شناخت سيروز كبدي و راه هاي سازگاري با آن
سيروز كبدي چيست؟
وزن كبد در حالت معمولي در حدود 5/1كيلوگرم و بزرگترين غده بدن ميباشد. كبد در قسمت ربع فوقاني سمت راست شكم و پشت دندههاي تحتاني قرار دارد. چنانچه كبد به دليل عفونت مزمن فرسوده شود اصطلاحاً سيروز كبدي ناميده ميشود.
عللم مهم و عمده ايجاد سيروز چيست؟
سيروز علل زيادي دارد. در ايالات متحده شايعترين علت آن مصرف مشروبات الكلي است و در كشور ما ابتلا به ويروسهاي هپاتيت B و C و D ميباشد كه التبه درصدي از آنها بدليل هپاتيت مزمن به سيروز ختم ميشوند. تعداد كمتري نيز به دنبال بيماريهاي ارثي مانند فيبروزكيستيك، كمبود آنزيمي بنام 1- الفاآنتيتريپسين، گالاكتوزومي و بيماري ذخيرهاي گليكوژن به سيروز مبتلا ميشوند.
دو نوع اختلال ارثي نيز ميتواند ايجاد سيروز كند كه يكي ويلسون بدليل ذخيره مس و ديگري هموكروماتوز بدليل ذخيره آهن ميباشد. در بيماران ويلسوني مس در انساجي مانند مغز و كليه ها و قرينه رسوب ميكند. در هموكروماتوز آهن زيادي جذب ميشود و در انساجي مانند لوزالمعده، پوست، مخاط روده، قلب، غدد داخلي و كبد رسوب ميكند. از علل ديگر سيروز انسداد طولاني مدت مجاري صفراوي بهر دليل ميباشد. در واقع مجاري صفراوي حامل صفرا از كبد به رودهها جهت هضم چربيها ميباشند.
•در اطفال علت سيروز انسداد مادرزادي اين مجاري است كه به اترزي مجاري مشهور است. دراين حالت باعث برگشت صفرا به كبد و آسيب كبدي ميگردد. البته بوسيله جراحي ميتوان اين مجاري را باز كرد و به بيماران كمك كرد.
•در بزرگسالان مجاري صفراوي ممكن است بدلايلي ملتهب و دچار انسداد شوند از جمله اين دلايل بيماري سيروز صفراوي اوليه است. نوع ديگر سيروز صفراوي بدليل عمل جراحي
كيسه صفرا ميباشد كه به دنبال آن مجراي صفراوي بدليل عمل جراحي آسيب ميبينند. از علل
غير شايع ديگر واكنش شديد به بعضي داروها و يا مصرف طولاني مدت بعضي داروها و سموم محيطي و نيز نارسائي احتقاني قلب كه باعث احتقان كبد و در نهايت سيروز ميگردد.
علائم سيروز چيست؟
بيماران سيروتيك اكثراً علائم مختصري دارند. دو مشكل عمده اي كه در نهايت باعث ايجاد علائم در اينها ميشود، از دست رفتن تدريجي عملكرد سلول كبدي بدليل فرسودگي كبد و فيبروز (ليفي شدن) آن مس باشد. بيماران ممكن است حالاتي مانند خستگي، ضعف، ناتواني، بياشتهايي، تهوع و يا كاهش وزن داشته باشند. با كاهش تدريجي عملكرد كبد، پروتئين كمتري در اين عضو ساخته ميشود في المثل ساختن آلبومين كه پروتئين مهم خون است كاهش يافته و در نتيجه در اثر كمبود آن آب در پاها تجمع مييابد كه به آن ادم ميگوييم و يا اينكه آب در شكم تجمع مييابد (آسيت). از طرفي كاهش پروتئين هاي انعقاد خون ايجاد كبودي در پوست بدن و خونريزي از سوراخها و مخاطهاي بدن را افزايش ميدهد.
•در مراحل نهايي پوست ممكن است زرد شود كه اين دليل رنگدانههاي زرد صفراوي است و در بعضي افراد خارش پوست دليل رسوب املاح صفراوي در زير جلد است. شيوع بيشتر سنگ
كيسه صفرا در اين افراد بدليل عدم وجود صفراي كافي در كيسه صفرا ميباشد.
