سازمان بین المللی دریانوردی {International Maritime Organization {IMO

هنگامی که برای اولین بار پیشنهاد تاسیس سازمانی تخصصی در سازمان ملل متحد که به امور دریایی بپردازد مطرح گردید. هدف اصلی تشکیل ابزاری بین المللی به منظور افزایش ایمنی در دریا بود.

از آنجائیکه کشتیرانی، صنعتی است با ماهیت بین المللی، مدتها بود که همگان دریافته بودند اقدام به منظور افزایش ایمنی عملیات دریایی در صورتی که در سطح بین المللی انجام گیرد مؤثر خواهد بود تا اینکه توسط کشورهای مختلف تک تک و به صورت یکجانبه و بدون هماهنگی با سایر کشورها صورت پذیرد. اگرچه متن تعدادی موافقتنامه بین المللی تصویب گردیده بود ولی کشورهای بسیاری بر این عقیده بودند که نیاز به وجود ارگانی دائمی است که بتواند سایر اقدامات را هماهنگ و بر آنها اضافه نماید.

با توجه به این سابقه بر اساس کنفرانس بین المللی متشکله در ششم مارس ۱۹۴۸ در ژنو کنوانسیون سازمان دریانوردی مشورتی بین الدول به تصویب رسید و در سال ۱۹۵۸ لازم الاجرا گردید. بعدها توسط ۷ اصلاحیه در سالهای ۱۹۶۴، ۱۹۶۵، ۱۹۷۵، ۱۹۷۷، ۱۹۷۹ و ۱۹۹۳ تغییراتی در آن انجام گرفت. مهمترین این تغییرات افزایش یک رکن اصلی در رابطه با کمک های فنی بخصوص به کشورهای در حال توسعه و تغییر نام آن به سازمان بین المللی دریانوردی (آیمو) و در اصلاحیه ۱۹۹۳ افزایش اعضای شورای آیمو از ۳۲ به ۴۰ کشور و ایجاد کمیته تسهیل می باشد. در حقیقت این سازمان بین المللی جزو یکی از آژانسهای تخصصی سازمان ملل متحد می باشد که بدواً ایجاد کنوانسیون را در سازمان ملل مورد تصویب قرار داده و سپس به کنفرانس بین المللی ژنو سال ۱۹۴۸ واگذار شده است. این اولین ارگان بین المللی بود که صرفاً اختصاص به مسائل دریایی داشت.

در دوره ۱۰ ساله بین تصویب متن و لازم الاجرا شدن کنوانسیون در سال ۱۹۵۸ مشکلات دیگری در ارتباط با ایمنی توجه عموم را در سطح بین المللی به خود جلب نموده بود. یکی از مهمترین آنها تهدید آلودگی دریایی ناشی از کشتیها بویژه آلودگی ناشی از نفت بود که توسط کشتیهای تانکر حمل می شد. متن کنوانسیون بین المللی در این خصوص در سال ۱۹۵۴ مورد تصویب قرار گرفت و این چهار سال پیش از شکل گیری imo بود. در ژانویه سال ۱۹۵۹ آیمو مسئولیت اداره امور و ارتقاء آن را تقبل نمود. از همان ابتدا، بهبود ایمنی دریانوردی و جلوگیری از آلودگی دریایی جزو مهمترین اهداف آیمو بوده است.

سازمان با بیش از ۳۰ سازمان بین الدولی ارتباط رسمی دارد. همچنین به حدود ۵۰ سازمان بین المللی غیر دولتی وضعیت مشورتی اعطا شده است و به آنها اجازه داده شده است که بعنوان ناظر در کار کمیته های مختلف شرکت نمایند. این سازمانها بعنوان نمایندگان طیف وسیعی از شرکتهای دریایی، حقوقی و محیط زیستی هستند و از طریق ارائه اطلاعات، اسناد و نظرات تخصصی در کار ارگانها و کمیته های مختلف سهم بسزایی بر عهده دارند. با این وجود، هیچیک از این سازمانها حق رای ندارند.

این سازمان در لندن واقع است و تنها سازمان تخصصی سازمان ملل متحد است که مقر آن انگلستان می باشد. نهاد اداره کننده آن، مجمع است که هر دو سال یکبار تشکیل جلسه می دهد. مجمع از ۱۶۷ کشور عضو و دو عضو وابسته تشکیل یافته است. در فواصل بین جلسات مجمع، در حال حاضر شورایی متشکل از ۴۰ دولت عضو که توسط مجمع انتخاب شده اند بعنوان نهاد اداره کننده آیمو انجام وظیفه می نماید.

▪ اهداف

۱) ایجاد سیستمی برای همکاری بین دولتها در زمینه وضع مقررات و طرز عمل دولتها درخصوص انواع مسائل فنی موثر در کشتیرانی تجاری بین المللی. تشویق و ترغیب دولتها در زمینه تصویب بهترین استانداردهای عملی در مورد ایمنی دریانوردی و جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی بوسیله کشتیها.

