تفاوت مشی آیت الله بروجردی و نواب صفوی
تفاوت مشی آیت الله بروجردی و نواب صفوی
http://img.tebyan.net/big/1387/10/19...8946657129.jpg
یکی از موارد بحث بر انگیز پرونده فداییان اسلام، موضوع رابطه این جمعیت با علما و مراجع و به خصوص آیت الله العظمی بروجردی است. به نظر می رسد ریشه اختلاف نظر به تفاوت مشی سیاسی شهید نواب صفوی و آیت الله بروجردی با توجه به شرایط سیاسی آن زمان باز می گردد.
اولین اختلاف:
اولین تحركات فداییان اسلام (قصد مقابله با برگزاری تشییع جنازه رضاشاه) از سوی حضرت آیت الله العظمی بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر بایكوت و حتی سركوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. آیت الله بروجردی بیش از هر چیز به احیای حوزه علمیه تخریب شده قم می اندیشید و این نوع تحركات را باعث سركوب مجدد روحانیت و از دست رفتن اولین امكان ها برای بازسازی مبنایی ترین تشكیلات هدایت عمومی شیعیان كشور می دانست. ایشان در یكی از جلسات درس خود از فداییان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی یاد كرده بود كه باید موعظه شوند و از فداییان اسلام خواسته بود كه روش خود را دنبال نكنند و چنین استدلال می كرد كه ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده ایم. در جریان مشروطیت و... دیدیم كه كارها چگونه شروع و به كجا ختم شد.
با غصب اموال ممکن نیست
آیت الله‌بروجردی از شیوه كار فدائیان بسیار ناراضی بود. گاه نامه هایی منتسب به فداییان اسلام كه در آنها برای همراه كردن افراد از تهدید به قتل و غصب اموال متمكنین استفاده شده بود، به اطلاع آیت الله بروجردی می رسید و او را در ممانعت از اقدامات فداییان اسلام مصمم تر می ساخت. آیت الله‌بروجردی معتقد بود دعوت به اسلام و مبارزه برای آن، با تهدید و غصب اموال مردم ممکن نیست. البته آیت الله بروجردی در مقابل برخوردهای ناپسندی كه فدائیان با ایشان داشتند، سكوت كردند و حتی چندین بار برای آزادی اعضای آنها خصوصاً حسین امامی تلاش وافری كردند و خانواده‌های آنها را نیز از لحاظ مالی تقویت می‌نمودند.در ماجرای دستیگیری نواب، آیت الله بروجردی از اجابت درخواست امام خمینی مبنی بر ارسال نامه ای به شاه برای آزادی نواب و یارانش خودداری کرد. به گفته نزدیکان امام از این زمان رابطه امام با آیت الله بروجردی تا حدی به سردی گرایید.
اقدامات آیت الله بروجردی
در کارنامه آیت الله بروجردی می توان به اقدامات برجسته ای از جمله احیای آثار مهم و گرانبهای علمای قدیم، تربیت طلاب و رونق دادن به حوزه علمیه، تحقیق و تالیف کتاب های متعدد علمی، تاسیس دارالتقریب بین المذاهب، ایجاد مدرسه علمیه نجف، ایجاد بنای مسجد اعظم قم، ایجاد بنای مسجد هامبورگ در آلمان و ایجاد بنای بیمارستان نکویی قم اشاره کرد. شاید بتوان مهمترین فعالیت ایشان را تلاش برای ایجاد وحدت بین شیعه و سنی بیان کرد. آیت الله بروجردی همواره رابطه بسیار صمیمانه ای با علمای اهل سنت داشت و به هرگونه اهانت به خلافای راشدین و سجده در کنار قبور ائمه واکنش شدیدی نشان می داد. هم چنین ایشان تلاش وافری را برای مبارزه با بهاییت که در آن روزگار به شدت به دنبال ترویج اندیشه های خود در ایران بود انجام دادند. نکته ای که در رفتار سیاسی آیت الله بروجردی سوالات زیادی را بر می انگیزد مسئله ارتباط به ظاهر دوستانه ایشان با محمد رضا شاه پهلوی است. به عنوان نمونه می توان به ماجرای درخواست ایشان از شاه برای سوار نشدن هواپیما برای حفظ جان اشاره کرد. حضرت آیت الله در نامه های متعدد خود به شاه وجود او را برای جامعه شیعه ایران لازم می دانند. از سوی دیگر در موارد متعدد شاهد موضع گیری آیت الله بروجردی درباره عدم دخالت روحانیون در امور سیاسی هستیم. اتخاذ چنین مواضعی از سوی ایشان باعث ایجاد شبهاتی در ذهن علاقمندان شده است. http://img.tebyan.net/big/1387/10/20...5424783148.jpg
چرا قیام نمیکنم؟
با مطالعه دقیق در شرایط آن مقطع تاریخی و نیز اظهارات و رفتار خود آیت الله بروجردی تاحدودی می توان به این تناقضات پاسخ داد. آیت الله بروجردی به حوزه علمیه به عنوان مرکزی برای نشر معارف اسلامی در ایران و به تبع آن تربیت روحانیون عالم و با تقوی برای ترویج اسلام اعتقاد فراوان داشتند و از این رو برای نیل به این هدف تمام تلاش خود را صورت می دادند. درگیر شدن با حکومت می توانست باعث حساسیت رژیم نسبت به حوزه علمیه و فشار بر این مرکز نوپای اسلامی شود. از این رو ایشان مکرر طلاب را به عدم دخالت در سیاست و اهتمام به کسب معارف دینی توصیه می کردند. از سوی دیگر آیت الله بروجردی آمادگی مردمی را هم برای همراهی در تحركات مبارزه جویانه نامساعد یافته بود. مرحوم آیت الله سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی این سخن را از آیت الله بروجردی نقل كرده است: «گاهی تشری به دربار می زنیم. اما می دانیم كه مردم آمادگی ندارند و اگر تهدید و فشار پیش بیاید شانه خالی خواهند كرد. این گونه نیست كه تا پای جان بایستند.»
فرجام غم انگیز مشروطه نیز تاثیر بسیاری بر فكر و ارزیابی بزرگانی مثل آیت الله بروجردی داشت. آیت الله بروجردی که به گفته خودش در واقعه مشروطه از نزدیکان استادش مرحوم آیت الله آخوند خراسانی بود، به خوبی به یاد داشت که پس از رخنه ایادی بیگانه در امر مشروطه و شهادت شیخ فصل الله نوری، مرحوم آخوند چگونه از اقدامات خود پشیمان شده بود و لذا از دخالت در امور سیاسی که به گفته خودش سر نخ آن در دست اجانب بود سخت هراس داشت. خود آن مرحوم می فرمود: «از آن موقع که دیدم مرحوم استاد آخوند و مرحوم نائینی که آن همه زحمت در تاسیس و تداوم کار مشروطه متحمل شده بودند پس از شهادت حاج شیخ فضل الله و حوادث دیگر ملول و افسرده شده اند، حالت وسواسی برای من پیدا شده است که تا یک واقعه سیاسی پیش می آید از اقدام فوری حتی الامکان پرهیز می کنم مبادا کاری به زیان مسلمین انجام گیرد. خیلی ها به این وسواس و اضطراب من در امر سیاست ایراد می گیرند ولی من هم نمی توانم جز این رفتاری داشته باشم.»
تفاوت مشی سیاسی
طبیعی بود وقتی آیت الله بروجردی در اصل پذیرش مبارزه سیاسی در آن شرایط حرف داشت نمی توانست با ایده «حكومت اسلامی» فداییان اسلام با عنوان چند طلبه جوان همراهی كند. رفتارهای پرشور و هیجان زده فداییان اسلام از سویی و شایعات و سخن چینی هایی كه از سوی مقدس نماها و عوامل رژیم درباره موضع آنها نسبت به آیت الله بروجردی منتشر می شد بر آتش این اختلاف می دمید.
در بررسی رابطه آیت الله بروجردی با شاه هم می بینیم ایشان در واقع از این حسن ارتباط ظاهری در راستای اهداف اسلامی مثلا برای مبارزه با بهاییت استفاده می کنند و نه برای مقاصد سوء و نه از موضع ضعف و تسلیم در برابر رژیم. تا جایی که نقل شده است که ایشان کمک یک میلیون تومانی شاه برای مسجد اعظم قم را قبول نمی کنند.
بر خلاف آیت لله بروجردی که اعتقاد داشتند در مقطع کنونی حرکت های انقلابی و پر شور نتیجه ای نخواهد داشت، نواب و یارانش معتقد بودند که برای تحقق اهداف خود مبنی بر تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام شرع مقدس می باید دست به اقدام انقلابی و مسلحانه زد. این اختلاف در مبانی عقیدتی زمینه ساز اختلاف در ارتباطات سیاسی و عملی بین نواب صفوی رهبر جمعیت فداییان اسلام و آیت الله بروجردی به عنوان مرجع اعلم آن روز شد.
زهرا محمدی
گروه جامعه و سیاست
