ورقه های زمین چطور حركت می كنند؟
ورقه های زمین چطور حركت می كنند؟
زمین شناسان در دهه ۱۹۶۰، به این نتیجه رسیدندكه لایه صلب خارجی زمین(پوسته و لایه صلب خارجی گوشته) قطعه یكپارچه ای نیست و به۱۲ قطعه بزرگ شكسته شده كه به آنها ورقه گفته می شود. خطوط قرمزی كه در نقشه جهان است، نشان می دهد كه:
۱) مرزهای همگرا
مرزی كه در امتداد آن دو ورقه، با هم برخورد می كنند و كوهها یا پهنه فرورانش را ایجاد می كنند.
۲) مرزهای واگرا
مرزی كه در امتداد آن ورقه ها در جهت مخالف هم حركت می كنند مانند پشته میان اقیانوسی.
۳) مرزهای انتقالی
دو ورقه در امتداد هم می لغزند(بعضی معتقدند که گسل میناب در ایران، از این نوع است و ورقه لوت را بهپهنه فرورانش عمان متصل می کند اما هیچ شاهدی براثبات این مدعا وجود ندارد گسل نهبندان و گسل نایبند از انواع گسلهای امتداد لغز ایران هستند.
مرز انتقالی، شبیه برش در سطح پوسته زمین است. این ورقه ها، مانند حركت بر روی یك نوار نقاله، با سرعت خیلی كمی حركت می كنند. جریانات همرفتی درگوشته بسیار داغ، دائما ورقه ها را به میزان ۵/۰ تا ۴ اینچ، در سال حركت می دهد.
هنگامی كه ورقه ها به هم برخورد می كنند یا از هم دور می شوند، مواد بسیار داغ مذاب كه گدازه نامیده می شوند، می توانند از گوشته خارج شوند. به هنگام برخورد ورقه ها، كوهها، دره های عمیق زیر آبی كه دراز گودال نامیده می شوند و آتشفشانها ایجاد می شوند. همانطور كه كوهها و دره ها شكل می گیرند، بلایای طبیعی از قبیل زمین لرزه ها و فعالیتهای آتشفشانی نیز می توانند روی می دهند كه هزاران سال زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است.
هنگامی كه ورقه ها از هم دور می شوند، زمین پوسته جدیدی را ایجاد می كند. این فرآیند وسط اقیانوسهای بزرگ رخ می دهد.
پشته های میان اقیانوسی بزرگترین رشته كوههای ممتد، در جهان هستند. این رشته كوهها به هم مرتبط هستند و حدود ۴۰۰۰۰ مایل درازا دارند.
یكی از این پشته های میان اقیانوسی، پشته میانی اقیانوس اطلس است كه همچنان اقیانوس اطلس را عریضتر می كند. همانطور كه ورقه ها حركت می كنند، مواد مذاب گوشته ای كه ماگما و گدازه نام دارند، به وسیله سنگهای جدید، شكل گرفته و حفره را پر می كنند. كف اقیانوس اطلس،به وسیله جوانترین پوسته زمین پوشیده شده است. جزیره ایسلند در شمال اقیانوس اطلس نیز توسط همین پشته های میانی اطلس شكل گرفته است.
هر چه از نیمكره غربی به سمت اروپا و آسیا برویم، اقیانوس اطلس بزرگتر می شود و از سوی دیگر اقیانوس آرام كوچكتر و كوچكتر می شود، این به این دلیل است كه ورقه های آمریكای شمالی و جنوبی به سمت غرب یعنی به سمت آسیا و استرالیا حركت می كنند.
ورقه های آمریكای شمالی و جنوبی، با ورقه چگالتر و نازكتر اقیانوس آرام برخورد می كنند. این عملكرد باعث می شود كه ورقه اقیانوسی به درون گوضشته نفوذ كرده و تخریب شود. به چنین مرزی كه در آن ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قاره ای رانده شده و تخریب می شود، پهنه فرورانش گفته می شود.
