هپاتیت؛ یک معضل جهانی

امروزه هپاتیت یکی از مشکلات بهداشتی- درمانی عمده ی جهان است. علل و نحوه انتقال هپاتیت و شیوع آن با توجه به سطح بهداشتی، سنتها، عادات اجتماعی و میزان رعایت مسائل اخلاقی متفاوت است.

طبق آخرین گزارشات سازمان بهداشت جهانی (who) حدود 400 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت b هستند. هپاتیت b پس از بیماریهای سل و مالاریا، شایعترین بیماری مسری عفونی است. سالانه حدود 50 میلیون نفر به تعداد افراد آلوده در دنیا افزوده میشود. شیوع ناقلین هپاتیت b در جامعه ایرانی حدود 3 درصد افراد جامعه یا قریب به دو میلیون نفر است. البته این آمار در شهرها و روستاهای مختلف کشور، متفاوت است. خوشبختانه با اجرای واکسیناسیون نوزادان و افراد پرخطر از سال 1372 در کشور و افزایش سطح بهداشت، میزان موارد جدید ابتلا به طور جدی کاهش یافته است.

کبد و سلامتی

کبد کارخانه شیمیایی بدن میباشد و بسیاری از اعمال پیچیده ی شیمیایی را که برای ادامه زندگی ارزش حیاتی دارند، انجام میدهد. نقش کبد در حذف مواد و سموم اضافی حاصل از سوخت و ساز مواد غذایی بسیار حیاتی است.
هپاتیت یعنی "التهاب کبد" که مهمترین عوامل ایجادکننده آن ویروسها هستند.

کبد بزرگترین اندام داخلی بدن است و نقش مهمی در تنظیم پدیدههای حیاتی بر عهده دارد. این عضو در قسمت بالا و راست شکم، درست زیر دندهها قرار دارد. وزن آن در بالغین حدود 5/1 تا 5/2 کیلوگرم است. در قسمت فوقانی کبد عضله دیافراگم قرار دارد. خونرسانی به کبد بسیار زیاد است و به آن «جگر سیاه» نیز گفته میشود.

گرچه پزشکان در معاینه، متوجه برخی از تغییرات در اندازه کبد میشوند، ولی در اکثر موارد استفاده از سونوگرافی ضروری است.

هپاتیت چیست و علل آن کدامند؟

هپاتیت یعنی "التهاب کبد" و در میان عوام مردم به یرقان و زردی مشهور است. مهمترین عوامل ایجادکننده آن ویروسها هستند. ویروسها موجودات بسیار ریزی هستند که از فرد آلوده به فرد سالم منتقل میشوند و برای رشد و تکثیر خود به یک موجود زنده نیاز دارند. تاکنون شش نوع ویروس هپاتیت شناخته شده است که شایعترین آنها ویروسهای هپاتیت (a)، (b ) و (c) هستند. عوامل دیگری مثل داروها، بیماریهای ارثی، خود ایمنی و مصرف مشروبات الکلی نیز میتواند موجب بروز هپاتیت شوند.
هپاتیت از طریق مادر آلوده به نوزاد ، تماس جنسی با فرد آلوده ، تماس خون بیمار آلوده با خون فرد سالم و استفاده از وسایل غیر استریل در دندانپزشکی، سوراخ کردن غیربهداشتی گوش، خالکوبی و حجامت منتقل می شود.

ویروس هپاتیت b

کبد محل زندگی و تکثیر ویروس در بدن انسان است و محصولات آن پس از تولید به درون گردش خون میریزند. بدن در برابر عفونت ویروسی از خود دفاع میکند و علیه آنتی ژنهای ویروس، آنتی بادی یا آنتی کر (پادتن) میسازد. در بسیاری از موارد، بدن با دفاع از خود، عفونت را دفع کرده و فقط رد پای آن به صورت مثبت بودن آنتی بادیها (پادتنها) مشخص میشود. در این شرایط فرد در مقابل عفونت مجدد مصون میشود و به اصطلاح خود واکسینه شده است.

ناقل بیماری هپاتیت b

ناقل بیماری هپاتیت به کسانی گفته میشود که ویروس هپاتیت b در خون آنها برای مدت بیش از 6 ماه وجود داشته باشد، حال عمومی آنها خوب بوده و در بررسی آزمایشگاهی اختلالی در کار کبد آنان، مشاهده نشود. در چنین شرایطی ویروس به صورت مسالمتآمیز در داخل بدن وجود دارد، ولی آسیبی به کبد وارد نمیکند. افراد ناقل بیماری هپاتیت b نباید زندگی را بر خود و دیگران حرام نمایند. زندگی باید کرد، ولی رعایت دستورات بهداشتی ضروری است.



چگونگی شناسایی ناقلین هپاتیت b

در اغلب موارد، افراد به دنبال اهدای خون و مشخص شدن وجود آلودگی به ویروس هپاتیت b به پزشک مراجعه میکنند. این افراد معمولاً هیچ گونه علامتی ندارند و از آلوده بودن خون نیز اظهار تعجب مینمایند. ممکن است به دنبال اطلاع از بیماری خود غمگین و ناراحت شوند. ولی باید بر اعصاب خود مسلط بوده و به فکر آینده باشند.

برای بررسی بیشتر و کسب اطلاعات دقیقتر میتوانند ضمن مراجعه به پزشکان متخصص به آینده امیدوار باشید.

راههای انتقال ویروس هپاتیت b

همانطور که قبلاً ذکر شد تنها مخزن این عفونت انسان است و انتقال آن از افراد آلوده به افراد سالم صورت میگیرد. راههای انتقال عفونت عبارتند از:

1- در مناطقی که میزان ناقلین زیاد است، عفونت احتمالاً از طریق مادران آلوده به نوزادان منتقل می شود. عفونت نه از طریق بند ناف، بلکه از طریق بدن مادر در هنگام زایمان و در جریان تماس نزدیک بعد از آن منتقل میشود.

2- تماس جنسی با فرد ناقل هپاتیت میتواند باعث انتقال عفونت شود. برای ممانعت از این امر، انجام واکسیناسیون و استفاده از کاندوم توصیه میشود. بعد از انجام واکسیناسیون و تعیین سطح ایمنی میتوان بدون هیچ گونه نگرانی به زندگی سالم و زناشویی ادامه داد.

3- کارمندان بیمارستان که در تماس نزدیک با بیماران آلوده هستند، در معرض خطر ابتلای بیشتری میباشند. این خطر به دلیل آلوده شدن با خون بیمار؛ مثلاً از راه فرو رفتن سوزن آلوده به دست یا از طریق خراشهای پوستی به وجود می آید. خطر آلودگی برای جراحان و دندان پزشکان دو چندان میشود.

4- استفاده از خون و فرآوردههای خونی آلوده : البته این طریقه ی انتقال به طور عمده در چند دهه قبل اتفاق میافتاد. امروزه در تمام جهان (و از جمله ایران) خونهای اهدایی برای شناسایی ویروس هپاتیت b آزمایش میشوند، خون و فرآوردههای آن سالم هستند.

5- استفاده از وسایل غیر استریل در دندانپزشکی، سوراخ کردن غیربهداشتی گوش، خالکوبی و حجامت جزء راههای احتمالی انتقالی عفونت تلقی میشوند.
دکتر سید موید علویان- فوق تخصص گوارش وکبد