می‌توان گفت دولت الکترونیکی، دولتی است که تمام بخش‌های آن از طریق رایانه و به صورت 24 ساعته در یک بستر مخابراتی ایمن و پرسرعت به یکدیگر متصل شده و تمام بخش‌ها به یک بانک اطلاعاتی واحد دسترسی داشته و خدمات را از طریق هر نوع وسیله ارتباطی مانند: اینترنت، تلفن، پیامک، پست و غیره در اختیار مردم قرار دهند.
تحولات نوین فن‌آوری اطلاعات و تاثیر مستقیم آن بر اقتصاد، سبب شده جایگاه ICT در توسعه جدی گرفته شود، به‌طوری که از مهمترین شاخص پیشرفت کشورها بحث فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات است.
امروز در دنیا هیچ صنعتی به اندازه صنعت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات برگشت سرمایه ندارد اما برای پیشرفت سریع و توسعه فن‌آوری اطلاعات، سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های فنی و فرهنگی الزامی است.
طبق اعلام سایت وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات، در حال حاضر، یکی از مهمترین کاربردهای ICT، فراهم کردن بستر لازم جهت ارائه مناسب و مؤثر خدمات بخش دولتی و شکل‌گیری پدیده‌ای به نام دولت الکترونیکی (E-Government ) است.
دولت الکترونیکی به سرعت در حال گسترش است. در حقیقت، موفقیت کشورهای توسعه یافته در تحقق دولت الکترونیکی بود که جهت‌گیری مثبت دیگر کشورهای جهان را جهت استفاده از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در انجام امور به همراه داشت. چرا که دولت الکترونیک حقیقتا، فرصتی استثنایی برای بازسازی و نوسازی دولت است.
مخصوصا زمانی که انتظارات افراد در مورد خدمات، محصولات، نحوه و کیفیت ارائه آن بطور روزافزون در حال تغییر بوده و پاسخگوترین شکل دولت نیز برای برآورد آن دولت الکترونیک است. پس چنانچه با رویکردی مناسب، امور پر مخاطب به سوی الکترونیکی شدن پیش برود، این امر کاهش هزینه‌های مالی، وقت و انرژی را بدنبال داشته و موجب صرفه جویی گسترده و رضایت عمومی می‌شود.
تعاریف دولت الکترونیکی
اگر خدمات به صورت یکپارچه و 24 ساعته و مستقیم به عامه مردم - حتی در روزهای تعطیل - ارائه شود، می‌توان گفت دولت الکترونیکی شکل گرفته است. در ابتدا بد نیست، برای درک درست مطلب و آشنا شدن با آن، به پاره ای از تعاریف موجود در زمینه دولت الکترونیکی بپردازیم.
1) به کارگیری فن‌آوری اطلاعات در بخش‌های مختلف به منظور افزایش بهره‌وری و ارتقای سطح خدمات‌رسانی دولت است.
2) در دسترس قرار دادن کلیه خدمات دولتی به صورت الکترونیکی و افزایش میزان استفاده از خدمات کلیدی
3) مفهوم دولت الکترونیک به معنای استفاده سهل و آسان از فن‌آوری اطلاعات (IT) به منظور توزیع خدمات دولتی بدون واسطه به مشتری و در طول شبانه روز است.
4) دولت الکترونیک روشی برای دولت‌ها به منظور استفاده از فن‌آوری‌های جدید است تا امکانات لازم برای دسترسی مناسب به اطلاعات مورد نیاز و خدمات دولتی و ارائه فرصت‌های یکسان برای شهروندان در فرآیندها و نهادهای مدنی را فراهم کند.
اهداف دولت الکترونیک
هدف کلی دولت الکترونیکی، ارائه خدمات با کیفیت‌تر و سریع‌تر با هزینه کمتر و رضایت بالاتر به مردم است. به گونه‌ای که، دولت چابک‌تر شده و پاسخگویی بهتری به نیاز شهروندان داشته باشد. البته این امر، موجب افزایش رضایت مردم و برقراری عدالت اجتماعی که از اهداف دولت نیز است، می‌شود.
تحقق دولت الکترونیکی
برای تحقق دولت الکترونیکی، باید نحوه عملکرد دولت تغییر کرده، تمامی فرآیندها و عملیات از ابتدا تا انتها به صورت الکترونیکی انجام شود. لذا استفاده صرف از رایانه، بدون تغییر در ساختار و روش‌های موجود، به تحقق دولت الکترونیکی نمی‌انجامد بلکه باید در روش‌های اجرا و تصمیم‌گیری یا کیفیت خدمات تغییر ایجاد کرد.
پس به یک برنامه توسعه‌ای و اجرایی که تمام جوانب دولت را در بر بگیرد، نیاز است. به این ترتیب، ساده‌سازی نحوه ارایه خدمات به مردم و تسهیل دسترسی آن‌ها به اطلاعات، بهبود کارآیی و اثربخشی دولت از طریق حذف لایه‌ها و سطوح مدیریتی، کاهش هزینه‌ها توسط تجمیع امور و حذف مراحل زاید، اساس اجرای دولت الکترونیکی است.
به هر حال هنگامی که قرار است خدمات دولتی به صورت الکترونیکی و پیوسته ارایه شود، باید اطمینان یافت که مردم می توانند به راحتی از خدمات آن بهره‌مند شوند. در حقیقت، بزرگترین دغدغه مسوولان، تسهیل دسترسی عمومی به این خدمات است.
