شنا یکی از پرطرفدارترین فعالیتهای ورزشی و تفریحی در دنیای امروز است. شنا بهترین نوع فعالیت اروبیک، شیوهای جهت رفع خستگی، راهی برای مسابقات رقابتی و حتی ورزشی انفرادی است که تقریباً در هر جا که آب در دسترس باشد، انجام پذیر است.
آب اثرات شادی بخش و ضد جاذبه ایجاد کرده، همچنین بر میزان مقاومت در طی شنا کردن میآفزاید. با این وجود، به علت ماهیت حرکات مکرر بازوها و پاها در طول شنا این ورزش باعث صدمات بسیاری، عمدتاً در نواحی شانه و زانوها میگردد. در زمانهای پیشین اینگونه تصور میشد که بیماری شانهٔ شناگران (Swimmers shoulder) در نتیجهٔ تمرینات طولانی بهوجود آمده و چنین بیماریهائی، اجتناب ناپذیر هستند. اما همانطور که در مقالهٔ زیر خواهید خواند واقعیت اینگونه نیست. این مقاله به بحث دربارهٔ حرکات شنای آزاد که منجر به صدمات ناحیهٔ شانه میشود، میپردازد. اگرچه صدمات در حین انجام حرکات انواع دیگر شنا نیز بهوجود میآید اما قسمت عمدهٔ تمرینات شنا، حتی برای شناگران خاص، انجام حرکات شنای آزاد میباشد.
یکی از علل عمدهٔ صدماتی که در شنا دیده میشود شیوهٔ نادرست حرکات میباشد که اگر اصلاح شوند و میتوان از اکثر صدمات وارده به نواحی شانه و زانو جلوگیری کرد. بهمنظور تشریح مکانیسم صحیح ضربات میتوانید به منابع معتبری همچون کانسیلمن (Councilman و مگلیشو Maglischo) مراجعه کنید.
درک ارتباط پیچیدهٔ بیومکانیکال حرکات شانه، وضعیت تنه و سر در حین تنفس و وضعیت قرار گرفتن دست، هم برای مربی و هم برای شناگر در آموزش حرکات اصلاحی و بازدارندهٔ آسیبهای شانه بسیار مهم است.
● تشریح مکانیسمهای شنای درست در ضربات شنای آزاد:
نیروی رانشی در شنای آزاد و انواع دیگر شنا به جز شنای قورباغه، ناشی از کشش و چرخش درونی شانه در حین مرحلهٔ قدرتی (Power phase) کشش در آب میباشد.
مشارکت دست، مچ وآرنج در نیروی رانش از اهمیت قابل ملاحظهای برخوردار است. بیشترین فشار به شانه وارد شده و در نتیجه این ناحیه مکان اصلی آسیبشناسی در صدمات شنا میباشد.
نیروی ضربات شنا از عضلات شانه که در چرخشهای درونی و بیرونی این عضو مشارکت دارند ناشی میشود. با این حال یک دستگاه الکترومیوگراف (Electro myograph) دقیق، نشان میدهد که تقریباً ۳۵ درصد چرخهٔ کامل ضربات شنای آزاد متشکل از مکانیسمهای تجدید قوا (Recovery mechanics) میباشد
تاکنون توجهی اندک به این مرحله شده است در نتیجه تمرینات خاصی برای آن در نظر گرفته نشده است. نتیجهٔ تحقیقات آزمایشگاهی حاکی از آن است که قسمت عمدهٔ آسیبهای ناحیهٔ شانه با انجام تمرینات خاص در مرحلهٔ تجدید قوا (Recovery phasa) قابل پیشگیری هستند.
مرحلهٔ Pull-through ضربات با ورود دست در آب شروع شده (این مرحله کچ (catch) نیز نامیده میشود) و تا مرحلهٔ - Mid pull through ادامه مییابد. آخرین مرحلهٔ کشش (Pull) با چرخش درونی و کامل شانه در حالیکه آرنج کاملاً امتداد پیدا میکند، تمام میشود.
مرحلهٔ تجدید قوا با بلند کردن آرنج در حالیکه دست از آب خارج میشود، شروع میشود. در این هنگام شانه چرخش خارجی خود را آغاز کرده و کاملاً به طرف خارج میچرخد. این مرحله با ورود دست در آب در حالیکه شانه در حالت چرخش بیرونی و کامل قرار دارد، تمام میشود.
● مسائل خاص بیومکانیکال در ضربات شنای آزاد:
ضربات شنای آزاد از یک سری حرکات بیومکانیکال ویژه تشکیل شده که انجام موفقیت آمیز حرکات شنا رامشخص میکنند. دشواری در مشاهدهٔ مکانیسم کامل ضربات در مراحل Pull - through و تجدید قوا، هم توسط شناگر و هم مربی، مشکل عمدهای را در انجام صحیح و موفقیتآمیز ضربات بهوجود میآورد. شناگر دقیقاً نمیتواند انجام حرکات و جزئیات تشکیل دهندهٔ ضربات را مشاهده نماید در نتیجه وابسته به خودآگاهی حسی و حرکتی در انجام درست ضربات میباشد. از سوی دیگر مربی تنها میتواند مرحلهٔ تجدید قوا را بدون مشاهدهٔ حرکات زیر آب ببیند. این مشکل با تعدادی از حرکات مکرر که در مرحلهٔ تمرنی انجام میشوند، همراه میشود. بنابراین اساتید پزشکی ورزشی که با شناگران سر و کار دارند باید درکی کامل از مکانیسمهای صحیح داشته باشند تا بتوانند به مربیان و ورزشکاران در رفع مشکلات بیماری ”شانهٔ شناگران“ کمک کنند.
مکانیسمهای چرخشی مهمی، در ضربات تجدید قوا، مشارکت دارند. وضعیت چرخشی استخوان بازو با توجه به نزدیکی تودهٔ بزرگ استخوان بازو اهمیت خاصی در درک مکانیسمهای تأثیرگذار شانه در طی شنا دارد. اگر مفصل glenohumeral چرخشی درونی داشته باشد تودهٔ بزرگ استخوان بازو در نزدیکی تقریبی با ساختار فرابازوئی قرار میگیرد که در مرحلهٔ تجدد قوا ایجاد مشکل کرده و ممکن است منجر به برخورد مکانیکی بین این دو شود.
