آناتومی مختصری از طیور

http://www.msstate.edu/dept/poultry/pics/anatomy.jpg
برای نگهداری از حیوانات ،شناخت آنها و مخصوصا شناخت بیولوژی و چگونگی فعالیت حیاتی آنها از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.در این بخش به توضیح و معرفی اندامهای بدن حیوانات می پردازم :

بدن پرندگان بطورکلی از قسمتهای زیر تشکیل شده است:

1. پوشش بدن: پوست و پرهای بدن پرندگان به منزله محافظی در برابر عوارض و عوامل خارجی بشمار می رود.
· پوست: پوست بدن در پرندگان نازک وظریف و پرها بر روی آن قرار گرفته است .پوست پرندگان عاری از فرگونه غده(عرقی یا چربی) می باشد و فقط در پوست ناحیه دم مقداری غده وجود دارد که به آن غدد چربی گویند و پرنده به کمک ترشحات آن پرهای خود را جلا می دهد تا طراوت خود را حفظ کنند. از نظر ساختمان پوست از دو لایه تشکیل شده است که لایه خارجی اپیدرم (epidemics) و لایه زیرین درم(dermis) نامیده می شود. در ناحیه منقار و پا،پوست ضخیم و شاخی شده است.منقار و پوست ساق پاها و پرها از اپیدرم ، لاله گوش ،ریش و تاج که کاملا نرم است از درم بوجود می آید و بوسیله لایه نازکی از اپیدرم پوشیده می شود
پرها:فرق اساسی پرندگان با سایر حیوانات وجود پر روی پوست می باشد . این پرها غشای محافظی را برای بدن و پوست بوجود می آورند و بدن را از سرما و گرما و صدمه محفوظ نگه می دارند . از روی شفافی یا کدر بودن پرها به آسانی می توان به سلامت پرندگان پی برد . معمولا بین وزن بدن و تعداد پرها نسبت مستقیمی وجود دارد. همچنین از نظر اندازه، نسبتی بین اندازه پر و اندازه بدن دیده می شود.
انواع پر: ساختمان پرها در نقاط مختلف بدن پرندگان از نظر شکل و حتی رنگ و اندازه متفاوت است .پرهای بال مخصوص پرواز و سایر پرها برای گرم نگه د اشتن و محافظت بدن است .معمولا سه نوع پر در بدن پرندگان قابل تشخیص است:
· پرهای بزرگ یا شاهپرها:این پرها از خارج بدن پرنده را پوشانیده اند و در زیر آنها معمولا پرهای دیگری قرار گرفته است . پرهای بال و دم جزو این دسته بشمار می روند .تعداد پرهای بزرگ کم و بسته به نژاد و جنس و گونه تفوت می کند.پرهای بزرگ دارای یک شاخه اصلی (quill) می باشد که در قسمت پایین توخالی و در قسمت بالا توپر است .قسمت توخالی آن کالاموس نام دارد و قسمت توپر آن راشیس نامیده می شود.قسمت توپر از دو طرف دارای شاخه های فرعی است که به آنها ریش (barber)می گویند از هریک از این ریش ها شاخه های فرعی دیگری به موازات هم از دو طرف جدا شده که به هر یک از آنها ریشک(barbules) گویند .شاخه های فرعی در قسمت انتهایی خود دارای انشعابات کوچکتری می باشند.
· پرهای کوچک یا پوش پر: این پرها معمولا تمام بدن را فرا می گیردو اغلب پرهای بزرگ در بعضی قسمتها روی آنها را می پوشاند (مانند بالها) وظیفه این پرها حفظ و پوشش بدن است و تعداد آنها فوق العاده زیادتر از پرهای بزرگ است.
· پرهای سوزنی شکل:این پرها در زیر پرهای کوچکتر قرار گرفته و داخل فولیکول کوچکی در لایه اپیدرم پوست بدن فرو رفته است .


طرز رویش پر:پرها از مجاری مخصوصی در پوست بنام مجرای پر یا(perylae) تشکیل می شوند . این مجاری و حفره ها در تمام نواحی بدن وجود دارد .اولین آثار بوجود آمدن این مجاری در پنجمین روز زندگی جنینی پدیدار می شود .هرپر در یک فولیکول که در پوست جنین قرار دارد شروع به تشکیل می کند در داخل این فولیکول ها پرهای اصلی تشکیل می شود .پرهای اصلی از یک لکه در قاعده فولیکول منشاء می گیرند و بمرور رشد آن زیاد و از پوست خارج می شود ، بطودیکه پس از مدتی پرها قابل رویت می گردند و بتدریج بر رشد این پرها اضافه می گرددو قسمتهای مختلف پر فرم می گیرند و تشکیل می شوند.تغذیه پرها بوسیله پولپ هایی در پوست انجام می شود که دارای مویرگهای خونی هستند .این مویرگ ها در هنگامیکه پر هنوز میله ای است زیادتر و طولانی تر می باشد و لی بمرور که قسمتهای دیگر پر تشکیل می شود کوتاهتر می گردند.در پرهاییکه کاملا به رشد انتهایی خود رسیده اند تقریبا این پولپ ها از بین می روند.اولین آثار تشکیل رنگدانه های ملا نو بلاست در جنین پس از 80 ساعت ظاهر می شود این ملانوبلاست ها در جرم پرها جای می گیرند وطی مرحله تشکیل شدن پرها به قسمتهای مختلف پر مانند ساق اصلی ، ریش، ریشک و ریشک های فرعی می روند و سبب رنگین شدن پرها می گردند.علت تنوع رنگ پرها وجود رنگدانه های مختلف و همچنین طرز قرار گرفتن آنها می باشد . بطورکلی پرها در جنین بترتیب زیر تشکیل می شوند:
- در 6 روزگی سوزن یا میله داخلی فولیکول تشکیل می شود.
- در 12 روزگی از پوست خارج می شود.
- در 18 روزگی ریش ها از محور اصلی بخوبی خارج می گردند.

2. سیستم استخوانی پرندگان:اسکلت پرندگان بسیار سبک تر و در عین حال قوی تر از حیوانات دیگر است به این خاطر استخوانهای پرندگان توخالی بوده ولی برای استحکام آن پیوندهای شبکه ای در داخل آن وجود دارد که در عین سبکی قدرت و استحکام فوق العاده ای به آن می دهد. ،استخوانهای ناحیه لگن برخلاف پستانداران از وسط بهم پیوسته نشده اند و انعطاف پذیر می باشد و بدین ترتیب طبیعت اجازه می دهد تا تخم به آسانی از میان آنها بگذرد.


3. سیستم عضلانی:پرندگان دارای سیستم عضلانی پیچیده ای هستند و معمولا رنگ عضله های آنان سفید می باشد .


4. سیستم تنفسی: دستگاه تنفس پرندگان با دستگاه تنفس پستانداران تفوت عمده ای دارد زیرا علاوه بر ششها کیسه های هوایی(air sacs) نیز ملحق به دستگاه تنفسی است .شش بین قفسه سینه قرار گرفته و به دنده ها چسبیده است .نای در طیور از دو قسمت یکی در بالا حنجره(larynx) که کار ایجاد صوت را بر عهده دارد و در پایین سیرنکس(syrinx) تشکیل شده است. نای در انتها به دو نایچه تقسیم می شود که هریک به یک ریه وارد می شود . طناب های صوتی در پرندگان فوق العاده قوی است و در قسمت پایین حنجره تولید صوت می کند. در جلو ریه ها بوسیله یک پرده و دیافراگم کاذب محدود می شود .کیسه های هوایی به هر یک از دو ریه متصل می باشد. این کیسه ها چهار جفت است که از قسمت گردن تا کمر در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته است و یک کیسه هوایی دیگر در محوطه سینه قرار دارد . این کیسه در ناحیه گردن ،بطن،سینه و بین ترقوه واقع شده است . وجود این کیسه های هوایی علاوه بر اینکه بعمل تنفس کمک می کند سبب سبک شدن بدن و در نتیجه تسهیل پرواز و همچنین سبب حفظ تعادل بدن در هنگام پرواز می گردند. در هنگام تنفس هوا بداخل کیسه های هوایی می رود و مقداری از گازها در این کیسه هاجذب می شود بدین ترتیب علاوه بر ششها این کیسه های هوایی نیز بکار تنفس کمک می کند در ضمن مسیر عبور هوا بصورتی می باشد که هم موقع دم و هم موقع بازدم پرنده هوای تازه جذب می کند ب خلاف دیگر حیوانات که فقط در موقع دم هوا جذب می نمایند.


5. دستگاه عصبی پرندگان: دستگاه عصبی در پرندگان از مغز و نخاع شوکی(spinal cord) و عصب سمپاتیک sympathetic تشکیل شده است.نخاع شوکی در طیور مشابه پستانداران می باشد.

6. دستگاه گردش خون پرندگان: سیستم خون و لنف بسیار مهم است زیرا بوسیله سیستم خون غذا و اکسیژن به سلولها حمل شده و بوسیله سیستم لنفاوی این مواد به تمام بدن می رسد.بافت لنفاوی تولید لنفوسیت می نماید که یک نوع گلبول سفید بوده و در مقاومت و مبارزه بدن علیه عوامل بیماریزا نقش مهمی ایفا می کند.خون در حدود 10-8 % از وزن زنده بدن را تشکیل می دهد و از مایعی بنام پلاسما تشکیل شده که سلولهای خونی یا گلبولهای سفید و گلبولهای قرمز در آن شناور می باشند .عمل گلبولهای سفید در پرندگان دفاع از بدن در مقابل بیماری های عفونی می باشد .تعداد گلبولهای قرمز در پرندگان 2-4 میلیون در میلیمتر مکعب می باشد.قلب در طیور در بین دو لت کبد واقع شده است و پرده پریکارد بسیار ظریف می باشد .یک شریان ریوی از بطن راست بیرون آمده و به دو قسمت تقسیم می شود ؛ دوسیاهرگ ریوی هرکدام از یک ریه بیرون آمده و قبل از اینکه به دهلیز چپ برسد بهم متصل شده و داخل قلب می شود.


7. دستگاه گوارش در پرندگان: دستگاه گوارش در طیور عمل گرفتن غذا،عبور غذا از مجرای گوارش ، هضم و جذب و بالاخره دفع مواد زاید را انجام می دهد. دستگاه گوارش از قسمتهای اصلی و اعضاء ضمیمه تشکیل شده است.
طیور بوسیله منقار غذا را می گیرند .منقار عضوی شاخی است و عمل لب را در دیگر جانواران انجام می دهد . زبان دراز و نوک دار می باشد و بوسیله عمل خود غذا را به عقب یا داخل گلو و مری می راند .دهان بدون دندان است.مری از لوله لاستیک مانندی تشکیل شده است که از دهان تا چینه دان امتداد دارد و از چینه دان نیز گذشته و به پیش معده می رود (چینه دان در حقیقت قسمتی از مری است) در داخل مری غدد موکوسی وجود داشته که ترشح آنها سبب سهولت حرکت و رانده شدن غذا می گردد.
چینه دان : مری در انتهای خود وسیع شده و تولید کیسه ای بنام چینه دان می نماید.در چینه دان غذا جمع و تحت تاثیر حرارت و ترشحات آن قرار گرفته و نرم می شود .سپس بوسیله زائده کوتاهی به پیش معده وصل می شود.
پیش معده proventriculus : در انتهای لوله مری قرار می گیرد .بافت آن از تعدادی غدد ترشحی تشکیل شده از اینرو به آن معده غده ای یا glandular stomac می گویند. در طی توقف غذا در این قسمت اب ترشحات اسیدی معده و شیره آن آغشته شده و سپس غذا به معده اصلی رانده می شود.
سنگدان gizzard : از پیش معده بوسیله مجرای تنگ و کوتاهی جدا می شود .شکل آن بیضوی است و داخل آن از دو قسمت عضلانی محکم تشکیل شده . عمل این عضو در گوارش پرندگان ببسیار مهم است زیرا همانطور که گفته شد طیور فاقد دندان یا عضو خرد کننده غذا می باشند.پس از آنکه غذا داخل چینه دان نرم شد و در داخل پیش معده با شیره معده آغشته گردید. در داخل سنگدان بوسیله حرکت شدید و انقباضات عضلات خرد می شود.معمولا داخل سنگدان تعدادی سنگریزه وجود دارد که پرنده بطور طبیعی آنها را همراه غذا یا بطور جداگانه قبل از غذا می بلعد از اینرو این سنگریزه ها همراه با انقباضات شدید سنگدان باعث خرد شدن غذا و در نتیجه گوارش غذا به پرنده کمک می کنند .هنگامیکه غذا بخوبی در سنگدان خرد و بصورت یکنواخت و نیمه مایع درآمد بطرف دوازدهه و روده رانده می شود.
روده کوچک:روده باریک طیور برخلاف پستانداران دارای قسمتهای مشخص نمی باشدقسمت اول روده باریک را دوازدهه می ننامند که ترشحات پانکراس و کبد در این قسمت بداخل روده می ریزد. هضم و جذب غذا بطور عمده در روده کوچک انجام می گیرد .غذا در روده بشکل امولسیون درمی آید. در داخل روده کوچک برجستگیهای کوچکی بنام villiوجود دارد که وجود این برجستگیها باعث گسترش سطح جذب در روده کوچک می شود.کبد در پرندگان بسیار بزرگ و دارای دو قطعه (lobe) می باشد که قطعه راست بزرگتر و کیسه صفرا به آن متصل است.کبد ترشحات خود را در انتهای دوازدهه به روده می ریزد .پانکراس نیز در تا خوردگی دوازدهه قرار دارد و رنگ آن قرمز قهوه ای می باشد. عمل پانکراس در طیور هنوز بدرستی معلوم نشده است.
در انتهای روده کوچک دو زائده بنام ceca یا روده کور قرار می گیرد و در خمیدگی روده کوچک و راست رودده قرار دارد.
روده بزرگ یا راست روده: rectum طول راست روده بمراتب کمتر از روده کوچک می باشد . این قسمت در حقیقت محل ریختن بقایای هضم نشده غذا است. غذای هضم نشده بوسیله حرکات روده بزرگ بطرف کلواک رانده می شود.
کلواکcloaca: در حقیقت محلی است که از یکطرف بقایای هضم نشده غذا(مدفوع) و از طرف دیگر ادرار و از طرفی نیز محل اتصال مجرای تناسلی و محل ریخته شدن اسپرم در آن می باشد. مواد دفعی پس از اینکه وارد کلوآک شد بطرف مخرج یا anus رانده شده و از آنجا دفع می وشد.

· نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد اینست که چون طول دستگاه گوارش پرندگان کم می باشد لذا زودتر گرسنه می شوند و نیاز به غذا خوردن در آنها دارای دوره بسامد کوتاهتری می باشد .یکی از علت هایی هم که پرندگان صبح زور بیدار می شوند اینست که چون در طول شب غذایی دریافت نمی کنند در نتیجه چون گرسنه شده صبح زودتر از دیگر حیوانات بیدار می شوند.


8. دستگاه ادرای پرندگان: دستگاه ادرای پرندگان از دو کلیه و مجاری حالب تشکیل شده است . هر کلیه از سه قطعه که دارای اندازه غیر مساوی هستند تشکیل شده است.کلیه ها در زیر شش ها چسبیده به مهره های کمر و پشت قرار گرفته اند . ادرار در کلیه ها تولید و بوسیله مجاری ادرار در کلوآک ریخته می شود .؛ از اینرو در طیور ادرار و مدفوع همیشه با هم دفع می شوند.


9. دستگاه تولید مثل پرندگان:دستگاه تولید مثل در پرندگان دارای اختلافات زیادی با دیگر جاندارای (پستانداران) است.
· دستگاه تولید مثل جنس نر:بیضه ها از دو عضد کوچک بیضوی شکل تشکیل شده اند که در انتهای جلویی کلیه و در دیواره پشتی بدن آویزان هستند .رنگ معمولی بیضه ها زرد است ولی در برخی اوقات ممکن است دارای رنگدانه باشد .بیضه چپ کمی بزرگتر از بیضه راست است . هر بیضه از تعداد زیادی لوله های سیلندری شکل تشکیل شده که به آنها لوله های سمینوفر (منی ساز) گویند.سلولهای اپرماتوزوئید در این لوله ها ساخته می شود.اسپرماتوزوئیدها از یک سرکشیده و و گردن و دم تشکیل شده و در مایع منی شناورند. مایع منی بوسیله لوله های منی بر (vasdeferens) به کلوآک برده می شوند.کلوآک از سه قسمت تشکیل می شود که بوسیله پرده افقی از هم جدا می شوند .در قسمت وسطی برجستگی کوچکی وجود دارد که بمنزله ی آلت تناسلی جنس نر می باشد و کانال دفران در کنار آن باز می شود و در هنگام جفتگیری کلوآک جنس نر روی کلوآک ماده قرار می گیرد و مایع انزال بوسیله این برجستگی بداخل اویدکت که مدخل آن در دیواره کلوآک ماده قرار گرفته می ریزد.
· دستگاه تولید مثل جنس ماده: دستگاه تولید مثل در پرندگان اختلاف زیادی با پستانداران دارد زیرا جنین در پستانداران داخل رحم و در پرندگان خارج از رحم رشد و نمو می کند.دستگاه تولید مثل جنس ماده فقط برای تهیه و تولید تخم و نطفه دار کردن آن بکر می رود و از نظر رشد جنین وظیفه ای بعهده ندارد از اینرو تغییرات عمقی در آن پیدا شده است.دستگاه تناسلی پرنده ماده از دو قسمت تشکیل گردیده است :
· تخمدان ovary : تخمدان چپ بزرگ و فعال و تخمدان راست کوچک و غیر فعال می باشد . تخمدان چپ در داخل محوطه بطنی و نزدیک کلیه ها قرار گرفته است و در پرنده بالغ شبیه خوشه انگور می باشد که از زرده های متعدد به اندازه های مختلف تشکیل شده است .
· مجرای تخمدان oviduct : مجرای تخمدان لوله بزرگ و پهن و تاخورده ای است که قسمت اعظم محوطه بطنی مخصوصا قسمت چپ را فرا گرفته است و تا نزدیکی کیسه هوایی پشتی ادامه دارد.سطح اویدوکت دارای عروق خونی زیادی می باشد و از 5 قسمت تشکیل شده است:
قسمت اول به شکل قیف بوده و در زیر تخمدان چپ قرار گرفته و به آن شیپور فانل و یا infundibulumمی گویند.
قسمت دوم که دراز تر است ماگنوم نامیده می شود.
قسمت سوم استی موس
قسمت چهارم رحم یازهدان utrus
قسمت پنجم مهبل یا vagina نامیده می شود که در داخل کلوآک قرار دارد.

طرز ساخته شدن تخم:
بیشتر پرندگان و از جمله ماکیان فقط دارای یک تخمدان فعال هستند که در طرف چپ قرار گرفته و تخمدان راست فعالیتی ندارد و تقریبا از بین رفته است.تخمدان پرنده بالغ شبیه به یک خوشه انگور است که در آن تعدادی زرده در مراحل مختلف رشد وجود دارد که به آنها اووسیت گویند .در هنگام بلوغ و هنگام تخمگذاری تعداد کمی از این اووسیت ها شروع به افزایش اندازه و حجم خود می کنند این اووسیت ها دارای یک غشاء بنام غشاء زردهvitelline membrane می باشند که زرده بین آنها قرار گرفته است.زرده و غشا وتیلین خود بوسیله یک وزیکول از بافت رابط پوشیده می شود که در این حالت به آن فولیکول می گویند. دور هر فولیکول را یک شبکه مویرگی احاطه نموده است که بوسیله آن مواد غذایی به فولیکول می رسد.
تخم افشانیovulation یا رها شدن زرده: همانطور که گفته شد هنگامیکهزرده شروع به رشد نمود و رشد آن بحد کافی رسید فولیکول در جاییکه رگهای خونی وجود ندارد stigma ترک بر می دارد و زرده بداخل شیپور یا مجرای فانل می افتد .
مجرای تخمoviduct: پس از اینکه زرده رسیده از تخمدان رها و بداخل شیپور افتاد در مجرای تخم بقیه قسمتهای تخم ساخته می شود.
نطفه دار شدن تخم(لقاح) fertilization: در هنگام جفتگیری سلولهای اسپرماتوزوئید بداخل کلوآک ریخته می شود و این سلوله بطرف نواحی بالایی مجرای تخم حرکت می کنند.حرکت اسپرماتوزوئیدها بسیار سریع می باشد .برخورد اوول و اسپرماتوزوئید یا لقاح فقط در ناحیه فانل صورت می گیرد. معمولا زرده پس از رها شدن در این ناحیه برای مدت چند دقیقه توقف می کند و در صورتیکه اسپرماتوزوئید در این ناحیه وجود داشته باشد لقاح انجام می گیرد و سلول تخم یا zygote تشکیل می شود.زیگوت به محض تشکیل شدن برای تقسیم و تغییرات آماده می شود این عمل تا حدود 24 ساعت بعد که تخم در اویدوکت قرار دارد ادامه پیدا می کند و از نظر اندازه و حجم افزایش پیدا می کند و تولید لکه رویان یا spot germ را در کنار و بالای زرده می کند.
زرده پس از لقاح وارد ناحیه ماگنوم می شود در این ناحیه توسط غدد ترشحی موجود قسمتهای سفیده غلیظ و غشاءشالاؤ تشکیل می شود .
در مرحله بعدی زرده که دور آنرا سفیده غلیظ فرا گرفته است براثر حرکت دودی به ناحیه استی موس می رسد در این ناحیه سفیده رقیق و دو غشاء پوسته تشکیل می شود و تخم فرم و قالب می گیرد .
در ناحیه رحم یا uterus تخم بیشترین زمان توقف را دارد در این ناحیه سفیده و پوسته ها تکمیل شده .دوغشاء ای که دور تخم را فرا گرفته اند از هم جدا می شوند و در ناحیه پهن تخم محوطه ای بنام اطاقک هوایی air sac می سازند.در طی مدتی که تخم در ناحیه رحم توقف می کند بوسیله غدد مترشحه آن پوسته اصلی تخم (shell) ساخته می شود.قسمت اعظم این ترشحات از کربنات دو کلسیم است که بوسیله جریان خون به رحم حمل می شود . در ناحیه رحم پس از اینکه پوسته آهکی کاملا فرم گرفت در مرحله آخر یک ماده مرطوب و قابل رویت بنام bloom ترشح شده و روی خلل و فرج تخم را فرا می گیرد . این ماده سبب لیز شدن و سهولت در خارج شدن تخم می گردد این مادهد پس از خروج تخم در مجاورت هوا خشک می شود و تا حد زیادی نیز جلوی ورود میکروبها را به داخل تخم می گیرد.
نکته: قبل از اینکه تخم در رحم به مرحله سخت شدن برسد بوسیله لمس کردن شکم در سمت چپ می توان وجود آنرا در صبح زود حس نمود .از این عمل می توان برای تشخیص مرغ تخمی از غیر تخمی استفاده نمود.
در ناحیه مهبل تخم برای مدت کوتاهی توقف کرده .وقتیکه تخم به این ناحیه رسید پرنده براثر رفلکس احساس دفع می کند .از ناحیه واژه بر اثر انقباض و انبساط عضلات و حرکات دودی به تخم فشار می آید و آنرا بطرف کلوآک می راند .کلوآک در نتیجه فشار ، باز و با حرکات مخصوص تخم از بدن خارج می شود و به اصطلاح تخم گذاری انجام می گردد