ای ایران نام یکی از مشهورترین سرودهای میهنی ایرانی است. بسیاری آن را مردمی‌ترین سرود معاصر در ایران دانسته‌اند.
این قطعه را روح‌الله خالقی در سال ۱۳۲۳ در آواز دشتی بر روی شعری از حسین گل‌گلاب ساخت. ویژگی برجستهٔ شعر ای ایران آن است که تقریباً همهٔ واژگان آن به فارسی است و در کل این سرود تنها چهار واژهٔ عربی "فدا"، "دُر"، "دُوْر" و "نور" به کار رفته است. گفته می‌شود که ملودی اصلی و پایه‌ای کار از برخی نغمه‌های موسیقی بختیاری که از فضایی حماسی برخوردار است، گرفته شده‌است.
اسماعیل نواب صفا در کتاب خاطرات خود به نقل از دکتر حسین گل گلاب، شاعر این سرود آورده‌است: وقتی در سال ۱۳۲۳ ایران تحت اشغال متفقین بود. بعد از ظهر یکی از روزهای تابستان در خیابان، شاهد حرکات دور از نزاکت بعضی از سربازان خارجی با مردم بودم و از ناراحتی نمی‌دانستم چه کنم، بی اختیار راه انجمن موسیقی را که تازه تأسیس شده بود، پیش گرفتم. وقتی خالقی مرا دید گفت: چرا ناراحتی؟ واقعه را برایش تعریف کردم. او گفت ناراحتی فایده‌ای ندارد بیا کاری کنیم و سرودی بسازیم. این بود که سرود ای ایران خلق گردید.
نخستین اجرای آن، در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی دانشکدهٔ افسری در خیابان استانبول دو شب متوالی برگزار شد. سرود ای ایران آنقدر اثر کرد که شنوندگان تکرار آن را خواستار شدند و سه بار تجدید شد. استقبال و تاثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ وقت، هیئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا دعوت کرد تا صفحه‌ای از آن ضبط و همه روزه از رادیو تهران پخش شود. اجرای اولیه این اثر ملی نایاب است. اجرای دیگر، مربوط به سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۳۷ در برنامه گلها است که غلامحسین بنان این سرود را خواند.
بعد از انقلاب ۵۷ چند نفر به جرم همکاری در تهیه این سرود زندانی شدند و خواندن آن جرم به حساب آمد اما پس از مدتی از آن برای تهییج سربازان در جنگ ایران و عراق استفاده شد و خواندن آن آزاد گردید.
در شصتمین سالگرد ساخت این سرود در مهرماه ۱۳۸۳ ارکستر ملی ایران آن را در تالار وحدت اجرا کرد که تمامی ۷۰۰ نفر جمعیت حاضر در سالن آن را همنوا خواندند.
نکته جالب در این سرود ملی که عظمت آن به بلندای تاریخ ایران زمین است . اجرای آن در مقام ( ردیف آوازی اصیل ایرانی ) یا آواز دشتی است. این بیانگر وسعت و عظمت مقام دشتی است چراکه :
آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور است وآن را آواز چوپانی نیز نامیده اند. این آواز با اینکه غم انگیز و سوزناک است اما در عین حال بسیار لطیف و ظریف می باشد. معمولا سرودها و نغمه های حماسی را در دستگاه چهارگاه (( دستگاه چهارگاه یکی از هفت دستگاه موسیقی سنتی ایرانی است. «دخترک ژولیده» از جمله آثاری است که در چهارگاه ساخته شده‌اند. [ در آلبوم بی نظیر و شاهگار دستان استاد شجریان , زنده یاد پرویز مشکاتیان آن را باز سازی و به زیبایی هرچه تمام تر اجرا نموده است ] , دستگاه چهارگاه در بین پاره‌ای از قدما به «دستگاه ملوک و سلاطین» نیز شهرت داشته‌است. دلیل این نام‌گذاری حالت رزمی و حماسی بودن آن می باشد .)) ساخته و اجرا می کنند و اجرای این سرود ملی در دشتی وسعت و عظمت این مقام آوازی را بیانگر است .
ای ایران ای مرز پر گهر
ای خاكت سرچشمه هنر
دور از تو اندیشه بدان
پاینده مانی و جاودان
ای … دشمن ارتو سنگ خاره ای من آهنم
جان من فدای خاك پاك میهنم
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست اندیشه ام
در راه تو ، كی ارزشی دارد این جان ما
پاینده باد خاك ایران ما
سنگ كوهت دُر و گوهر است
خاك دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل كی برون كنم
برگو بی مهر تو چون كنم
تا … گردش جهان و دور آسمان بپاست
نور ایزدی همیشه رهنمای ماست
مهر تو چون شد پیشه ام
دور از تو نیست ، اندیشه ام
در راه تو ، كی ارزشی دارد اين جان ما
پاینده باد خاك ايران ما
ایران ای خرم بهشت من
روشن از تو سرنوشت من
گر آتش بارد به پیكرم
جز مهرت بر دل نپرورم
از … آب و خاك و مهر تو سرشته شد دلم
مهرت ار برون رود چه می شود دلم
مهر تو چون ، شد پیشه ام
دور از تو نیست ، انديشه ام
در راه تو ، كی ارزشی دارد اين جان ما
پاینده باد خاك ایران ما
------------------------------------------
بر گرفته از سایت ویکی پیدا
