندرکار تنظیم دمای بدن هستند. این غده‌ها با ترشح آب که تبخیر آن اثر خنک کنندگی دارد، دمای بدن را تنظیم میکنند. از این تبخیر ، اجزای جامدی به جای می‌ماند که عمدتا سدیم کلرید و مقادیر کمتری پروتیین و دیگر مواد مرکب آلی است. بوی بدن بیشتر از آمینها و مواد حاصل از هیدرولیز روغنهای چرب (اسیدهای چرب ، آکرولیین و غیره) است که از بدن و از رشد باکتریایی در باقیمانده حاصل از غده‌های عرق گسیل می یابند. برای آنکه بدن انسان وظایف خود را به خوبی انجام دهد، عمل تعریق هم امری عادی و هم ضروری است. خود عرق کاملا بی بو است، اما محصولات تجزیه باکتریایی چنین نیستند.
انواع مواد دافع بو
مواد دافع بو از سه نوع عمده هستند:
* یک نوع آنها ، بطور مستقیم تعرق را می‌خشکاند یا بعنوان مواد منقبض‌کننده عمل میکنند.
* نوع دیگر آنها که بو دارند و بوی عرق را می‌پوشانند.
* نوع سوم آنها که ترکیبات بودار را با واکنش شیمیایی برطرف میکنند. از جمله موادی که بعنوان قابض عمل میکنند، آلومینیم سولفات آبپوشیده ، کلرید آلومینیم آبپوشیده (O۲H۶ . ۳AlCl) ، آلومینیم کلروهیدرات ( در واقع آلومینیم هیدروکسی کلرید ) و الکلها هستند.
مواد بی‌بو کننده
از جمله مواد مرکبی که بعنوان عوامل بی‌بو کننده عمل میکنند، روی پروکسید ، روغنهای اسانسی و عطرها و انواعی از مواد ضد عفونی کننده ملایم هستند. روی پروکسید ، مواد مرکب بودار را با اکسید کردن آمینها و ترکیبات اسیدهای چرب بر طرف میکند. روغنهای اسانسی ، عطرها یا بوها را جذب میکنند یا آنها را می‌پوشانند و ضدعفونی کننده‌ها معمولا عوامل اکسید کننده یا کاهنده‌ای هستند که باکتریهای ایجاد کننده بو را می‌کشند.
به طور کلی در تعریف عطر میتوان گفت که عطر مجموعه ای از مواد خوشبو کننده بعلاوه یک حلال مناسب است اجزای اصلی یک عطر را ۱- حلال یا حامل ۲- مواد تثبیت کننده ۳- عناصر خوشبو تشکیل میدهند .
حاملها یا حلال : از حلالهای جدید و پرکار امروزی برای نگهداری مواد معطر مخلوط اتیل الکل بسیار خالص به همراه مقدار کم یا زیاد آب است . میزان آب بر طبق انحلال پذیری روغنهای مورد استفاده تعیین میشود . حلال مذکور بدلیل فراریت بالایی که دارد پخش بویی را که حمل میکند آسان میسازد و ضمن آنکه تاثیر سویی هم بر پوست و همچنین واکنش خاصی با مواد حل شونده ندارد . اما قبل از هر چیز باید بوی الکل از بین برود که برای اینکار از مواد برطرف کننده بو یا پیش تثبیت کننده استفاده میشود از موادی که چنین کاری را انجام میدهند میتوان به صمغ بنزویین و یا دیگر تثبیت کننده های رزینی اشاره کرد که این مواد به الکل اضافه میشوند و بعد از مدت یک یا دو هفته الکل تقریبا بی بو بدست می آید ، بوی خام طبیعی آن با رزین خنثی میشود .
تثبیت کننده ها : به طور کلی در یک محلول حاوی مواد معطر و فرار ، جزیی که فراریت
بالاتری دارد اول تبخیر میشود ، و از آنجایی که مجموعه مواد مختلف ایجاد بوی معطر میکنند باید بر این اشکال غلبه کرد برای همین از یک تثبیت کننده استفاده میکنند ، ماده ایکه فراریت پایین تر از روغنهای عطری دارند و سرعت تبخیر اجزای تشکیل دهنده و معطر را کند و یکسان میکنند .
از انواع تثبیت کننده ها میتوان به ۱- ترشحات حیوانی نظیر مشک و عنبر و … ۲- محصولات رزینی که بر اثر آسیب دیدگی و یا بطور طبیعی از گیاهان خاصی ترشح میشوند مانند:بنزویین و صمغ یا ترپنها ۳-روغنهای اسانسی که هم بوی خوش و هم نقطه جوش بالاتر از حد متعارف {۲۸۵-۲۹۰درجه سلسیوس}دارند مانند مرموک و صندل و ….۴-مواد تثبیت کننده سنتزی : برخی از استرهای نسبتا بی بو با نقطه جوش بالا مانند گیسریل دی استات نقطه جوش ۲۵۹درجه سلسیوس و اتیل فتالات با نقطه جوش ۲۹۵ درجه بنزیل بنزوات با نقطه جوش ۳۲۳ درجه سلسیوس و همچنین مواد که بوی خاصی دارند و پس از اضافه شدن به مجموعه مواد معطر بوی خود را منتقل میکنند مانند : آمیل بنزوات ، استوفنون، استرهای الکلی سینامیک ، استر های اسیدی سینامیک و….
