واگذاری امتیاز تنباکو توسط ناصرالدین شاه به انگلستان

واگذاری امتیاز تنباکو توسط ناصرالدین شاه به انگلستانhttp://img.tebyan.net/big/1388/05/17...1162244200.jpg


در تاریخ 12 شعبان 1306 ه مطابق با 1889 م ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه سلسله قاجاریه در پی سفر سوم خود به انگلستان به علت کسری بودجه سفر (بخاطر ولخرجیهای فراوان) تصمیم می گیرد امتیازی در زمینه كشت، توزیع و فروش توتون و تنباكو به یك نفر انگلیسی به نام «ماژور تالبوت» واگذار می نماید.
شخص امتیاز گیرنده از مشاوران و نزدیكان نخست وزیر انگلستان بود. او با دادن رشوه هایی به درباریان از جمله امین سلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانیات، در مقابل 25 هزار لیره جلب می كند. طبق قراداد یاد شده، شركت طرف قرارداد (كمپانی رژی) باید سالانه 15 هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می كرد در عوض كشت و فروش توتون و تنباكو را در انحصار خود می گرفت. ..... بعد از انعقاد قراداد كاركنان شركت انگلیسی وارد ایران شدند و در شهرها پراكنده گردیدند كه با مخالفت شدید مردم شهرهای شیراز، تبریز، اصفهان و تهران مواجه شدند.

در شهر ولوله اى مى افتد هر كس كه سواد دارد، از روى آن نسخه اى بر مى دارد. این حكومت نشانگر آغاز یك مبارزه مكتبى علیه استعمار بود

تأثیر روشنفكران آن دوران

سید جمال الدین اسدآبادی عمدتاً او را اولین مصلح و احیاگر دینی در سال اخیر می دادند با درك عمیق وضیعت آن دوران با ارسال نامه ای به مرحوم میرزای شیرازی فقیه نامور دوران، از او برای ریشه كن كردن این واقعه ننگین یاری می طلبد او پس از بیان مقداری از مشكلات و وضعیت مردم و نیز بی كفایتی حاكمان ایران می نویسد: پادشاه ایران سست عنصر گشته. ....... در مجمع عمومی به پیامبران بد می گوید. .......
آنچه به زیان مسلمانان انجام داده این است كه قسمت عمده كشور و درآمد آن را به دشمنان دین فروخته. پیشواى دین ! پرتو درخشان انوار ائمه، پایه تخت دیانت و زبان گویاى شریعت است، تو وارث پیامبرانى. در اینجا مى بینیم كه سید جمال الدین اسد آبادی چگونه نقش میرزاى شیرازى را به عنوان ادامه دهنده راه انبیا مشخص مى كند که همان ولایت فقیه عالم فقیه بر جامعه است. حضرت آیت الله حاج میرزا محمد حسن بن میرزا محمود بن اسماعیل حسینى شیرازى از علماى عالیقدر شیعه مى باشد. در شرح احوال این عالم ربانى، مرجع شجاع، آگاه، درهم كوبنده دستگاه بیگانگان و خرد كننده ایادى آنان و نجات دهنده ملت ایران و بازگرداننده شخصیت و سربلندى به ایرانیان یعنى صاحب فتواى تحریم تنباكو آورده اند كه وی در نفوس همگان حتى فرزندان خود حشمتى عظمیم داشت و این همان شكوه ربانى بود كه اجراى فتواى تاریخى وى را چنان مؤ ثر و از دل و جان بر همگان الزام آور ساخت. سید جمال الدین اسد آبادی سپس درباره امیتاز تنباكو، تبعید شدگان و مسائل دیگرى براى میرزاى شیرازى توضیح مى دهد. سید به این نامه اكتفا نكرده و نامه هایى نیز به علماى داخل كشور مى نویسد.
تأثیر فقاهت در این واقعه:

میرزای شیرازی در تاریخ 19 ذی الحجه 1308 ـ 17 ماه پس از امضای قرارداد تلگرافی را به نزد شاه می فرستد و مخالفت خود را با قرارداد ابزار می نماید. اما با بی اعتنایی شاه مواجه می شود از سوی دیگر عده ای دیگر در شمال كشور دست به شورش مردمی می زنند كه شاه با سركوب و كشتن آنان زمینه را برای تحریم و فتوای میرزای شیرازی فراهم می كند. همزمان با جریان فوق حكم تحریم به شرح زیر در تهران صادر می شود:
http://img.tebyan.net/big/1388/05/84...3936614378.jpg
بسم الله الرحمن الرحیم
"الیوم استعمال توتون و تنباكو باى نحو كان در حكم محاربه با امام زمان عجل الله فرجه است"
در شهر ولوله اى مى افتد هر كس كه سواد دارد، از روى آن نسخه اى بر مى دارد. این حكومت نشانگر آغاز یك مبارزه مكتبى علیه استعمار بود. در این موقع ناصر الدین شاه با استفاده از معممین درباری این حكم میرزا را جعلى قلمداد مى كنند؛ اما مردم گول نخورده و به مبارزه خود ادامه مى دهند تا اینكه امتیاز داخلى دخانیات از طرف ناصرالدین شاه لغو مى شود. علما و مردم به این اكتفا نكرده و خواستار لغو امتیاز خارجى نیز مى شوند. پس از حكم میرزاى شیرازى قلیانها شكسته مى شود و مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست مى كشند و تمام مغازه هاى فروش توتون و تنباكو را مى بندد و با شركت رژى نیز معامله نمى كنند. این جریان ادامه مى یابد تا اینكه در تاریخ 23 جمادى اول 1309 اعلانى در كوچه و بازار زده مى شود:
"بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقاى میرزاى شیرازى، اگر تا 48 ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم دوشنبه آتیه جهاد است، مردم مهیا شوید."

پس از حكم میرزاى شیرازى قلیانها شكسته مى شود و مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست مى كشند و تمام مغازه هاى فروش توتون و تنباكو را مى بندد

ناصر الدین شاه از این عمل بسیار ناراحت مى شود و خارجیان نیز كم كم از ترس جان از تهران و دیگر شهرها فرار اختیار مى كنند. شاه روش ‍ خشونت آمیزى پیش مى گیرد تا بتواند علما را از راه تهدید به حبس و تبعید ساكت كند اما نتیجه ای نمی گیرد و اعلام میکند که: " امتیاز داخله را كه برداشته بودیم حال امتیاز از خارجه را هم برداشتیم و مردم مجبور به كشیدن قلیان نیستند تا حكم از جانب میرزاى شیرازى برسد. "علما براى اینكه بفهمند حكم تحریم هنوز سرجایش ‍ هست یا نه، به میرزاى شیرازى در سامراء تلگراف مى زنند. میرزا در جواب مى گوید :"حکم باقی است تا موقعى كه دستخطی مبنى بر حقیقت داشتن لغو امیتاز بیاید."
در همین زمان اعلامیه اى دائر بر لغو امتیاز تنباكو منتشر مى شود. سرانجام در روز سه شنبه 25 جمادى الثانى اعلامیه اى از سوی میرزای شیرازی منتشر شد که " حكم تحریم تنباكو لغو شد." و بدین گونه نهضت ومقاومت مردم و وحدت روشنفكران دینی و فقیهان شجاع ربانی این واقعه با پیروزی ملت ایران خاتمه یافت.
تهیه و تنظیم توسط عطاالله باباپور