۲) تهیه پیش نویس کنوانسیونها، موافقتنامه ها و سایر اسناد بر حسب لزوم تشکیل کنفرانسهای بین المللی جهت تصویب آنها.

۳) رسیدگی به کلیه مسائل مربوط به دریانوردی که ممکن است از طرف یکی از ارگان یا یکی از سازمانهای تخصصی ملل متحد به سازمان محول شود.

۴) تسهیل مبادله اطلاعات و مشورت بین اعضا.

سازمان بین المللی دریانوردی به منظور دستیابی به اهداف خود طی ۳۵ سال گذشته کار تنظیم متن ۳۰ کنوانسیون و پروتکل و همچنین تصویب ۷۰۰ کد و توصیه نامه را در رابطه با ایمنی دریانوردی، جلوگیری از آلودگی و موضوعات مرتبط انجام داده است.

کار مقدماتی کنوانسیون به طور معمول توسط یک کمیته یا کمیته فرعی انجام می شود. سپس سند پیش نویس تهیه و به یک کنفرانس دیپلماتیک تسلیم می گردد. برای شرکت در این کنفرانس از کلیه کشورهایی که در سیستم سازمان ملل متحد قرار دارند از جمله کشورهایی که ممکن است عضو آیمو نباشد دعوت بعمل می آید. کنفرانس متن نهایی را تصویب و به دولتها تسلیم می ناید تا مورد تصویب آنها نیز قرار گیرد.

سندی که بدین نحو مورد تصویب کنفرانس قرار می گیرد. پس از انجام الزاماتی خاص لازم الاجرا می گردد. این الزامات بدون استثنا شامل تصویب توسط شمار خاصی از کشورها نیز می گردد. به طور کلی، هرچه کنوانسیون مهمتر باشد الزامات لازم الاجرا شدن آن می بایست دقیقتر باشند. اجرای الزامات کنوانسیون برای کشورهایی که عضو آن هستند اجباری است. کدها و توصیه نامه هایی که توسط مجمع آیمو مورد تصویب قرار می گیرند برای دولتها الزام آور نیستند. با این وجود، محتوای آنها می تواند از اهمیت یکسان با مفاد کنوانسیونها برخوردار باشد و در اکثر موارد از طریق ورود به قوانین داخلی توسط دولتها به مورد اجرا گذاشته می شود.

▪ ساختار

سازمان بین المللی دریانوردی از طریق تعدادی کمیته و کمیته های فرعی تخصصی انجام وظیفه می نماید. تمامی این کمیته ها و کمیته های فرعی متشکل از نمایندگان کشورهای عضو با کمک و توصیه از ارگانهای ذیربط سازمان ملل متحد و یا سازمانهای تخصصی آن و همچنین سازمانهای بین المللی دولتی و غیردولتی که ارتباط رسمی با آنها برقرار گشته است انجام وظیفه می نمایند.

سازمان در بردارنده مجمع، شورا و پنج کمیته اصلی و دبیرخانه است که کمیته ها شامل کمیته ایمنی دریانوردی، کمیته حفاظت محیط زیست دریایی، کمیته حقوقی، کمیته همکاریهای فنی و کمیته تسهیل می باشد.

الف) مجمع

بالاترین ارگان سازمان بوده و مرکب است از کلیه اعضای اصلی و وابسته و آژانسهای تخصصی سازمان ملل و ارگانهایی که سازمان با آنها موافقتنامه های همکاری منعقد نموده است. جلسات آن بطور منظم هر دو سال یکبار تشکیل می شود و در صورت لزوم جلسات فوق العاده نیز بنا به تقاضای یک سوم اعضا از دبیر کل با شصت روز اعلام قبلی تشکیل می شود. فقط اعضای اصلی حق رای در مجمع را دارند.

ـ وظایف مجمع

۱) تدوین آئین نامه های داخلی مجمع

۲) ایجاد هرگونه ارگان فرعی در صورت لزوم و یا ارگان دائمی بنا به توصیه شورا

۳) انتخاب اعضای شورا

۴) دریافت و بررسی گزارشات شورا و اظهار نظر نسبت به مسائلی که به آن ارجاع می شود

۵) تصویب بودجه و تعیین ترتیبات مالی سازمان

۶) بررسی هزینه ها و تصویب حسابهای سازمان

۷) تصویب مقررات و دستورالعملهای مربوط به ایمنی دریانوردی و جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی بوسیله کشتیها

۸) اتخاذ تصمیم در مورد تشکیل کنفرانسهای بین المللی یا پیگیری روشهای دیگر بمنظور تصویب کنوانسیونهای بین المللی یا اصلاحیه ها

