25 دسامبر را به ارمني ها تبريك نگوييد

روبرت صافاریان منتقد فیلم و مترجم سینمایی در یک مطلب خواندنی در وبلاگش نوشته است:
اگر دوست ارمنی دارید، یادتان باشد، روز 25 دسامبر، یعنی روزی که همه رادیوها و تلویزیون ها و روزنامه ها از کریسمس می گویند و می نویسند و عید میلاد حضرت مسیح را به هموطنان مسیحی تبریک می گویند، به او زنگ نزنید و کریسمس را به او تبریک نگویید؛ چون روز 25 دسامبر در خانه ارمنی ها هیچ خبری از عید نیست. کریسمسِ ارمنی ها روز 6 ژانویه است که احتمالاً هیچ کس به خانه شان زنگ نمی زند و آن را تبریک نمی گوید! دلیل این تفاوت، داستان های دور و درازی دارد که من چندان احاطه ای بر جزئیات آن ندارم، اما خلاصه اش این است که این تفاوت هم چیزی است مثل اختلاف شیعه و سنی بر سر تاریخ تولد پیغمبر اسلام. بیش تر مسیحیان دنیا، از جمله کاتولیک ها، پروتستان ها و بخش بزرگی از ارتدکس ها معتقدند که تاریخ تولد حضرت میسح 25 دسامبر است. کلیسای ارمنی، که کلیسای مستقلی است و به هیچ یک از فرقه های بالا تعلق ندارد، مانند تعدادی دیگر از فرقه های مسیحی، معتقد است تاریخ تولد ایشان 6 ژانویه است. بنابراین ما به جای این که کریسمس را 5 روز پیش از سال نو جشن بگیریم، 5 روز بعد از آن جشن می گیریم.
زمانی بود که وقتی یکی از دوستان، روز 25 دسامبر یعنی روزی که همه رسانه های جهانی در بوق کریسمس می دمیدند، به یاد دوست ارمنی اش می افتاد و به من زنگ می زد، من با حوصله تمام همه این ها را که الان گفتم برایش توضیح می دادم. اما سال بعد دوباره 25 دسامبر زنگ تلفن به صدا در می آمد و همان دوست دوباره تبریک می گفت و وقتی دوباره توضیحاتم را تکرار می کردم، می گفت: «اِ...»! اما حالا دیگر این عادت را کنار گذاشته ام و فقط مؤدبانه تشکر می کنم. حقیقتش هم نفس تبریک گفتن و به یاد آوردن دوست مهم و نشانه حسن نیت است و زمانش اهمیت چندانی ندارد.
تبصره: همه این حرف ها فقط درباره ارمنی ها صدق می کند. اگر دوست تان آسوری است، با خیال راحت می توانید همان 25 دسامبر به او زنگ بزنید و کریسمس را تبریک بگویید؛ چون آسوری های ایران کاتولیک هستند و کریسمس شان را با باقی دنیا جشن می گیرند. شما را به خدا نپرسید «اگر دوست مان مسیحی بود، چی؟» آسوری ها و ارمنی ها هر دو مسیحی اند. ارمنی و آسوری، به زبان و هویت قومی آن ها اشاره دارد. حالا لابد می گویید «فرق ارمنی و آسوری چیست؟» همان که گفتم، این ها دو گروه قومی هستند که هر دو مسیحی اند. مثل ایرانی و عرب و که هر دو مسلمان اند.
تا این جا فهمیدیم که کریسمس جشن تولد حضرت مسیح است. پس «سال نو» چیست؟
راستش من هم دقیقاً نمی دانم که مناسبت تعیین اول ماه ژانویه به عنوان آغاز سال نو چیست! گویا عیدِ گردش سال چیزی است که از سنت های پیش از مسیحیت می آید. اما گیج کننده این است که مبدأ تاریخ نگاری میلادی، سال تولد مسیح است. فکر می کنم بهتر است ادامه ندهم. همان که گفتم؛ در روز 25 دسامبر، کریسمس را به دوستان ارمنی تان تبریک نگویید. اما این هم زیاد درست نیست. دوست ارمنی تان ممکن است کاتولیک باشد. ارمنی های کاتولیک که در ایران کلیسای مخصوص خودشان را دارند، کریسمس شان همان 25 دسامبر است. چیزهای دیگری هم هست، اما می ترسم اگر ادامه دهم دیگر به طور کلی از خیر تبریک گفتن کریسمس بگذرید!
اما حالا برویم سر جشن و مراسم و...
اول: بوقلمون. حتماً شما هم فکر می کنید ارمنی ها شب کریسمس بوقلمون می خورند. ما که تا حالا نخورده ایم! من در عمرم یکی - دو بار بوقلمون خورده ام که آن هم خانه یکی از دوستان شمالی ام بوده است. جالب این که ارمنی های ایران در شب کریسمس خودشان (یعنی 6 ژانویه) غالباً برنج و کوکو سبزی و ماهی می خورند و ما از بچگی فکر می کردیم این از سنت های کریسمس است؛ تا این که مرزهای ارمنستان باز شد و فهمیدیم اهالی آن جا چیزی به اسم کوکو سبزی ندارند و این رسم ارمنی های ایران است و کوکو سبزی یک غذای ایرانی است!

