چرا شیر به بعضی‌ها نمی‌سازد؟
شیر برای بسیاری از ما نوشیدنی خوش‌طعمی است كه صبح یا عصر، آن را با لذت، همراه با تكه‌هایی از یک كیك یا بیسكوییت می‌نوشیم اما برای خیلی‌ها، همین نوشیدنی گوارا، مایه دردسر و دل‌درد است؛ طوری كه ترجیح می‌دهند برای درد نكشیدن، دور شیر و بقیه لبنیات را خط بكشند...
برای آنكه بفهمیم چرا دسته‌ای از مردم، نسبت به شیر این‌گونه عكس‌العمل نشان می‌دهند و راهكار درست برای مقابله با این مشكل چیست، گفت‌وگویی داشته‌ایم با دكتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و دانشیار دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران.
اینکه می‌گویند بعضی‌ها عدم تحمل لاكتوز شیر دارند، یعنی چه؟ این مشكل به چه علتی پیش می‌آید؟
عدم تحمل لاكتوز یك مشكل متابولیسمی ژنتیكی و مادرزادی است که باعث می‌شود به طور طبیعی، آن آنزیمی كه قند شیر را به گلوكز و فروكتوز می‌شكند (آنزیم لاكتاز)، در بدن تولید نشود.
از آنجا كه قند اصلی شیر، لاكتوز است؛ وقتی این افراد شیر می‌نوشند، نمی‌توانند این قند را به تركیبات ساده‌تر بشكنند و مقدار زیادی از این قند كه از طریق شیر و لبنیات وارد دستگاه گوارش‌شان می‌شود و امكان هضم ندارد، باقی می‌‌ماند و توسط میكروارگانیسم‌های موجود در دستگاه گوارش تخمیر می‌شود و در نتیجه، تركیبات حد واسطی ایجاد می‌شوند كه فشار اسمزی ایجاد می‌کنند و این به اسهال و نفخ می‌انجامد. این بیماری می‌تواند بسیار شدید باشد و جذب موادمغذی را مختل كند و نهایتا به مشكلات متابولیسمی و سوءتغذیه منجر شود.
اما بعضی‌ها در دوران شیرخوارگی به راحتی شیر را هضم می‌كنند اما در سنین بالاتر دچار این عدم تحمل می‌شوند!
خب، عدم تحمل به لاكتوز ممكن است به شكل سازشی هم به وجود آید. به عبارت دیگر، كسانی كه تا 2 سالگی مصرف شیر مادر در برنامه غذایی‌شان هست و بعد از این سن شیر را به طور كامل حذف می‌كنند و به مدت طولانی مصرف نمی‌كنند، اگر در سنین دیگر (مثلا در دوران دبیرستان) مجددا بخواهند به دلیل نقش شیر در رشد و نمو و تامین كلسیم و حتی توصیه‌های والدین و مربیان یك دفعه شیر مصرف كنند، از آنجا که ژن‌هایی كه در بدن، سنتز این آنزیم را برعهده دارند، برای مدت طولانی خاموش بوده‌اند، سنتز لاكتوز و آنزیم مربوط به آن در بدنشان به اندازه كافی نخواهد بود و ممكن است عوارضی مشابه افرادی كه به‌طور ژنتیكی، این آنزیم را از بدو تولد نداشته‌اند، در آنها دیده شود.
یعنی افرادی كه مبتلا به این ناراحتی هستند، مجبورند شیر و لبنیات را به كلی از برنامه غذایی‌شان حذف كنند؟
نه! بهترین انتخاب برای تمام آنها مصرف شیر كم‌لاكتوز یا بی‌لاكتوز است. در صنایع غذایی به كمك دستگاه‌های مخصوصی لاكتوز را از شیر حذف یا كم كرده‌اند و آن را به قندهای تشكیل‌دهنده آن (گلوكز و فروكتوز) شكسته‌اند و به این ترتیب، دیگر نیازی به هضم قند لاکتوز در بدن نیست.
افرادی كه حتی با خوردن شیر بدون لاكتوز هم دچار دل‌درد می‌شوند، چه کار باید بكنند؟
بعضی‌ها وقتی برای مدت زمان بسیار طولانی یك ماده غذایی را مصرف نكنند، ممکن است به تركیبات مختلف موجود در آن نیز حساسیت نشان دهند. ناسازگاری‌هایی نظیر دل‌درد مربوط به عدم استفاده طولانی‌مدت از یك ماده غذایی است. بنابراین مصرف كم و تدریجی این ماده غذایی می‌تواند بدن را سازگار و مشكلات را رفع كند.
پس دسته دوم كه مشكل ژنتیكی عدم تحمل به لاكتوز ندارند، می‌توانند دوباره شیر معمولی بخورند؟
بله؛ این دسته از افراد اگر شیر را به مقدار كم به برنامه‌غذایی خود اضافه كنند، می‌توانند كم‌كم مشكل خود را برطرف کنند تا آنزیم‌های مورد نیاز آنها به‌تدریج بازسازی شود.
آیا این افراد می‌توانند سایر مواد لبنی یا شیرهای مخلوط را مصرف كنند؟
لاكتوز قند شیر است و مخلوط كردن آن با كاكائو، شكلات یا انواع میوه‌ها هیچ تغییری در نوع قند آن به وجود نمی‌آورد. البته این افراد مشكلی در مصرف ماست و پنیر ندارند چون در ماست فرآیند تخمیر انجام می‌شود و طی آن قند لاكتوز به اسیدلاكتیك تبدیل می‌شود که برای هضمش نیازی به آنزیم لاکتاز نیست.
در جامعه ما تعداد افرادی كه به‌طور ژنتیكی مبتلا به عدم تحمل لاكتوز هستند بیشتر است یا تعداد افرادی كه به دلیل نخوردن طولانی‌مدت شیر دچار این عارضه شده‌اند؟
خب، درصد قابل‌توجهی از افراد جامعه ما از گروه دوم هستند و چون مدت طولانی شیر و لبنیات را از برنامه غذایی خود حذف كرده‌اند وقتی در سنین و شرایط مختلف مجبور می‌شوند شیر را در برنامه غذایی خود وارد كنند با عدم تحمل اتفاقی كه به دلیل مدت طولانی عدم مصرف شیر به وجود آمده، مواجه خواهند شد اما با مصرف حجم کم شیر رقیق‌شده می‌توان دستگاه گوارش را به ترشح آنزیم مورد نظر وادار کرد و از آن به بعد، این نوشیدنی ارزشمند را در برنامه غذایی روزانه گنجاند.
__________________
