دولت ماد

دولت ماد نخستین تجربه تشكیل دولت آریایی

این دسته از آریاییان پس از ورود به سرزمین ایران مسیر خود را در نواحی غربی و شمال غرب تا جائیكه سلسله جبال زاگرس قرار دارد ادامه دادند و سپس به دلیل نوع معیشت یعنی رمه گردانی، نواحی كوهستانی غرب را برای زندگی برگزیدند. و بدین ترتیب با اقوام بومی ایران كه خود دارای تمدن بودند نظیر لولوبیها ، كاسی ها، گوتی ها و مانایی ها همسایه شدند. تقریباً همزمان با ورود مادها این منطقه صحنه تاخت و تاز اقوام ساكن بین النهرین (میان دو رود) كه همسایگان نزدیك ایران زمین محسوب شدند گردیده بود كه از مهمترین آنان آشوریان بودند كه بهترین تمدن ایرانی یعنی ایلام توسط آنان به نابودی كشیده شده بود.

همچنین از سمت شمال اورارتو و از سمت جنوب ایلام آنان را تهدید می كرد. همین امر یعنی مساله خطر حمله و تاراج اقوام همسایه ساكنین بومی نواحی غرب، شمال غرب، جنوب و جنوب غربی ایران را به فكر تشكیل اتحادیه ای به نام ماننایی انداخته بود. هر چند این اتحادیه قدرت چندانی نداشت و امنیت آنها را در برابر حملات و یورش همسایگان تضمین نمی كرد. ولی به هر حال اولین تجربه ایجاد اتحادیه در هزاره اول قبل از میلاد بود. نام متحدان ماننایی در الواح آشوری ذكر شده است.

مادها كم كم پس از استقرار و اسكان در این نواحی خطر حملات همسایگان را مزه مزه كردند و با مشاهده ضعف اتحادیه ماننایی با الهام از تجربه این اتحادیه سعی در ایجاد یك ائتلاف قدرتمند نمودند كه در برگیرنده همه اقوام آریایی و غیر آریایی ساكن نواحی غربی كه پیكان حمله مهاجمان بسوی آنان متوجه بود شود و تحت یك هدف مشترك كه در حفظ استقلال و هویت خود در برابر اقوام مهاجم خلاصه می شد. كه این فكر پس از اندك زمانی منجر به تشكیل اولین دولت قدرتمند آریایی در ایران توسط مادها گردید. بدین منظور پس از شور و مشورت اقوام مادی با یكدیگر متحد شدند و بر آن شدند كه بهترین شخص را كه توانایی اداره اتحادیه را داشته باشد به رهبری انتخاب كنند تا اینكه شخص مورد نظر یعنی دیوكس یا دیااكو این امر خطیر را به عهده گرفت وی در میان قوم خود به دادرسی و داوری مشغول بود. و به صداقت و امانت و عدالت خواهی شهره بود. اقوام مادی تلاش خود را برای ایجاد پادشاهی به منصه ظهور رساندند بدین ترتیب بنای شهر اكباتان یا هگمتانه كه اكنون همدان خوانده می شود با شكل زیبای معماری خود كه هفت دیوار دایره ای تو در تو را شامل می شد آغاز گردید كه سبب محافظت از سرزمین ماد به شكل دژ مستحكمی درآمد. اتحاد اقوام مادی توسط دیااكو طی 50 سال حكومت وی شكل گرفت. پس از دیااكو اتحادیه و همچنین دولتی را كه پدر شكل داده بود به فرهورتیش رسید. كه سعی وی در حمله به آشوریان و غلبه بر آنها نتیجه معكوس داد زیرا همزمان اقوام سكایی به قلمرو ماد یورش برده و موفق شدند علاوه بر فتح آن به مدت 28 سال این قلمرو را تحت سیطره و سلطه خود قرار دهند، ولی پس از این مدت این نقیصه و این دوران فترت با هوشمندی و كیاست هوخشتره پسر فرهورتیش جبران گردید ولی با افزایش نیروی نظامی و تشكیل اتحادیه ای پنهانی از دولتهای كوچك و بزرگ مستقر در فلات ایران كه پیوستگی و قرابت فرهنگی داشتند. ابتدا سكاها را شكست داده و ا ز قلمرو خویش بیرون راند و سپس با كمك متحدین خود از جمله بابلیها كه دشمن آشور گردیده و به اتحادیه ایرانیان پیوسته بود موفق به انقراض دولت آشور گردید و بعد از آن با لوت لیدی یا لودیه در آسیای صغیر كه از نظر ثروت و توسعه تجارت در صدر كشورهای آن روزگار بود صلح نمود و به منظور استحكام و ثبات صلح و دوستی با لودیه روش ایجاد پیوندهای خانوادگی یعنی ازدواج با لودیان را برگزید.