به طور کلی مواد خوشبوی موجود در عطرها به موارد زیر تقسیم میشوند : ۱- روغن اسانسی ۲- مواد مستقل ۳- مواد شیمیایی سنتزی یا نیم سنتزی
روغنهای اسانسی : در حقیقت از نوع روغنهای خوشبوی فرار با منشاء گیاهی هستند . البته باید میان روغنهای بدست آمده از عطرگیری با روغنهای جاذب یا استخراج توسط حلال و روغنهای اسانسی بازیابی شده توسط تقطیر تفاوت قایل شد . در روغنهای حاصل از تقطیر ممکن است اجزای سازنده غیر فرار و اجزایی که بدلیل تقطیر از بین رفته اند را نداشته باشد ، به طور کلی میشود گفت در عمل تقطیر ما قسمتی از مواد مورد نیاز مان را از دست میدهیم بعنوان مثال : گل محمدی که فنیل الکل در بخش آبی محصول تقطیر از بین میرود و یا عصاره بهار نارنج که روغن تقطیر شده بخش بسیار کوچکی از متیل آنترانیلات است در حالی که روغن استخراج شده ممکن است حدود یک ششم این جزء سازنده را داشته باشد .
روغنهای اسانسی در اصل در آب نامحلول و در حلالهای آبی محلول هستند ، همانطور که در مورد گلاب و عصاره بهار نارنج دیده میشود مقدار کافی روغن ممکن است در آب حل شود و بوی تندی به محلول بدهند . این روغنهای به قدر کافی فرار هستند که در بیشتر مواد هنگام تقطیر تغییر نمیکنند و همچنین با بخار آب فرار هستند و رنگشان از بی رنگ تا زرد یا قهوه ای است یک روغن اسانسی معمولا مخلوطی از ترکیبات است . ترکیباتی را که در روغنهای اسانسی بوجود میآیند میتوان بصورت زیر دسته بندی کرد :
استرها : عمدتا بنزوییک ؛استیک ؛ سالسیلیک ؛ و سینامیک اسیدها . الکلها : منتول و بورنیول و.. . آلدهیدها : بنزآلدهید ؛ سینامالدهید ؛ سیترال ، اسیدها : بنزوییک ؛ سینامیک ؛ ایزووالریک در حالت آزاد . فنولها: تیمول ؛ اوژنول ، کارواکرول . کتونها : کارون ؛ منتون؛ ایرون ؛کامفور و…لاکتونها: کومارین و.. ترپنها : کامفیین ؛ پینن ؛ لیمونن؛ سدرین ؛ فلاندرین وهیدروکربنها : سیمین ؛ استیرن ؛ فنیل اتیلن
در گیاهان زنده روغنهای اسانسی احتمالا در متابولیسم یا حفاظت در برابر دشمن دخالت دارند ، هر بخش از گیاهان یا تمام بخشها ممکن است حاوی روغن باشند ، روغنهای اسانسی در غنچه ها ؛ گلها ؛ برگها ؛ پوست ؛ ساقه ؛ میوه ؛ تخمها ؛ چوب ؛ریشه ها و ساقه های زیر زمینی و در برخی از درختان در ترشح صمغ روغنی یافت میشود . روغنهای فرار را میتوان از گیاهان با روشهای گوناگونی بدست آورد که عبارتند از : فشردن ؛ تقطیر ؛ استخراج با حلالهای فرار ؛ روغن های جاذب و خیساندن ، لازم به ذکر است که استخراج با حلالهای فرار یک روش جدید است که میتواند جایگزین روشهای دیگر شود اما از تقطیر گرانتر است ،
بیشتر روغنها معمولا بوسیله تقطیر با بخار آب بدست می آیند . اما در برخی از روغنها دما اثر معکوسی دارد مثل روغن مرکبات که با فشردن پوست آنها روی اسفنج بدست میآیند، روغنی که به اسفنج منتقل میشود در مراحل بعدی با فشردن اسفنج جمع می گردد . در برخی ازگلها بوسیله تقطیر روغنی بدست نمی آید یا روغن آنها در اثر تقطیر تخریب میشود برای همین از روشهای دیگری استفاده میشود . از بین روشها ی ذکر شده به توضیح مختصر تقطیر با بخار آب می پردازیم .
تقطیر با بخار آب: گلها و گیاهان دارای برگ باریک داخل دستگاه تقطیر ریخته میشوند ، برگها وریشه های آبدار و ساقه های کوچکتر باید به ذرات کوچکی تبدیل شوند ؛ مواد خشک پودر میشوند ؛ چوبها و ریشه های سفت به قطعات کوچکی خرد میشوند ؛ انگور در حالت طبیعی به دستگاه خورانده میشود چون گرمای تقطیر به سرعت فشار کافی برای شکافتن پوسته بیرونی آنها فراهم میکند ، تقطیر معمولا در فشار جو انجام میشود مگر اینکه اجزای روغن هیدرولیز شوند در آن صورت بهتر است که در خلا انجام شود ، در بیشتر موارد تقطیر به روش سنتی انجام میشود ، مانند گلاب گیری که البته کارایی این روشها پایین است و روغن با مواد دیگری همانند آکرولیین ؛ تری متیل آمین و مواد کرزوت آلوده میشود . روش هم بدین صورت است که از بشکه های روغن یا دیگهای مسی مجهز به لوله های چگالنده هستند
که از میان حمام آبی میگذرند . مواد و آب به درون دستگاه تقطیر ریخته میشود و یک آتش مستقیم از موادی که از تقطیر پیش برجا مانده در زیر دستگاه روشن میشود .بدین ترتیب با عمل تقطیر روغن گیری انجام میشود.
منبع :
