دزفول، شهري با تاريخچه اي ديرينه در گفتگوي تمدنها

خانه تاریخی تیزنو ، نماد زیبای معماری دزفول

http://tourism.dezfulfarda.ir/wp-con..._dezful_07.jpg

بدنه بافت قدیم دزفول را خانه ها و بناهایی آجری تشکیل می دهد که صرفنظر از شکل و اندازه از هویتی خاص تبعیت می کنند هویتی آجری با نوع معماری خاص منطقه دزفول ، شهری با زبان آجری . خانه تاریخی تیزنو به شماره ۲۵۷۳ در ردیف آثار ملى ایران به ثبت رسیده و یکی از بزرگترین و زیباترین خانه های محله قلعه است که در ضلع شرقی میدان اصلی این محله واقع شده است. پیکره اصلی خانه متعلق به دوره صفویه است که تغییرات عمده ای در دوره قاجار و اوایل پهلوی به خود دیده است .

محله قلعه قدیمیترین محله شهر دزفول بوده که در اصل به خاطر همجواری با قلعه نظامی که به خاطر حفاظت از پل ساسانی ساخته شده بود به این نام شهرت یافته است.

http://tourism.dezfulfarda.ir/wp-con..._dezful_06.jpg

خانه تیزنو دزفول برگرفته از هویت غنی معماری دزفول با مصالحی از آجر و خشت و به شیوه یک ایوانه اصفهانی ساخته شده است . ورودی بنا در مجاورت حوزه علمیه معزی قرار گرفته است . و ورود به خانه از ضلع غربی بنا و از سمت مرکز محله قلعه صورت می گیرد. ( با احداث خیابان ساحلی این مرکزیت از بین رفته است.) در دو طرف سردر ورودی سکوهای کوچکی به نام خواجه نشین قرار دارد که برای استراحت رهگذارن خسته و یا نشستن کسی که جهت باز شدن در به انتظار مانده مورد استفاده قرار میگرفته است.
پس از عبور از سردری بزرگ و زیبا وارد فضای مسقفی به نام ” هشتی ” میشویم که به عنوان فضای تقسیم کننده عمل می نموده به نحویکه از سمت چپ آن به بیرونی (قسمت پذیرایی از میهمانان ) و از سمت راست آن به اندرونی (فضای خصوص خانه) می رسیم. بعلاوه هشتی به دلیل ایجاد محرمیت، مانع دید مستقیم رهگذران از بیرون به فضاهای داخلی میشود. زیر سقف عرق چین هشتی رسمی بندی ( کاربندی ) شده است و این رسمی بندیها از نوع دوازده ضلعی هشت و نیم هشت پرکار میباشد. کفساری هشتی از جنس قلوه سنگ رودخانه ای میباشد. اندرونی یا حیاط اختصاصی بنا معمولا جهت سکونت اهالی خانه مورد استفاده قرار میگرفته که در حال حاضر ورودی آن از سمت هشتی مسدود و در تملک شخص دیگریست.
بعد از گذر از هشتی ، به فضای بیرونی خانه می رسیم حیاطی زیبا که در نگاه اول چشم هر بیننده ای را خیره به آجرکاری های دور تا دور آن می کند که معماران زیردست دزفولی با ظرافتی خاص طرح های شگفت و زیبایی را با آجرهای تکامل یافته دوره صفویه خلق کرده اند. نمای زیبای خانه با قوس های رومی و پنج و هفت با وجود تنوع خود تقارنی زیبا و شکوه خاصی را به نمایش گذاشته است.

http://tourism.dezfulfarda.ir/wp-con..._dezful_03.jpg

بیرونی:
فضای اصلی خانه درونگرا بوده و دارای یک ایوان اصلی در طبقه همکف و دو ایوان فرعی در طبقه اول است. کفسازی حیاط با استفاده از آجرهایی با ابعاد ۲۰٫۲۰٫۳ صورت گرفته است. بنا دو طبقه بوده و طبقه همکف آن به واسطه ۴ پله از سطح حیاط بالاتر میباشد. در جلوی ایوان اصلی و اتاقهای طبقه همکف صفه قرار دارد.
در نماهای داخلی و بیرونی این بنا در قسمت بالای طاقها با استفاده از آجر خوون چینی های زیبا و ظریفی با طرحهای متنوع اجرا گردیده که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
نمای ایوان اصلی با ارسی مسدود شده بود که تابش نور خورشید به قطعه شیشه های رنگی ارسی تلألو زیبایی را در ایوان به وجود می آورده است. در دو طرف ایوان اصلی اتاقهای کوچکی قرار دارد که به آنها “غلام گردش یا گوشوار” گفته میشود.