۹) ارجاع هر موضوعی که در محدوده وظایف سازمان قرار دارد به ارگانهای دیگر سازمان

ب) شورا

طبق اصلاحیه سال ۱۹۹۳ تعداد اعضای شورا از ۳۲ به ۴۰ عضو افزایش یافته است. اعضای شورا هر دو سال یکبار در جلسات عادی مجمع بوسیله رای گیری مخفی که بین اعضای اصلی بعمل می آید انتخاب می شوند. در انتخاب اعضای شورا، مجمع باید معیارهای زیر را مدنظر قرار دهد:

۱) انتخاب ده عضو از کشورهایی که بیشترین سهم را در ارائه خدمات کشتیرانی بین المللی دارند.

۲) انتخاب ده عضو از کشورهایی که بیشترین سهم را در تجارت بین المللی دریایی دارند.

۳) انتخاب بیست عضو از کشورهایی که شامل بندهای (۱) و (۲) نشده ولی دارای منافع خاص در حمل و نقل دریایی و دریانوردی بوده و با انتخاب آنها از حضور نمایندگان کلیه مناطق جغرافیایی عمده دنیا در شورا اطمینان حاصل می شود.

ـ وظایف شورا

۱) شورا پیش نویس برنامه کار و جزئیات مربوط به بودجه را که بوسیله دبیر کل با الهام از پیشنهادات کمیته ایمنی دریانوردی، کمیته حقوقی، کمیته حفاظت محیط زیست دریایی، کمیته تسهیل و کمیته همکاریهای فنی و سایر ارگانهای سازمان تهیه شده بررسی خواهد نمود و با در نظر گرفتن این پیشنهادات، برنامه کار و بودجه سازمان را با عنایت به منافع کلی و اولویتهای سازمان تهیه و به مجمع تسلیم می نماید.

۲) دریافت گزارشات و پیشنهادات کمیته ها و دیگر ارگانها و ارائه آنها به مجمع و کشورهای عضو بهمراه نظرات و پیشنهادات.

۳) ارائه گزارش فعالیتهای سازمان در فاصله زمانی بین دو اجلاس مجمع در هر اجلاس مجمع.

۴) ارائه بیلان مالی سازمان بهمراه نظرات و پیشنهادات شورا به مجمع.

۵) مسئولیت برقراری ارتباط با دیگر ارگانها در خلال اجلاس های مجمع.

۶) مسئولیت کلیه وظایف سازمان بویژه هماهنگی فعالیتهای ارگانهای سازمان.

۷) تعیین دبیر کل با تصویب مجمع.

ج) کمیته ایمنی دریانوردی (msc)

بالاترین ارگان فنی سازمان بوده و تمامی کشورهای عضو سازمان در آن عضویت دارند و جلسات آن برحسب ضرورت با دعوت قبلی تشکیل می گردد و می بایست حداقل سالی یکبار تشکیل جلسه دهد. وظایف آن عبارت است از:

۱) بررسی کلیه موضوعات در حدود صلاحیت سازمان در ارتباط با علائم کمک ناوبری، ساخت و تجهیز شناورها، تکمیل خدمه از نقطه نظر ایمنی، مقررات جلوگیری از تصادم در دریا، حمل و نقل کالاهای خطرناک، الزامات و روشهای ایمنی دریانوردی، اطلاعات هیدروگرافی، دفتر وقایع و اسناد دریانوردی، بررسی سوانح دریایی، تجسس و نجات، و سایر موضوعات موثر در ایمنی دریانوردی.

۲) کمیته ایمنی دریانوردی سیستمی را جهت انجام هرگونه وظیفه ارجاعی در چارچوب کنوانسیون، مجمع یا شورا، و یا امور ناشی از سایر اسناد بین المللی مورد قبول سازمان ایجاد نماید.

۳) حفظ و برقراری ارتباط با سایر ارگانهایی که می توانند در اجرای امور آن مفید باشند.

۴) ارائه پیشنهادات لازم در رابطه با مقررات ایمنی، یا اصلاحات مربوطه به شورا

۵) ارائه توصیه ها و دستورالعمل های تهیه شده در کمیته

۶) ارائه گزارش کار کمیته به شورا

د) کمیته حقوقی (leg)

تمامی کشورهای عضو سازمان در این کمیته عضویت داشته و می بایست حداقل سالی یکبار تشکیل جلسه دهد. وظایف آن عبارت است از:

۱) انجام هرگونه وظیفه حقوقی در محدوده وظایف سازمان

۲) انجام هرگونه وظیفه ارجاعی از طرف کمیته های سازمان، مجمع یا شورا و یا هر امر ناشی از سایر اسناد بین المللی مورد قبول سازمان

۳) حفظ و برقراری ارتباط با سایر ارگانهایی که می توانند در اجرای امور آن مفید باشند.