ناحیه اقیانوس آرام نسبت به سایر مناطق زمین، دارای فعالیتهای زمین لرزه ای و آتشفشانی بیشتری است. به این دلیل به تمامی آتشفشانهای این ناحیه، لقبی تحت عنوان حلقه آتش داده شده است.
هنگامی كه ورقه سبكتر و كم چگالتر قاره ای بر روی ورقه اقیانوسی رانده می شود، یك پهنه فرورانشی شكل می گیرد. از آنجایی كه پوسته اقیانوسی خمیده شده و به زیر رانده می شود، در محل برخورد، درازگودال عمیقی شكل می گیرد. این درازگودالها، پست ترین مناطق در پوسته زمین هستند.
یك درازگودال، به میزان ۱ مایل عمیقتراز بلندی كوه اورست است. همانطور كه ورقه اقیانوسی به داخل گوشته فرومی رود، بخشهایی از آن ذوب می شوند و سنگهای گوشته را نیز ذوب می كنند. این مواد در گوشته به سمت بالا حركت می كنند. این سنگهای مذاب كه ماگما نامیده می شوند،به سطح زمین می رسند چون نسبت به سنگهای اطرافشان چگالی كمتری دارند. اگر ماگما به سطح زمین برسد، آتشفشان شكل می گیرد.
همانطور كه سنگهای گوشته ذوب می شوند، ماگما را شكل می دهند. ماگما در اتاقكهای ماگمایی جمع می شود و از آنجایی كه چگالی آن كمتر از سنگهای اطرافش است، به سمت بالا حركت خواهد كرد. فشار ماگما باعث ایجاد تركهایی در سنگهای بالایی می شود، سپس ماگما به درون این تركها وارد می شود. این فرآیند هزاران بار تكرار می شود تا ماگمابه سطح آورده شود.
اگرماگما به سطح زمین برسد، آتشفشان شكل خواهد گرفت. هنگامی كه ماگما به سطح زمین می رسد، گدازه نامیده می شود.
همانطور كه آتشفشان فوران می كند، ممكن است یك كوه ایجاد شود. در ضمن هر فوران، گدازه همراه با خاكستر و سایر مواد آذرآواری باعث افزایش ارتفاع كوه می شود. کوه دماوند، مرتفع ترین قله الرز نیزبه همین طریق شکل گرفته است.
این مقطع عرضی از زمین، در نیمكره جنوبی است. نقشه یك پهنه فرورانش را نشان می دهد،كه بین پهنه فرورانش كوههای آند كه در سرتاسر ساحل غربی آمریكای جنوبی امتداد دارد، درازگودال پریو- شیلی را در حاشیه غربی آمریكای جنوبی ایجاد كرده است. این پهنه همچین به شما نشان می دهد كه پشته میان اقیانوسی اطلس، اقیانوس اطلس را گسترش می دهد و عریضتر و عریضتر می كند. مقطع عرضی در عمل دو فرآیند را نشان می دهد:
۱) پوسته قدیمی در یك پهنه فرورانش تخریب می شود.
۲) پوسته جدید، پشته میان اقیانوس اطلس را ایجاد كرده است.
خط صورتی رنگ در نقشه اقیانوس آرام، درازگودالهای عمیق اقیانوسی را نشان می دهد. این درازگودالها، پست ترین نقاط در پوسته زمین هستند. درازگودال ماریانا در شمال گینه نو، عمیق ترین ناحیه در سطح زمین با عمق ۲۰۱/۳۶ فوت از سطح آب دریاست. درازگودال ماریانا، ۱۷۳/۷ فوت، عمیقتر از ارتفاع كوه اورست است.
درازگودالها تقریبا همه اقیانوس آرام را احاطه كرده اند. برخی از آنها عبارتند از: آلئوتیان، پرو- شیلی، كوریل و دراز گودال ژاپن.
درازگودالها در مناطقی كه ورقه های قاره ای و اقیانوسی با هم برخورد می كنند، به وجود می آیند. درازگودال جاوه در اقیانوس هند، عمیق ترین محل این اقیانوس است كه ۴۴۲/۲۴ فوت از سطح دریا عمق دارد.