در بخش دیگری از این گزارش درباره مشکلات پیاده‌سازی دولت الکترونیکی آمده است:
مثل هر دولت سنتی، مشکلاتی پیش روی دولت الکترونیکی نیز وجود دارد. هر کشور بسته به نوع سرمایه‌گذاری و اولویت بندی‌های حضور در جامعه اطلاعاتی، دارای مشکلات خاص خود و قاعدتا وضعیت متفاوت با دیگر کشورهاست. اما در کل، بدون توجه به شرایط و هزینه کشورها در زمینه ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات، می‌توان به یک سری مشکلات مشترک در پیاده سازی دولت الکترونیکی که پیش روی تمامی آن‌ها وجود دارد اشاره کرد.
از آن جا که ارایه الکترونیکی امور نیاز به بستر مناسب دارد، لذا نخستین مشکل پیش روی هر کشوری توسعه زیرساخت های لازم و بهینه‌سازی زیرساخت‌های موجود است. بخشی که با برنامه‌ریزی می‌تواند به سرعت آماده‌سازی شود.
کشورهایی که اکنون به عنوان پیش رو در زمینه پیاده‌سازی دولت الکترونیکی لقب گرفته‌اند، به مرور و در یک بازه زمانی چند ساله توانسته‌اند این قابلیت را در خود ایجاد کرده و مرحله گذر از جامعه سنتی به جامعه اطلاعاتی را طی کنند و در این راه موفق شده‌اند.
اما کشورهایی که بنا به دلایلی دیرتر به ضرورت سرمایه‌گذاری در این زمینه پی برده و کار را آغاز کرده‌اند، برای جلو رفتن و استقرار دولت الکترونیکی، با مشکلات بیش‌تری مواجهند. چرا که برای جبران شکاف دیجیتالی رخ داده، ناچارند، به سرعت برنامه‌ریزی کرده و اجرا کنند. البته مزایای الکترونیکی شدن به قدری است که همه کشورها کمابیش اهمیت موضوع را درک کرده و به دنبال اجرایی کردن آن هستند.
از سوی دیگر، از آن جا که حدّاقل امکانات لازم برای استفاده از خدمات دولت الکترونیکی، نظیر رایانه و خط اتصال به اینترنت هزینه‌بر است، در برخی کشورها به عنوان مانعی بر سر راه استقبال اقشارکم درآمد از این خدمات بروز می‌کند. اما چون مخاطب دولت الکترونیکی همه اقشار مردم هستند، باید به هر طریق ممکن و با برنامه‌ریزی و کمک‌های مناسب، سبب کاهش هزینه‌های اینچنین و دسترسی همگانی به خدمات شد.
کشورهایی که هنوز در زمینه سطح سواد عمومی با مشکل روبرو هستند، در مورد سواد دیجیتالی به صورت گسترده‌تری به مشکل برخواهند خورند و باید در جهت افزایش سواد الکترونیکی جامعه بکوشند. البته به طور مثال می‌توان به تجربه کشورمان در این زمینه یعنی بحث آموزش مهارت‌های هفتگانه رایانه‌یی اشاره کرد.
بر اساس این گزارش از سوی دیگر، تغییر فرهنگ و ذهنیت مردم دشوار است و باید روی اشاعه فرهنگ استفاده الکترونیکی از خدمات سرمایه‌گذاری کرد. در حقیقت، مهم این است که مردم را مطمئن کرد که خدمات دولت الکترونیکی برای آن‌ها، نسبت به سایر روش‌ها دارای مزایای بیش‌تری است. بنابراین استفاده از هر روشی که باعث بالا بردن فرهنگ و دانش مصرف‌کنندگان در بحث IT شود، مناسب است. لذا نشان دادن اثرات مثبت الکترونیکی شدن امور، به همراه تصویب قوانین جدید و قابل استناد، فرهنگ استفاده از دولت الکترونیکی را تبلیغ می‌کند.
نتیجه:
دولت الکترونیکی حاصل درک درست از تحولات فن‌آوری اطلاعات و بهره‌مندی از مزایای آن است. البته با در نظر گرفتن تأثیرات و پیامدهای ناشی از بکارگیری دولت الکترونیکی، راهکاری که برای جلوگیری از واکنش‌های ناگهانی در قبال این تحوّلات پیشنهاد شده، شروع آهسته و آرام و گسترش سریع است.
به هر حال، هم اکنون قابلیت خوبی در کشور وجود دارد و ارایه خدمات به طریق الکترونیکی را توجیه می‌کند. به خصوص با توجه به تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر استفاده از مزایای این فن‌آوری برای تسهیل امور مردم و هم‌چنین تاکید و پیگیری رییس جمهور و نام گذاری دولت دهم به عنوان دولت الکترونیک و تشکیل کارگروه دولت الکترونیک با حضور تمامی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی، در این زمینه، خوشبختانه عزم واحدی برای تحقق دولت الکترونیکی در کشور، دیده
می‌شود که به جاست برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات مد نظر نسبت به گذشته سرعت بیش‌تری پیدا کرده و انشاءالله شاهد تاثیر مثبت آن در زندگی مردم زندگی مردم و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جامعه باشیم.
