درگذشتگان چهره‌های ادبی در سال 88
درگذشتگان چهره‌های ادبی در سال 88
بیژن ترقی، رضا سیدحسینی، محمد حقوقی، مهدی آذریزدی، اسماعیل فصیح، عبدالحسین شریفیان، مهدی سحابی، محمود شاهرخی، هاراطون داویدیان، محمد ایوبی و محمد خوانساری چهره‌هایی هستند كه در سال 88 با دنیای ما را بدرود گفتند.
نوشتن گزارش مرگ شاعران، نویسندگان، مترجمان، پژوهشگران و مصححان یكی از غم‌انگیزترین گزارش‌هایی است كه هر خبرنگار ادبی در پایان سال می‌نویسد. انگار وقتی اخبار را برای نوشتن این این گزارش جست‌وجو می‌كند، اضطراب لحظه‌هایی كه خبر مرگ را انتشار می‌دهد، اظهار نظرها و پیام‌های تسلیت پس از مرگ، مراسم تشییع جنازه، مراسم خاكسپاری، مراسم ترحیم و اخباری كه تا مدت‌ها از هنرمندان منتشر می‌شود، همه و همه به یكباره در ذهن تداعی می‌شوند و انبوه این مرگ‌ها آدم را به فكر وامی‌دارد.
امسال اما مرگ چهره‌های حوزه ادبیات نیز مثل شمارگان كتاب و فراوانی جوایز، از لحاظ كمی افزایش داشت. این همه موضوع نیست. وقتی نحوه درگذشت برخی از مؤلفان و مترجمان را در سال 88 می‌خوانیم در وهله اول شگفت‌زده می‌شویم و از خود می‌پرسیم كه مگر می‌شود؟ آری، شده است. یكی بر اثر كهولت سن فوت می‌كند، یكی در جوانی؛ یكی بر اثر گازگرفتگی زندگی را بدرود می‌گوید و یكی در انزوا؛ یكی در تنهایی غربت جان می‌سپارد، یكی در عزلت خانه سالمندان. خبر مرگ برخی هم یك ماه بعد منتشر می‌شود و خبرنگاران به جای پیگیری اخبار مراسم تشییع، باید به فكر انتشار اخبار مجلس شب چهلم باشند.
در این گزارش، چهره‌های ادبی‌ای را مرور می‌كنیم كه در سال 88 زندگی را وداع گفتند و ما را با آثارشان تنها گذاشتند.
* بیژن ترقی
بیژن ترقی ترانه‌سرا و شاعر، پس از یك دوره بیماری ساعت 2 بامداد پنجم اردیبهشت در منزل شخصی‌اش درگذشت.
ترقی 12 اسفند سال 1308 در تهران متولد شد. وی از سال 1335 همكاری خود را با رادیو آغاز كرد. ترانه «آتش كاروان» سروده او است.
از میان كتاب‌های ترقی می‌توان به «آتش كاروان» و «از پشت دیوارهای خاطره» اشاره كرد.
از تصنیف‌های او نیز می‌توان به «می‌زده شب چو ز می‌كده باز آیم»، «برگ خزان»، «به زمانی كه محبت شده همچون افسانه»، «صبرم عطا كن»، «پشیمانم»، «مرا نفریبی»، «بهار نورسیده» و «به خاطر تو» اشاره كرد.
* عزیز دولت‌آبادی
عزیز دولت‌آبادی از قدیمی‌ترین شعرای استان آذربایجان شرقی دهم اردیبهشت به دلیل سرطان فك در سن 87 سالگی درگذشت.
وی متولد 1301 و دارای آثاری چون «سخنوران آذربایجان» در دو جلد، «پارسی‌گویان قفقاز» در سه جلد، تصحیح «دیوان كمال الدین مسعود خجندی»، دیوان اشعاری به نام «تحفه درویش» و بیش از 40 مقتاله تحقیقی خارج از كشور است.
عزیز دولت‌آبادی كلید طلایی شهر تبریز را از شهردار این شهر دریافت و در سفر مقام معظم رهبری به این شهر، انگشتر ایشان را دریافت كرده است.
كشف مقبره‌الشعرای تبریز و قبرستان دو كمال قبل از انقلاب اسلامی نیز از دیگر كارهای وی بوده است.
پیكر این شاعر در مقبره‌الشعرا به خاك شپرده شد.
* رضا سیدحسینی
رضا سیدحسینی مترجم باسابقه كشور و خالق كتاب سترگ و تأثیرگذار «مكتب‌های ادبی» صبح روز یازدهم اردیبهشت در سن 83 سالگی بر اثر ذات‌الریه در بیمارستان ایران‌مهر درگذشت.