آدم ها دو دسته اند: آن ها که جشن گرفتن کریسمس را دوست دارند، و آن ها که دوست ندارند. اولی ها همان هایی هستند که جشن گرفتن نوروز و رفتن به عروسی و جشن تولد و کلاً مهمانی دادن و مهمانی رفتن را دوست دارند و دومی ها آن هایی که با این چیزها میانه خوشی ندارند. در زمان کودکی، در خانواده ما، مادرم و عموم از دسته اول بودند. سالی که مادر بزرگ یکی- دو ماه قبل از عید سال نو مرده بود، ما قاعدتاً نباید درخت کاج تزئین می کردیم. اما علاقه عمو به درخت کاج آن قدر بود که درخت کوچکی را در زیرزمین خانه (که انباری و محل خرت وپرت های به دردنخور بود) درست کرده بود و خودش و مادرم روزی چند بار به زیرزمین سر می کشیدند و درخت تزئین شده را تماشا می کردند.

در خانواده چهارنفری کوچک ما (که در بین آن ها جنس مذکر اکثریت غالب دارد) از دسته اول، خانمم را داریم که همچنان پرچم درخت کاج و تزئین در و دیوار و هدیه گذاشتن زیر درخت کاج را برافراشته نگاه داشته است. البته خرید کاج که باید با ماشین به خانه حمل شود، به عنوان وظیفه همچنان بر دوش من است و با غرغر انجام می گیرد. راستش را بخواهید از مراسم عید، خرید درخت کاج و آوردنش به خانه را دوست دارم، آن هم به خاطر عطری که درخت کاج دارد و وقتی به داخل آپارتمان می آید، تا چند روز بوی خوش آن در خانه استشمام می شود.

ناگفته نماند که خرید درخت کاج اصلاً کار ساده ای نیست؛ مخصوصا پیدا کردن درختی که راست بایستد و در ضمن هنوز سبز باشد. غالباً وقتی درخت را با وسواس زیاد انتخاب می کنی و سر قیمتش با فروشنده چانه می زنی و به خانه می آوری، روی پایه که سوارش می کنی، می بینی کج است. بعد باید با لطایف الحیل، با گذاشتن مقوای تا شده زیر پایه، آن را تراز کنی. در این زمینه جوک بامزه ای هم هست؛ منتها برای این که این جوک را بفهمید، باید نکته ای را درباره زبان ارمنی بدانید: در ارمنی صدای «اَ» (صدای فتحه در زبان فارسی) نداریم و ارمنی های نسل پدرم برای ادای کلماتی که در آن ها این صدا به کار می رفت، مشکل داشتند. مثلاً به «سَر» می گفتند «سار». اما جوک: روزی زن و مردی برای خرید درخت کاج می روند. آن ها درختی را انتخاب می کنند و از فروشنده می خواهند درخت را راست نگاه دارد. بعد خودشان چند قدم عقب می روند و از دور درخت را برانداز می کنند. کاملاً مشخص است که درخت کج است. زن و مرد هر دو با هم می گویند: «این که کاجه!» و فروشنده با تعجب جواب می دهد: «خُب معلومه که کاجه. می خواستید سرو باشه؟!».

