تأثیر پذیری حافظ از نظامی گنجوی

نظامی (متوفای 614ه ق)

تأثیر حافظ از شعر نظامی – مثنوی سرا و داستان پرداز بزرگ قرن ششم و یکی از ارکان ادب فارسی - محرز است. حافظ در مقطع غزلی، به نام نظامی تصریح دارد:

چو سلک درّ ِ خوشابست شعر نغز تو حافظ

که گاه لطف سبق می برد ز نظم نظامی



از آن گذشته، در ساختن « ساقی نامه» مستقیماً به ساقی نامه ها و مغنّی نامه های کوتاه دو بیتی نظامی در شرفنامه و اقبالنامه نظر داشته است. با این توضیح که ساقی نامه حافظ هم وزن این دو منظومه نظامی است. نظامی در شرفنامه، در آغاز بخشهای مختلف خطابهای دوبیتی- که ترجیع وار تکرارمی شود - به ساقی دارد که نمونه ای از آنها نقل می شود:

بیا ساقی آن جام آیینه فام

به من ده که بر دست به جای جام


چو زان جام کیخسرو آیین شوم

بدان جام روشن، جهان بین شوم



(شرفنامه، ص 153)

و نظیر این خطابها به مغنّی:

مغنی سحرگاه بر بانگ رود

به یاد آور آن پهلوانی سرود


نشاط غنا در من آور پدید

فراغت دهم زانچه نتوان شنید



(اقبالنامه، ص 130)

حافظ خطابهای مربوط به ساقی و مغنّی را در هم تنیده و به توالی و تناوب گاه با این و گاه با آن سخن می گوید:

بیا ساقی آن بکر مستور مست

که اندر خرابات دارد نشست


به من ده که بدنام خواهم شدن

خراب می و جام خواهم شدن


مغنی نوای طرب ساز کن

به قول و غزل قصه آغاز کن


مغنی از آن پرده نقشی بیار

ببین تا چه گفت از درون پرده دار



شباهتهای دیگر:

1) نظامی: هر چه خلاف آمد عادت بود قافله سالار سعادت بود

( مخزن الاسرار، ص 108)

حافظ: در خلاف آمد عادت بطلب کام که من...

2) نظامی: دست بدار ای چو فلک زرق ساز زآستن کوته و دست دراز (مخزن الاسرار، ص142)

حافظ گوید:

- ... زانچ آستین کوته و دست دراز کرد

- دراز دستی این کوته آستینان بین

3) نظامی: هم قصه نانموده دانی هم نامه نانوشته خوانی (لیلی و مجنون، ص4)

حافظ: ... که هم نادیده می بینی و هم ننوشته می خوانی

4) نظامی:

باز بنای توبه را عشق خراب می کند روزه گشای عاشقان از می ناب می کند

(دیوان قصاید و غزلیات، ص 215)

حافظ: از می کنند روزه گشا طالبان یار

5) نظامی: از زلف بنفشه را دهد تاب (لیلی و مجنون، ص98)

حافظ: تاب نقشه می دهد طرّه مشکسای تو

---------------------------------------------------------------------------------------------

منبع : حافظ نامه(جلد یک ) - بهاءالدین خرمشاهی