http://tourism.dezfulfarda.ir/wp-con..._dezful_11.jpg

ورود به ایوان اصلی از طریق این اتاقهای کوچک صورت گرفته است. بعدها به دلیل سکونت چندین خانواده فامیلی در این خانه از آنها به عنوان مطبخهای خانوادگی نیز استفاده شده و ارسی ایوان از میان برداشته شده است. از دیگر فضاهایی که در اکثر خانه های قدیمی دزفول دیده میشود وجود دو نوع زیر زمین است ،شبستان و شوادان . شبستان این خانه که نسبت به سطح حیاط حدود ۱۵۰ سانتیمتر پایین تر میباشد، دارای سه ورودی است که به واسطه چند پله ارتباط آن با حیاط برقرار میشود. شبستان با مصالح بنایی ساخته شده ؛ دیوارهای آن باربر بوده و وزن دیوارهای طبقات فوقانی را به زمین منتقل مینماید. نورگیری شبستان از طریق روزن های متعدد و کوچکی صورت میگیرد که در نمای صفه مشاهده میشوند. اختلاف سطح طبقه همکف با حیاط این امکان را فراهم میکند تا نورگیری شبستان به آسانی انجام شود. شیبدار بودن کف این روزنها موجب انعکاس نور به شبستان شده به نحویکه تمام فضاها را روشن میکند.

http://tourism.dezfulfarda.ir/wp-con..._dezful_01.jpg

شوادان بنا نسبت به شبستان در سطحی بسیار پایین تر قرار گرفته است. شوادان های دزفول ، حفره هایی دست کند می باشد که در دیوارها و سقف آن از هیچ نوع مصالح بنایی استفاده نشده و فقط در کفسازی و ساخت پله های آن آجر به کار رفته است. شوادان ها یکی از ویژگی های خاص و ویژه معماری دزفول است که کاربری های متنوعی داشته است از جمله کار تهویه هوا و خنکی ساختمان را بر عهده داشته ، به این صورت که شوادان دریچه ای در بیرون خانه برای ورود هوا داشته و با توجه به عمق شوادان و رطوبت موجود در آن ، هوای در شوادان خنک شده و این هوای خنک از طریق کانال هایی در بخش های مختلف ساختمان توزیع می شده است. علاوه بر آن به عنوان محلی خنک و آرام در تابستان ها مورد استفاده قرار گرفته ، همچنین این شوادان ها به خانه های همجوار راه داشته است و به این صورت ارتباط نزدیکی میان همسایه ها وجود داشته است.

http://tourism.dezfulfarda.ir/wp-con..._dezful_09.jpg

شیب موجود در سقف پلکانی که ارتباط حیاط با صحن شبستان را برقرار می کند نیز با مصالح آجری تزئین و بدینوسیله از ریزش سنگهای بستر طبیعی زمین نیز جلوگیری می نموده اند. لازم به ذکر است حفر شوادان به دلیل استحام زیاد بستر طبیعی زمین در دزفول که از سنگ کنگلومرا است میسر شده است گفتنی است کنگلومرا سنگی رسوبی است که وجود ذرات گل و آهک در لابه لای آن مانند ملات بسیار مستحکمی عمل نموده که این ذرات را به هم متصل می نماید. در دو طرف حیاط راه پله هایی با پله های بلند قرار دارد که ما را به طبقه اول ساختمان هدایت می کنند ، در طبقه اول صفه هایی آجر فرش شده قرار دارد که در گذشته در فصولی که هوا مساعد بوده ، از آن به عنوان محلی برای استراحت و دور هم نشینی استفاده می شده است. و در حال حاضر نیز با توجه به نزدیکی خانه تیز نو به ساحل زیبای رود دز و موقعیت خاص قرار گیری آن در شهر دزفول ، منظره ای چشم نواز و دل انگیز را در جلو دید بازدید کنندگان به نمایش می گذارد.
نام گذاری خانه :
دلیل نام گذاری این خانه تاریخی به اسم تیزنو ، نام مالک آن بوده است .
در حال حاضر خانه تیزنو تغییر کاربری داده و به عنوان اداره میراث فرهنگی دزفول از آن استفاده می شود و یکی از جاذبه های گردشگری دزفول محسوب می شود .
گردشگرانی که از دزفول بازدید می کنند می توانند لذت میهمانی جشن آجر را در آن به نظاره بنشینند.