-
وزن شعر
وزن شعر
وزن شعر ايجاد نظم و هماهنگي در طول مصراعها و چيدمان هجاهاي هر مصراع است.
وزن شعر در زبان‌هاي مختلف
ضروري بودنِ وزن و چگونگي آن در شعرِ زبان هاي مختلف متفاوت است و بستگي به نوع واژه‌چيني در هر زبان دارد.
ويژگي‌هاي وزن شعر
وزن جزء تزيينات شعري نيست. وزن شعر فارسي بر اساس طول هجاها و شکلِ کنارِ هم قرار گرفتنِ آنهاست.
انواع وزن شعر
تقسيم‌بندي کلي
وزن کمّي: در فارسي به آن وزن عروضي گفته مي‌شود. اساس آن مبتني بر نظم هجاهاي بلند و کوتاه در مصراع‌هاي يک شعر است. اين توع وزن، خاص زبان‌هايي است که در آنها مصوت ها به کوتاه و بلند و در نتيجه هجاها به کوتاه و بلند و احياناً کشيده تقسيم مي‌شوند. وزن شعر فارسي، عربي، سانسکريت و يوناني از نوع کمّي است.
وزن تکيه‌اي: اساس اين نوع وزن تنها بر تساوي نعداد تکيه ها در هر مصراع شعر قرار دارد و تعداد هجاهاي مصراعها ممکن است تغيير کند. وزن تکيه‌اي خاص زبان‌هايي است که در آنها هجاي تکيه‌دار اصل است و هجاهاي ديگر سريع تلفظ مي‌شوند. مانند انگليسي قديم و آلماني. در بيت فارسيِ برساخته‌ي زير:
تن عيشم به غم نحيف گشت
گل بختم به خار نهفته گشت
وزن تکيه‌اي وجود دارد اما فارسي‌زبانان وزن تکيه‌اي آن را در نمي‌يابند. (اين بيت وزن عروضي ندارد.)
وزن آهنگي: خاص زبان‌هايي است که در آنها زير و بمي در کلمات تک‌هجايي باعث تغيير معني مي‌شود. مثل ويتنامي و چيني. شعر در اين زبان‌ها از کنارِ هم قرار دادن هدفمندِ هجاها با زير و بمي‌هاي به خصوص براي آفريدنِ آهنگِ به خصوص به وجود مي‌آيد.
وزن هجايي: در آن فقط تساوي تعداد هجاهاي هر مصراع معتبر است. مانند اشعار فرانسوي و زاپني شعر زير از شاعر نوآور ايراني ابوالقاسم لاهوتي تلاشي است براي ايجاد شعر با وزن هجايي (ده‌هجايي):
در يک قلعه‌ي خالي، نيم ويران
چندي حصاري بودند دليران
آفتاب زمين را چون ديگ مي‌جوشاند
بخار زمينِ آن را مي‌پوشاند
وزن ضربي-هجايي: در آن هم تعداد تکيه‌ها حساب مي‌شوند هم تعداد هجاها. مانند شعر انگليسي
وزن شعر فارسي
وزن شعر در فارسي طول مصراعها و چيدمان هجاها هر مصرع آن است. وزن جزء تزيينات شعري نيست، بلکه بخشي از ذات آن است.
وزن يعني س****** و تحرک کلام، ايستادن در وسط هجاها و بعد حرکت کردن در وسط هجاها، ايستادن در وسط سطرها و بعد حرکت کردن در وسط سطرها. به اين معني که يک پاره وزني فقط از حرکت کلمات به وجود نمي‌آيد، بلکه از حرکت سکوت هم به وجود مي‌آيد. شعر تنها پديده زباني است که در آن سکوت‌هاي حد فاصل هم به اندازه خود کلمات معني دارند. هرقدر که سکوت‌هاي حدفاصل بين کلمات کمتر باشد، متن به طرف نظم مي گرايد و اگر بي‌وزن باشد به طرف نثر.
انواع وزن شعر فارسي
در برخي از وزن‌هاي شعر مصراع‌هااز نظر تعداد و نوع هجاها با هم يکسان‌اند.
در برخي ديگر از وزن‌هاي شعر مصراعها طول يکساني ندارند اما از نظر نظم بين نوع هجاها مشابه هم‌اند. اين دسته از اشعار شامل يکي از انواع وزن‌هاي زير است:
.وزن مستزاد
. بحر طويل
. وزن نيمايي