اینكه دوران حكمرانی و سلطنت هوخشتره درخشانترین دوره در تاریخ ماد به شمار می رود ولی در عوض دوره بعدی یعنی دوره سلطنت پسرش آستیاگ یا آژدهاك كه به ایختو ویگو نیز معروف است دوران انحطاط و ضعف و اضمحلال تدریجی این حكومت محسوب می شود، ثروت عظیمی كه از فتح آشور به دست آمده بود و همچینین ایجاد روابط اقتصادی بازرگانی و تجاری كه در سایه صلح با لیدیه نصیب آنان شده بود نه تنها به شكوفایی و رونق حكومت مادها از نظر زیربنایی و داخلی كمك نكرد بلكه باعث دور شدن آنان از اهدافی گردید كه پیوسته نیای بزرگ مادها یعنی دیااكو در سر می پروراند گردید.

ارمغان ثروت ، برای سران ماد خصوصاً آژدهاك، تن آسایی، توجه به ظاهر تجمل پرستی و اسفناك تر از همه بی توجهی پادشاه به امور سیاسی و اجتماعی گردید و همین امر سبب فزونی ظلم و ستم و تعدی بر مردم گردید و در نتیجه این وضعیت مادها مهمترین عامل و نقطه قدرت و اتكاء خود یعنی پشتیبانی و حمایت توده مردم را از دست دادند. سران ماد نیز از ضعف شاه استفاده كرده با تقسیم قلمرو ماد هر یك اداره قمستی از این ملك را در دست گرفتند و شاه برای تصمیم گیری در امور كشور مسائل مهم را در شورای بزرگان كه هنجمن نامیده می شد، مطرح می نمود تا با نظر آنان درباره آنها چاره جویی شود یكی از ایالات مستقل ، انشان در منطقه خوزستان امروزی بود كه حاكم آن با دختر شاه ماد ازدواج كرد، نتیجه این ازدواج كوروش بود كه با مشاهده نابسامانی حكومت ماد به فكر جلب بزرگان ماد و همچینن مردم ساكن در این قلمرو و نیز پادشاه بابل افتاد. آژدهاك كه از این امر بیمناك شد در ابتدا كوروش را به دربار فراخواند اما كوروش سرباز زد در نتیجه منازعه بین سپاه ماد و سپاه كوروش صورت گرفت اما به دلیل تسلیم فرمانده مادی و اتحاد او با كوروش به سمت هگمتانه شكركشی و با فتح آن به حكومت مادها خاتمه داده شد.

تمدن مادها

همانگونه كه اشاره شد كشور ماد با تلاش فرمانروایان لایقی همچون هوخشتره گسترش وسیع یافت كه اقوام گوناگون را در سینه خود جای داده بود و شامل بخش های وسیعی از آسیای صغیر، نواحی آذربایجان، كردستان، همدان، اراك، ری، دامغان، فارس، بلخ، خراسان، قسمتی از خوزستان و تمام مازندران می شد. از این قلمرو وسیع بناها، حجاریها و كتیبه هایی به جای مانده است. همچنین مطالعه كشفیات و حفریاتی نظیر گورهایی كه با توجه به مصنوعاتی كه از آنها به دست آمده، چنین دریافت می شود كه، این آثار تمدنی اختلاطی از تمدنهای آشوری، سكالی و آسیایی است. كه زمانی نیز مادها در صنایع خود از آنها تقلید كرده و با ذوق و سلیقه و خلاقیت خود دگرگونیهایی در آنها پدید آورده اند. از نظر معیشتی مادها گله دار و رمه گردان بودند و پدر در خانواده ی ماد داری قدرت تامه بود و چند همسری در بین مردان ماد رواج داشت.