سیدحسینی روز 15 فروردین سال 88 برای سومین بار در یك سال گذشته بستری شد و اصل و منشأ این بیماری همان مشكل نخاعی سیدحسینی بود كه برای آن مورد عمل جراحی هم قرار گرفت.
وی كه متولد مهرماه 1305 بود، نزد كسانی چون پرویز ناتل خانلری و عبدالله توكل زبان فرانسه آموخت.
كتاب پژوهشی «مكتب‌های ادبی» و ترجمه آثاری از «كامو»، «سارتر» و بسیاری از چهره‌های شاخص ادبیات فرانسه در كارنامه این مترجم دیده می‌شود.
مرگ سیدحسینی از بزرگ‌ترین رویدادهای سال 88 و دهه 80 محسوب می‌شود. چراكه پس از درگذشت وی بسیاری از شخصیت‌های فرهنگی و هنری و سیاسی با گرایش‌های مختلف پیام تسلیت صادر كردند.
غلامعلی حداد عادل نیز در مجلس ترحیم وی خطاب به اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت كه چرا شخصیتی مثل سیدحسینی باید عضو وابسته فرهنگستان باشد.
حداد عادل با بیان اینكه شخصیتی مثل سیدحسینی باید عضو پیوسته فرهنگستان می‌بود، اذعان كرد: ما جفا كردیم.
* محمد امین ریاحی
محمد‌امین ریاحی استاد و مصحح متون ادبی صبح روز جمعه 25 اردیبهشت به دلیل كهولت سن در بیمارستان ایران‌مهر درگذشت.
وی كه در سال 1302 در شهرستان خوی متولد شد سمت‌هایی چون عضویت هیأت مؤلفان لغتنامه دهخدا، مدیر ملی وزارت فرهنگ سابق، رایزنی فرهنگی ایران در كشور تركیه، استادی دانشگاه آنكارا، دبیر كلی هیئت امنای كتابخانه‌های عمومی كشور، استادی دانشگاه تهران، نیابت ریاست فرهنگستان ادب و هنر ایران، ریاست دانشكده هنرهای دراماتیك، ریاست بنیاد شاهنامه فردوسی (به مدت دو سال و پس از مجتبی مینوی) را بر عهده داشت و مدت كوتاهی نیز در كسوت وزیر آموزش و پرورش بود.
از فعالیت‌های مطبوعاتی او سردبیری هفته‌نامه مهرگان، مدیریت مجله كیهان فرهنگی و آموزش و پرورش و سیمرغ را باید نام برد. از وی اشعاری نیز به جا مانده است.
از آثار او می‌توان به «زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی»، «گلگشت در شعر و اندیشه حافظ»، «تاریخ خوی»، «كسایی مروزی- زندگی و اندیشه و شعر او»، «مجموعه مقالات- حاوی 50 مقاله تاریخی و ادبی» و «تاریخ روابط سیاسی ایران و عثمانی» اشاره كرد.
علاوه بر تألیف، تعدادی از متون كهن فارسی به تحقیق و تصحیح او به چاپ رسیده كه از جمله آنها می‌توان «مرصاد العباد نجم الدین رازی»، «مفتاح المعاملات» قدیمی‌ترین متن ریاضی فارسی و همچنین «جهان نامه متن قدیم جغرافیایی» را نام برد.
سال گذشته در همایشی كه با عنوان «شمس و مولانا» در شهرستان خوی برپا شد، از ریاحی به خاطر تحقیقاتش در زمینه شمس و مولانا تقدیر به عمل آمد.
ریاحی كسی بود كه در كتابی ثابت كرد زادگاه شمس تبریزی در شهرستان خوی واقع شده است.
* محمد حقوقی
محمد حقوقی، شاعر و منتقد ادبی، به علت نارسایی‌های قلبی و كلیوی عصر هشتم تیر ماه در سن 72 سالگی و در یكی از بیمارستان‌های شهر اصفهان درگذشت.
او در سال 1316 در اصفهان متولد شده بود.
عمده آثار وی در نقد و معرفی شاعرانی نظیر نیما یوشیج، سهراب سپهری، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث و فروغ فرخزاد است.
* مهدی آذریزدی
مهدی آذر یزدی نویسنده ادبیات كودك و خالق كتاب معروف «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» صبح پنجشنبه 18 تیر در سن 87 سالگی در بیمارستان آتیه درگذشت.
آذر یزدی كه اواخر عمرش از بیماری عفونت ریه رنج می‌برد، در سال 1301 در محله خرمشاه یزد متولد شده و مدتی را نیز در كرج زندگی كرده بود.