اما درخت کاج، علاوه بر سختی های انتخاب و خریدش، دو مشکل دیگر هم دارد: یکی آسیبی است که بریدن این همه درخت به طبیعت و محیط زیست می زند. چند سال است صحبت این است که بریدن درخت کاج و فروش آن را در روزهای کریسمس ممنوع کنند، اما نمی دانم چرا این کار را نمی کنند، چون تا موقعی که درخت کاج طبیعی را کنار دیوارهای محله های ارمنی نشین به معرض فروش بگذارند، بعید می دانم ما به جای آن، کاج مصنوعی را انتخاب کنیم. این کاج های مصنوعی که خیلی هم گران اند، عطر خوش درخت طبیعی را ندارند. هرچند برپا کردن شان ساده تر است و همه شان راست می ایستند. راجع به تزئین درخت کاج هم نکته هایی وجود دارد که فعلاً ازشان می گذرم و می گذارم برای یادداشت سال بعد.

روزهای کریسمس و ژانویه باید برف بیاید. اصلاً کریسمس بدون برف بی معنی ست. البته طبیعت هر سال وفا نمی کند، اما در بسیاری از سال ها هم درست روز کریسمس برف می بارد و آمدن «بابانوئل» را از راه های برف گرفته آسمان با ارابه پر از هدیه و اسباب بازی را برای بچه ها توجیه می کند. برف و کریسمس به قول روزنامه نویس ها «چنان ارتباط تنگاتنگی» با هم دارند که مشکل داستانی یا خاطره ای راجع به کریسمس بخوانید که در آن برف نبارد یا زمین پوشیده از برف نباشد. راستش خودم هم پانزده - شانزده سالم که بود، داستان خیلی خیلی کوتاهی نوشتم درباره کریسمس که در آن برف می آمد. چون داستان خیلی کوتاه است آن را نقل می کنم و این نوشته را به همین جا ختم می کنم. هرچند درباره گذشتن بابانوئل از لوله بخاری و هدیه هایی که زیر درخت کاج می گذارد هم نکته هایی هست که می گذارم برای سال آینده همراه جزئیات تزئین درخت. اما آن داستان، تا آن جا که حافظه ام یاری می کند:
درخت کاج گوشه اتاق داخل سطل قرمزی که در آن خاک ریخته اند، جا گرفته است. مادر روی صندلی کنار درخت ایستاده و زنگ طلایی کوچکی را به یکی از شاخه های بالایی آن آویزان می کند. بیرون، پشت پنجره، برف می بارد. سوریک کوچولو، جلوی پنجره ایستاده و به دانه های برف که آرام بر زمین و بر شاخه های لخت درختان می نشینند، نگاه می کند. سوریک کوچولو توی فکر است. مدتی همچنان خیره به برف ها نگاه می کند و بعد بر می گردد و از مادرش که حالا دارد شمع پلاستیکی قرمزی را از شاخه دیگری می آویزد، می پرسد: «مامان، چرا درخت کاج را تزئین می کنیم؟»
مادرش جواب می دهد: «نمی دونی عزیزم؟ برای این که آمدن سال نو را جشن بگیریم».
سوریک می پرسد: «مامان، چرا برای رفتن سال کهنه عزاداری نمی کنیم؟