مهمترین ویژگی حكومت ماد اتحاد اقوام مختلفی بود كه تا آن زمان بهم پیوند نخورده بودند و مادها آنان را با پیوندهای فرهنگی به یكدیگر نزدیك كردند كه این ویژگی در عصرهای بعد نیز همچنان پا برجا ماند. پادشاهان ماد در دوران قدرت خود حكومت مطلقه داشتند و این سبب ایجاد یكپارچگی و وحدت در سراسر قلمرو می شد. بطور كلی روی كار آمدن دولت آریایی ماد و گسترش متصرفات آن تا دوردست ترین نقاط و شهرهای آسیای صغیر مردم سامی نژاد آن خطه را ضعیف نموده دولتی ایرانی به نام ماد جای دولت آشور را گرفت. دولتی كه تا مدتهای مدیدی صاحب قدرت و هیبت در دنیای آن زمان به شمار می رفت و این امر در تاریخ دنیای كهن از اهمیت زیادی برخوردار بود.

دین ( كیش مادها )

با توجه به مدارك موجود و آثار كشف شده پژوهشگران بر این عقیده اند كه مادها از نظر مذهبی به آیین مزداپرستی گرایش بیشتری داشته اند. وجود چند آتشدان در نزدیكی شهر ملایر گواهی بر این مدعاست. همچنین با توجه به مصنوعات منقوش و دیگر شواهد گمان می رود كه ظاهرا مادیان تا حدودی تحت تاثیر اعتقادات آشوری و بابلی مبنی بر پرستش الهه های مختلف قرار داشتند. مغ ها آداب مذهبی را اجرا می كردند و در آثار معماری صخره ای بسیاری از نقش برجسته ها به آنان تعلق دارد.

ویژگی اجتماعی مادها

در سرزمین ماد خصوصیات خانوادگی پدرشاهی وجود داشته است. جامعه ماد در آغاز از عشیره های پدرشاهی یاویس تشكیل می شد. كه در دهكده ها ساكن بودند. ریاست عشیره معمولا سالمندترین عضو خاندان بوده است. رؤسای خاندانها رفته رفته بصورت اشراف و طبقه حاكم درآمدند. اقوام مادی برای حفاظت از خود به دژها پناه می بردند و هنگام بروز خطر برای تصمیم گیری، شورایی از بزرگان بنام هنجمن تشكیل می گردید.

هنر و معماری

پژوهشگران از مادها آثار زیادی بدست نیاورده اند اما میراث های فرهنگی آنان را میتوان در آثار دوره هخامنشی جستجو كرد. چنانكه هخامنشیان در ساختن بناهایی مانند تخت جمشید از روش های مادی استفاده كرده اند. مهمترین اثر معماری كه نشان دهنده توانایی آنان در این زمینه است، دژ مستحكم هگمتانه یا اكباتان است كه هم محل حكومت پادشاه و هم محل زندگی مردم بوده است. كه البته چنانكه مشهور است آنان نیز این شیوه معماری را از همسایگان اورارتویی خود فراگرفته اند. از دوره مادها دخمه هایی یافت شده است. كه آرامگاه شاهان و بزرگان مادی است. كه در دل كوهها جای دارد. آنها برای ساختن بناها از قیر طبیعی استفاده می كردند. باستان شناسان در تپه گیان گورستان سیلك و گنج زیویه آثار فلزی و سفالی كشف كرده اند كه همگی نشانگر ذوق و سلیقه و مهارت آنان در زمینه هنر و صنعت است. همچنین هنرنمایی بر مفرغ و آهن، سنگ تراشی، سفال سازی و احتمالا نساجی هم پیشرفت فراوانی كرده بود.

خط كتابت مادها

آگاهی ما در زمینه خط و كتابت مادی از اطلاعات درباره فرهنگ آنان نیز كمتر است. ولی با توجه به آثار محدود بدست آمده برخی بر این عقیده اند كه مادها دارای خط و كتابت بوده اند. كه به ظن قوی از خط اورارتویی گرفته شده بود. و تصور می شود یكی از انواع خط میخی بوده باشد. و نمونه هایی نیز از خط هیروگلیف از آن دوره به دست آمده است. مسلما آنان در قرن هفتم پیش از میلاد دارای خط و كتابت بوده اند و گمان می رود كه این خط همان است كه امروزه خط باستان پارسی یا خط هخامنشی ردیف اول خوانده می شود. ولی در واقع از لحاظ اصل و منشا مادی است
:del-s::del-s::del-s::del-s: