كرمان؛ بازمانده دوران پرشكوه ساساني
پسين گاهي، در حال و هواي نوروزي با هدف ديدن آثار تاريخي و باستاني کرمان، پا درون اين شهر گذاشتيم و ابتدا به بازديد دو گنبد تاريخي آن يعني گنبد "جبليه" در شمال شرق و گنبد "مشتاقيه" در مرکز آن ، رفتيم.
گنبد جبليه ( كه تصوير آن ديده مي شود)، گنبد سنگي بزرگ و با عظمتي است بازمانده از دوران پرشکوه ساسانيان که به "گنبد گبري" نيز شهرت دارد. گبر به معناي زرتشتي و آتش پرست است و در قديم به زرتشتيان ايران، که براي آتش و نور، اهميت ، حرمت و قداست قايل بودند آتش پرست نيز مي گفتند.
گنبد جبليه، هشت ضلعي و زيبا است و ارتفاع بلند و طاق نماهاي متعددي دارد. يکي از کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي درون اين گنبد نشسته و براي ايرانگردان و جهانگردان، توضيح مي داد که مصالح بکاررفته در ساخت جبليه، سنگ هاي صاف و يک دست، گچ و ساروج است.
سبک معماري آن نشانگر آن است که گنبد در اواخر عصر ساسانيان و با الهام از معماري ساساني ساخته شده و ايرانيان باستان از آن به عنوان معبد يا آتشکده استفاده مي کردند. اين اثر ارزشمند تاريخي، در دوره ي اسلامي تعمير و بازسازي شده و در نماي بيروني گنبد، آجر بکار رفته است.
گنبد دوم گبند مشتاقيه که به "سه گنبد" نيز شهرت دارد در فلکه ي مشتاقيه ي کرمان قرار دارد و در دوره ي قاجاريه ساخته شده است. سه گنبد بر روي سه مقبره به نام مشتاق علي ، شيخ اسماعيل و کوثر علي، بنا گرديده است.
مشتاقيه و گنبدهاي آن در قرن سيزدهم هجري تعمير و مرمت شده و از جمله آثار هنري آن، کاشي کاري و تزيينات داخل آن است. به درون گنبد رفتيم و روبروي مزار آن سه تن ، به ويژه مشتاق علي ، به روح و روان او درود فرستاديم.
نام اصلي مشتاق علي ، ميرزا محمد تربتي خراساني از درويشان و عارفان خراسان است که در اواخر قرن دوازدهم هجري به شوق و اشتياق زيارت مقبره ي "شاه نعمت الله ولي" در ماهان کرمان به اين استان سفر مي کند و سپس در کنار مسجد جامع کرمان منزل مي گيرد و به تعليم و تعلم قرآن و موسيقي مشغول مي شود.
او که درويشي روشن و روشن بين و اهل ادب و ادبيات بوده ، قرآن را با نواي سه تار مي خوانده است و به شاگردانش، موسيقي مي آموخته است. "ملا عبدالله " امام مسجد جامع کرمان که از فقيهان قشري، پرمدعا، شريعتمدار و ظاهر بين بوده است در رمضان سال 1206 هجري قمري حکم ارتداد مشتاق علي را به اين اتهام که قرآن با نواي سه تار مي خواند، صادر مي کند و عوامل جاهل و مزدوران متعصبش، او را در حالت روزه داري به شهادت مي رسانند.
در ايران دوره ي اسلامي همواره بوده اند افراد بي سواد و پر مدعايي که خود را "فقيه شهر" مي خواندند و بر مال و جان و عرض و خون و عقيده ي مردم، حکم مي راندند ، فقه را وسيله يي براي "دنياداري" قرار دادند و اگر چه همه ي احکام شرع را مي دانستند اما معتقد بودند که اين احکام "براي زيد و عمرو" صادر شده و خودشان، معاف و مستثنا هستند.
اين فقيهان شريعتمدار که "فقه اعضا" خوانده اند و از "فقه جان" چيزي نمي دانند در همه ي امور، در مورد خود "اصل اباحه" را جاري مي سازند اما دگرانديشان از جمله درويشان و عارفاني مانند مشتاق علي را به جرم خروج از دينداري و پديد آوردن بدعت، به کشتن مي دهند.
غنا و عمق معرفت و سواد مشتاق علي و اخلاص و فروتني او را مي توان از دو بيت زير که خود در کرمان سروده است و اکنون بر تابلو ورودي مقبره اش ديده مي شود، فهميد:
هر که شد خاک نشين برگ و بري پيدا کرد /////////////////دانه در خاک فرو رفت سري پيدا کرد
تا مجرد نشوي؛ راه به مقصد نبري ب///////////////////يضه چون پوست فروهشت پري پيدا کرد
ظاهرا گنبد تاريخي سومي به نام "گنبد سبز" و از بناهاي قرن هفتم هجري در دوره ي حاکميت سلسله ي "قراختائيان" در شهر کرمان وجود داشته که در اثر زمين لرزه ي سال 1314 هجري ويران شده است.
روايت شده که در ابتداي قرن هفتم هجري و همزمان با يورش چنگيز خان مغول به خراسان، براق حاجب يکي از اميران خوارزمشاهي بر کرمان استيلا يافت و سلسله ي قراختائيان را بنيان گذاشت. سران اين سلسله از سال 619 تا 703 هجري در کرمان حکومت کردند و در زمان حاکميت آنان بود که "مارکوپولو" جهانگرد معروف ونيزي (ايتاليايي) از کرمان ديدن کرد.