«قصه‌های تازه از كتاب‌های كهن»، «گربه ناقلا»، «گربه تنبل»، «مثنوی» (برای بچه‌ها)، «مجموعه قصه‌های ساده» و تصحیح «مثنوی» مولوی (برای بزرگسالان) از آثار این نویسنده است، اما اغلب وی را با مجموعه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» می‌شناسند كه بازنویسی داستان‌های كهن برای كودكان است و تاكنون بارها تجدید چاپ شده است.
آذریزدی تا پایان عمرش ازدواج نكرد.
پیكر او را در زادگاهش به خاك سپردند.
* اسماعیل فصیح
اسماعیل فصیح، نویسنده، عصر روز 26 تیر در سن 75 سالگی در بیمارستان شركت نفت تهران درگذشت.
فصیح سال 1313 در محله قدیمی عودلاجان تهران به دنیا آمده بود.
این محله و ماجراهای خانوادگی نویسنده جای مهمی در شكل‌گیری داستان‌های او یافت.
او سال 1342 به استخدام شركت ملی نفت ایران درآمد و تا سال 1359 استاد دانشكده نفت آبادان بود.
فصیح در اغلب داستان‌هایش به تاریخچه زندگی یك خانواده ایرانی با نام «آریان» پرداخت.
یكی از رمان‌های او با نام «زمستان 62» درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است.
* محمد شیروانی
محمد شیروانی، نسخه‌شناس و فهرست‌نویس و مؤلف كتاب 5 جلدی «فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه وزیری» تیرماه سال 88 در سن 84 سالگی و در اثر بیماری كلیوی زندگی را بدرود گفت اما خبر مرگ وی در تاریخ 5 مرداد انتشار یافت.
* محمد اسدی
محمد اسدی، نویسنده، شاعر و ادیب شهر میامی صبح 16 مرداد بر اثر عارضه قلبی در سن 58 سالگی درگذشت.
نویسنده كتاب «نگاهی به میامی» در سال 1330 در میامی در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد.
اسدی با مطالعه آثار ادبی از سال 1362 به سرودن اشعار پرداخت و اشعار وی بیشتر در قالب غزل بود.
علاوه بر دوبیتی‌های آن مرحوم، اشعار محلی با گویش‌های میامی و شاهرودی از طبع‌آزمایی‌های آن مرحوم به یادگار مانده است.
مرحوم اسدی جزو نخستین كسانی بود كه درباره شهر و زادگاه خود (میامی) به جمع‌آوری كتاب پرداخته است.
اسدی در حالی كه در صدد جمع آوری كتاب دیگری درباره شهر میامی بود، درگذشت.
* عبدالحسین شریفیان
عبدالحسین شریفیان، مترجم ادبی و داستان‌نویس، صبح 26 مرداد در سن 83 سالگی و بر اثر بیماری ریوی در بیمارستان كسری تهران درگذشت.
عبدالحسین شریفیان سال 1305 در بوشهر به دنیا آمد ولی سال‌های گذشته را در تهران ساكن بود.
وی در دهه 40 دو داستان «ارزش گربه ایرانی» و «مكتب ننه علی» را در «پیك دانشجو» در تهران به چاپ رساند.
شریفیان در شركت نفت آبادان استخدام شد و پس از 4 ماه استعفا داد و به شیراز آمد و در رشته ادبی مشغول به تحصیل شد.
وی طی حیات ادبی خود حدود 50 كتاب را ترجمه كرد و داستان‌هایی را به چاپ رساند.
«پایبندی‌های انسانی» اثر سارمرست موآم از معروف‌ترین ترجمه‌های اوست.
* رزا منتظمی
فاطمه بحرینی مشهور به رزا منتظمی، نویسنده كتاب مشهور «هنر آشپزی»، روز جمعه اول آبان در سن 87 سالگی در تهران درگذشت.
این كتاب برای نخستین بار در سال 1343 با 600 دستور غذایی منتشر شد.
چاپ چهل و یكم «هنر آشپزی» در دو جلد منتشر شده و بیش از 1700 غذای ایرانی و فرنگی را شامل می‌شود.
این كتاب یكی از پرفروش‌ترین كتاب‌های آشپزی در ایران بوده است.
* مهدی سحابی
مهدی سحابی مترجم ادبیات و نقاش ایرانی در سن 65 سالگی بر اثر ایست قلبی در غربت درگذشت.
او روز 18 آبان در فرانسه با زدنگی وداع كرد.