۴) ارائه پیش نویس کنوانسیونهای بین المللی و اصلاحات مربوط به کنوانسیونهایی که توسط آن کمیته تهیه شده، به شورا.

۵) ارائه گزارش کار کمیته به شورا

ن) کمیته حفاظت از محیط زیست دریایی (mepc)

کلیه کشورهای عضو سازمان در آن عضویت داشته و حداقل یکبار در سال جلسه خواهد داشت. وظائف آن عبارت است از:

۱) انجام یا رسیدگی به هرگونه موضوعی در محدوده وظایف سازمان در زمینه جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی توسط کشتیها.

۲) انجام یا رسیدگی به هر موضوعی که بوسیله یا تحت کنوانسیون بین المللی جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی توسط کشتیها، بویژه در ارتباط با تصویب و اصلاح مقررات واگذار شده است.

۳) بررسی اقدامات مقتضی به منظور تسهیل اجرای کنوانسیونهای بند (۲). ۴ آمادگی جهت تحصیل اطلاعات علمی، فنی و هرگونه اطلاعات علمی دیگر در ارتباط با جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی توسط کشتیها و ارائه آن به دولتها، بویژه کشورهای درحال توسعه و بر حسب مورد ارائه پیشنهاد و تهیه دستورالعمل.

۴) همکاری با سازمانهای منطقه ای که فعالیت آنها در رابطه با جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی توسط کشتیها می باشد.

۵) همکاری با سایر سازمانهای بین المللی در زمینه موضوعات محیط زیست دریایی

۶) ارائه پیشنهادات لازم برای مقررات مربوط به جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی توسط کشتیها و اصلاحات مقرراتی که در کمیته تهیه می شود به شورا

۷) ارائه گزارش کار کمیته به شورا

و) کمیته همکاریهای فنی (tc)

این کمیته توسط اصلاحیه ۱۴ نوامبر ۱۹۷۵ کنوانسیون سازمان در نهمین اجلاس مجمع شکل گرفت و دارای وظایف مهمی در جهت ارائه همکاریهای فنی بویژه به کشورهای درحال توسعه می باشد. وظایف آن عبارت است از:

۱) انجام هرگونه موضوع واگذار شده در صلاحیت سازمان و در ارتباط با پروژه های همکاریهای فنی که از طرف برنامه عمران سازمان ملل متحد تامین هزینه می شود و برای اجرای آن، سازمان بعنوان آژانس هماهنگ کننده یا اجرایی عمل می کند و یا پروژه هایی که از محل وجوهاتی که بطور داوطلبانه در اختیار سازمان قرار می گیرد.

۲) انجام هرگونه وظیفه ارجاع شده تحت این کنوانسیون، مجمع یا شورا و یا هرگونه وظیفه دیگری که با هزینه بین المللی مورد قبول سازمان به آن محول می شود.

۳) ارتباط نزدیک با سایر ارگانهایی که می توانند در تحقق اهداف سازمان موثر باشند.

۴) ارائه پیشنهاد به شورا

۵) ارائه گزارش کار کمیته به شورا

ه) کمیته تسهیل (fal)

این کمیته در سال ۱۹۷۲ جهت برخورد با تشریفات و تاخیر غیرضروری و کاهش یا حذف آنها در کشتیرانی بین المللی بوجود آمد و به موجب قطعنامه ۷ نوامبر ۱۹۹۱، این کمیته بعنوان یکی از کمیته های اصلی آیمو محسوب می گردد. شرکت در کمیته تسهیل برای تمامی کشورهای عضو imo آزاد می باشد.

ی) دبیرخانه

دبیرخانه سازمان بین المللی دریانوردی مسئولیت امور اداری و هماهنگی اجرایی را داشته و در راس آن دبیر کل سازمان می باشد. وظایف دبیرخانه و دبیر کل عبارتنداز:

۱) دبیرخانه کلیه مدارکی را که در اجرای بهتر وظایف سازمان مفید است نگهداری نموده و بایستی در تهیه، جمع آوری و توزیع مدارک، اسناد، دستور جلسات، یادداشتها و اطلاعاتی که در کار سازمان لازم است اقدامات لازم را انجام دهد.

۲) دبیر کل بایستی بیلان مالی هر سال و بودجه تخمینی بر مبنای هر دو سال را تهیه و به شورا ارائه نماید.

۳) دبیر کل کلیه اعضا را از فعالیتهای سازمان مطلع می سازد.

۴) دبیر کل و پرسنل دبیرخانه در اجرای وظایف خود نباید از طرف دولت و مسئول خارج از تشکیلات سازمان هدایت گردند.

۵) دبیر کل هر وظیفه دیگری را که توسط کنوانسیون، مجمع یا شورا به آن محول شود انجام می دهد.