•كبد اين افراد توانائي خنثي سازي سمومي كه در خون ساخته و حمل ميشوند را ندارد. اين سموم باعث كاهش عملكرد ذهن و تغييرات شخصيتي و حتي خواب آلودگي و كما ميشوند. ممكن است اولين علامت تجمع اين سموم در مغز، بيتوجهي به ظاهر شخصي خود، فراموشي، عدم تمركز حواس و تغيير در عادت زمان خواب باشد (شب بي خوابي-و چرت زدن روزانه) بطور معمول داروها توسط كبد گرفته و از بدن پاك ميگردند در بيماران سيروتيك روند پاكسازي بدن از داروها به كندي صورت ميگيرد. لذا تأثير داروها در بدن تا مدتهاي بيشتري ميماند لذا بيماران سيروتيك به عوارض جانبي داروها حساستر ميباشند.
•از مشكلات ديگر بيماران سيروتيك وضعيت فشار خون عروقي است كه در كبد جريان دارند. بطور طبيعي خون از رودهها و طحال از طريق وريدباب وارد كبد ميشود. ولي در اين بيماران اين جريان خون كند ميشود و باعث بالا رفتن فشار در وريدباب ميگردد اين مسئله باعث توقف جريان طبيعي خون گرديده و باعث بزرگ شدن طحال شده از طرفي خون از جريانات فرعي اطراف كبد سعي به فرار دارد كه اين امر باعث ميشود در بعضي از نواحي بدن واريس هاي متورم ايجاد شود از جمله ايجاد واريس مري و معده و ايجاد واريس مقعدي و واريس اطراف ناف.
•يادآوري ميشود شيوع هموروئيد در بيماران سيروتيك ربطي به بالا رفتن فشار وريدباب ندارد.
واريس مري و معده گاه خطرساز شده و منجر به خونريزي مي گردند در اين صورت بيمار در معرض خطر جدي قرار گرفته و پزشك بايد فوراً خونريزي را بصورتي بند آورد.
تشخيص سيروز چگونه است؟
پزشك اغلب از روي علائم بيمار و آزمايشات به اين بيماري پي ميبرد. پزشك در معاينات باليني ممكن است در وهله اول متوجه بزرگ شدن اوليه كبد باشد و يك آزمايش خون از شما انجام دهد و اين آزمايشات نشان دهنده بيماري كبد خواهد بود و گاه پزشك ممكن است از بيمار سونوگرافي، سيتياسكن و يا اسكنايزوتوپ از كبد و طحال بعمل آورد.
•گاه پزشك جهت تأييد تشخيص تصميم به بيوپسي كبد از راه پوست ميگيرد. كه طي اين عمل با كمك يك سوزن از طريق پوست وارد كبد شده و نمونه اي از نسج كبد گرفته ميشود و جهت آسيبشناسي به آزمايشگاه فرستاده ميشود.
•گاه بطور اتفاقي در حين جراحي و يا انجام لاپاراسكوپي كه طي آن از طريق يك لوله دوربين داخل شكم ديده ميشود، متوجه كبد فرسوده و چروكيده فرد سيروتيك ميشوند.
درمان سيروز چيست؟
درمان سيروز، توقف و تأخير روند پيشرفت و به حداقل رساندن تخريب سلولهاي كبدي توقف مصرف الكل ميتواند از پيشرفت بيماري جلوگيري كند. در صورتي كه بيمار هپاتيت داشته باشد پزشك ممكن است در مواردي با دادن كورتون بطور محدود يا داروهاي ضد ويروسي آسيب كبدي را كاهش دهد.