سحابی متولد 1323 در شهر قزوین بود و با ترجمه رمان «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» نوشته مارسل پروست به شهرت رسید.
ترجمه «مرگ قسطی» اثر لویی فردینان سلین و «مادام بواری» نوشته گوستاو فلوبر، از دیگر آثار معروف سحابی است.
او علاوه بر ترجمه و نقاشی، داستان‌هایی را نیز به چاپ رسانده است.
پیكر سحابی را از فرانسه به تهران منتقل كردند و در وطن به خاك سپردند.
* محمود شاهرخی
محمود شاهرخی شاعر پیشكسوت انقلاب اسلامی، كه 82 سال داشت، پس از دو روز كما صبح 24 آبان در بیمارستان عرفان درگذشت.
شاهرخی چند روز قبل از فوت برای انجام عمل جراحی روده به بیمارستان منتقل شد و پس از عمل به علت ایست قلبی و ضعف به كما رفت.
محمود شاهرخی كه متولد 1306 بم بود، یكی از مشهورترین چهره‌های شعر آیینی پس از انقلاب به شمار می‌آید كه سال‌ها، هم در شعر انقلاب و هم در شعر جنگ فعال بوده است.
از جمله آثار او می‌توان به «درسی را كه از قرآن آموخته‌ام»، «در غبار كاروان»، «نسیم وصل»، «ز اشك پرس حكایت»، «امام علی (ع) روح بی‌نهایت»، «شمیمی از گلزار معرفت»، «امام حسین (ع) تجلی جلال و جمال»، «بر آستان جانان»، «كیمیای احسان» و «ترجیعات توحیدی» اشاره كرد.
او كه از پیشگامان ادبیات انقلاب و آیینی محسوب می‌شد در سال‌های اخیر انزوا پیشه كرده بود و كمتر در محافل عمومی حضور می‌یافت.
* سیدجلال فهیم هاشمی
سیدجلال فهیم هاشمی، مدیر انتشارات روزبهان و ناشر آثار نادر ابراهیمی 72 ساله بود كه در همین روز یعنی 24 آبان بر اثر نارسایی كبد در بیمارستان مهراد تهران درگذشت.
سیدجلال فهیم هاشمی، كار نشر را با فعالیت در انتشارات امیركبیر آغاز كرد و در سال 1355 انتشارات روزبهان را تأسیس كرد.
او در این انتشارات، علاوه بر كتاب‌های نادر ابراهیمی، آثار صمد بهرنگی و خاطرات عبدالرحیم جعفری، مدیر سابق انتشارات امیركبیر را به چاپ رساند.
* هاراطون داویدیان
فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از 34 روز از درگذشت هاراطون داویدیان، یكی از اعضای شورای واژه‌گزینی این فرهنگستان، 24 آبان این خبر را منتشر كرد تا در یك روز صفحه ادبیات رسانه‌ها سومین خبر مرگ را اعلام كنند.
هاراطون داویدیان از استادان پیشكسوت روان‌پزشكی كشور، روز پنجشنبه، بیستم مهرماه سال جاری، درگذشته بود.
هاراطون داویدیان، به واسطه تسلط بر فرهنگ و زبان فارسی در سال 1382 بنا به دعوت فرهنگستان زبان و ادب فارسی به همكاری با گروه واژه گزینی، در حوزه‌های علوم پزشكی و روان‌پزشكی و روان‌شناسی پرداخت و فرهنگستان در طول این سال‌ها از خدمات او بهره جست.
وی به عنوان یك دانش‌پژوه ایرانی و به واسطه دستاوردهای علمی و پژوهشی فراوان، خدمات شایسته‌ای كه به جامعه پزشكی، به ویژه روان‌پزشكی عرضه داشته بود و نیز حضور فعال در تأسیس و گسترش نهادهای آموزشی و علمی كشور و كسب امتیازات چشمگیر در سطح بین‌المللی، به پیشنهاد شورای علمی و تصویب مجمع عمومی از تاریخ 26 بهمن 1377 به مقام عضویت افتخاری فرهنگستان علوم پزشكی جمهوری اسلامی ایران نائل شده بود.
* محمد ایوبی
محمد ایوبی، داستان‌نویس، شامگاه 19 دی در سن 67 سالگی و بر اثر ناراحتی قلبی در بیمارستان ابن‌سینای تهران درگذشت.
ایوبی كه متولد سال 1321، در شهر اهواز بود، دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی بود و مدرك كارشناسی ارشد را در این رشته اخذ كرد.
ایوبی بازنشسته آموزش و پرورش بود و آثاری را در زمینه ادبیات داستانی چون «گزیده اشعار نیما یوشیج»، «راه شیری»، «جان شكر»، «مراثی بی‌پایان»، «پایی برای دویدن»، «شكفتن سنگ»، و سه‌گانه «آواز طولانی جنوب» پدید آورد.
وی همچنین برای نگارش رمان «صورتك‌های تسلیم» نامزد دریافت دومین جایزه جلال آل‌احمد بود كه این جایزه برگزیده‌ای نداشت.
پس از مرگ ایوبی، احمد بیگدلی برنده جایزه كتاب سال و دیگر نامزد جایزه جلال گفت كاش جایزه جلال به ایوبی می‌رسید.
ایوبی بیش از سیصد داستان كوتاه و مقاله در نشریات مختلف ادبی منتشر كرد.
برخی از داستان‌های ایوبی در دوران قبل از انقلاب نیز با سانسور و عدم اجازه انتشار ساواك مواجه شده بود.
* خسرو فرشیدورد
خبر درگذشت خسرو فرشیدورد استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران هم در حالی در همین روز منتشر شد كه او 10 روز قبل در خانه سالمندان «سرای سالمندان نیكان» در تنهایی و بیماری فوت كرد.
فرشیدورد از استادان پیشكسوت دانشكده ادبیات دانشگاه تهران و دارای شهرت جهانی است كه دارای دیدگاه‌های ویژه در عرصه دستور زبان، نقد و تحقیقات ادبی بود.
مقالات و كتاب‌های فراوان و ارجمندی در حوزه دستور زبان فارسی و زبان‌شناسی و نقد ادبی و تحقیقات ادبی از وی برجای مانده است.
فرشیدورد چند سال قبل از دانشگاه تهران بازنشسته شد.
وی مدتی را با بستگانش زندگی كرد و چندی پیش از مرگ به سرای سالمندان نیكان منتقل شد كه در آنجا دار فانی را وداع گفت.
انجمن مفاخر فرهنگی یادنامه‌ای را در بزرگداشت این استاد به قلم كمال حاج سید جوادی منتشر كرده بود.
* رضا رحیمی
رضا رحیمی شاعر، منتقد ادبی و پژوهشگر 19 بهمن بر اثر گازگرفتگی جان خود را از دست داد.
رضا رحیمی متولد 1343 در ارسنجان فارس بود و از سال 1365 كار ادبی را به صورت حرفه‌ای آغاز كرده بود.
او سال‌ها سابقه حضور در جبهه داشت و از جانبازان شیمیایی محسوب می‌شد.
دبیری جشنواره تئاتر كشور، همكاری با حوزه هنری و پایه‌گذاری مجله ادبی «كلبه» از جمله فعالیت‌های اوست.
اشعار رحیمی با موضوع دفاع مقدس در بسیاری از نشریات معتبر ادبی كشور به چاپ رسیده بود.
او طی سال‌های اخیر بیشتر وقت خود را صرف پژوهش چاپ‌نشده‌ای درباره زمینه‌های اجتماعی هنر در دوران قاجار كرده بود.
وی بر اثر نشت گاز در حمام جان خود را از دست داد.
پیكر او به شیراز منتقل و در ارسنجان تشییع و به خاك سپرده شد.
* محسن ابراهیم
محسن ابراهیم مترجم ادبیات ایتالیایی و طراح صحنه بر اثر سكته قلبی در منزلش در سن 58 سالگی درگذشت.
او فعالیت عمده‌اش بر ادبیات ایتالیایی متمركز بوده و داستان‌های زیادی از جمله آثار دینو بوتزاتی را به فارسی برگرداند.
ابراهیم كه لیسانس طراحی صحنه نمایش را از ایتالیا دریافت كرده بود علاوه بر كار ترجمه به ماكت‌سازی و طراحی صحنه نمایش نیز اشتغال داشت.
این هنرمند و مترجم روز پنجشنبه 29 بهمن‌ماه دار فانی را وداع گفت.
* محمد خوانساری
محمد خوانساری، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و استاد بازنشسته دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران در سن 88 سالگی در تهران درگذشت.
وی پس از یك دوره بیماری، روز پنجشنبه، سیزدهم اسفندماه، دار فانی را وداع گفت.
او متولد سال 1300 در شهر اصفهان و دارای دكترای منطق و فلسفه بود كه از سال 1369 به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد.
«صرف و نحو و اصول تجزیه و تركیب»، «منطق صوری»، «مختارات من الادب الحدیث»، «فرهنگ اصطلاحات منطقی (به‌انضمام واژه‌نامه فرانسه و انگلیسی)» برخی از آثار او هستند.