دارو ممكن است بعضي علائم بيمار سيروتيك را مانند خارش رفع يا كاهش دهد. ادم و آسيت (احتباس مايع) را ميتوان با كاهش مصرف نمك غذايي كم كرد. داروهاي مدر (ادرارآور) ميتوانند مايعات اضافي بدن را كاهش دهند و از ايجاد ادم جلوگيري كنند. تغييرات عملكرد ذهني كه درجريان سيروز ممكن است رخ دهد با رژيم غذايي و دارو تا حدودي قابل اصلاح ميباشد. بطور مثال كاهش مصرف پروتئين روزانه به همراه مصرف شربت مسهل مثل لاكتولوز كه از جذب سريع سموم (كه بايد در كبد خنثي ميشد) از روده جلوگيري ميكند، به بهتر شدن وضعيت ذهني كمك ميكند، دو مشكل عمده در بيماران سيروتيك يكي نارسائي كامل كبد و ديگري خونريزي بدليل بالا رفتن فشار وريدباب است. پزشك ممكن است جهت كاهش اين فشار از داروهاي كاهنده فشار خون مانند ايندرال جهت كاهش فشار وريدباب استفاده كند، در صورتي كه از واريسهاي معده و مري خونريزي رخ دهد، فوراً پزشك با تزريق يك داروي مسدد عروقي (اسكلروزان) از طريق آندوسكوپ كه يك لوله قابل انعطاف ميباشد و از طريق دهان وارد ميشود، ميتواند خونريزي را بند آورد. در شرايط بحراني چاره نهائي انجام عمل جراحي شنت براي تغيير مسير خون از وريدباب به جاي ديگر است (شنت پورتوكاو) و يا انجام پيوند كبد خواهد بود. اكثر بيماران سيروتيك سالها سلامت زندگي ميكنند و اگر دچار عوارض بيماري شوند معمولاً درمان ميشوند و بعضي از آنها بطور موفقيتآميز با كبد پيوند شده زندگي ميكنند.
توصيههايي به بيماران سيروتيك
در مواقع افزايش تورم پاها يا قطر كمر از مصرف نمك و آب اضافي جداً پرهيز كنيد، و مصرف پروتئين غذايي و نيز هرگونه استرس و فعاليت جسماني را كاهش دهيد.
-از مصرف بيرويه دارها حتي استامينوفن (بدون نظر پزشك) پرهيز كنيد.
-هرگز نااميد نشويد. خود نااميدي باعث تشديد بسياري از بيماريها ميشود.
-بيماري خود را از ديگران مخفي نسازيد.
-ناخن هاي خود را مرتب كوتاه كنيد.
-از تخليه شديد و محكم بيني خودداري كنيد.
-از مسواك با پرزهاي نرم استفاده كنيد.
-داروهاي تجويزي را مرتب مصرف كنيد و سرخود مقدار داروي مصرفي را كم و يا زياد نكنيد.
-علاوه بر خواب شبانه، روزانه 4 تا 6 ساعت استراحت كنيد.
-در صورت آب آوردن شكم روزانه 2 ساعت داخل وان آب ولرم تا گردن استراحت كنيد.
-اصول بهداشتي جهت پيشگيري از بيماريهاي عفوني را رعايت كنيد.
-رژيم غذايي و ميوه و سبزيجات را طوري تنظيم كنيد كه روزانه دو يا سه بار دفع مدفوع شكل (نه آبكي) داشته باشيد.
-در صورت بروز تب بلافاصله به پزشك مراجعه كنيد.
-در صورت بروز سوزش ادرار با پزشك خود مشورت كنيد.
-در صورت تهوع و درد شكم بلافاصله به بيمارستان مراجعه نمائيد.
-در صورت سياه شدن مدفوع بلافاصله به بيمارستان مراجعه كنيد.
توصيه غذايي
1-مصرف سبزيجات، ميوههاي تازه و فيبرهاي غذايي
2-از روغنهاي گياهي مايع و عمده غذاي خود را از غذاهاي نشاستهاي مانند برنج و گندم انتخاب كنيد.
3-بيشتر از گوشت سفيد استفاده كنيد (مرغ و ماهي)
4-مصرف روزانه پروتئين بايد در حد معمول gr80-60 باشد. و در صورتي كه بيمار سابقه پيدايش اختلال ذهني اخير داشته باشد بايد تا حد gr40-30 كاهش يابد.
5-از خوردن غذاهاي نمك دار مثل پنير و آش رشته پرهيز كنيد.
6-از مصرف خوردنيهاي وانيل دار مثل بستني و بيسكوئيت كاراملدار و بعضي تنقلات مثل آجيل،
بادامزميني، گردو پرهيز گردد.
7-براي جبران كمبودهاي ويتاميني توصيه مي شود روزانه بطور معمول با تجويز پزشك مولتيويتامين و كلسيم مصرف گردد.
