رژیم غذایی سنگ شکن

دکتر عسگری می گوید: «حفظ کلیه و جلوگیری از نارسایی و از کار افتادن آن، هدف اصلی ما در درمان این سنگ ها است.» پس یادمان باشد اگر درد سنگ ادراری در یک بیمار با مسکن یا مراحل ابتدایی سنگ شکنی آرام شد، این به معنای پایان روند درمان نیست؛ چون تا وقتی که سنگ ادراری به طور کامل بهبود نیابد، تخریب کلیه ادامه خواهد یافت. گفتگوی ما با دکتر مجید علی عسگری، اورولوژیست و رییس بخش پیوند کلیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را در همین رابطه بخوانید.
▪ آقای دکتر! گرمای هوا یکی از عواملی است که می تواند در تشکیل و افزایش شیوع سنگ های ادراری تاثیر داشته باشد. درست است؟
ـ بله؛ همان ط ور که می دانید سنگ ادراری چیزی نیست جز همان املاح به هم چسبیده. مثالی می زنم. ما برای درست کردن نبات می توانیم مقدار زیادی شکر را در آب حل کنیم و هم زمان با این کار، کمی به آب حرارت بدهیم. اینطوری میزان حل شدن شکر در آب افزایش پیدا می کند؛ تا جایی که به حد اشباع می رسد. از این به بعد، به مرحله ای می رسیم که شکر، دیگر حل نمی شود. در این حالت، اگر محلول را اندکی سرد کنیم، می توانیم ببینیم که بلورهای نبات روی نخی که در آب قرار داده ایم، آرام آرام تشکیل می شود.

▪ در بدن هم همین اتفاق می افتد؟
ـ نه، دقیقا همین فرآیند اتفاق نمی افتد. بدن انسان را نمی توان به کمک حرارت گرم یا سرد کرد. بلکه در بدن مکانیسم ها و فرآیندهایی وجود دارد که ممکن است انحلال پذیری املاح و نمک ها را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان نمونه، در یک محیط اسیدی، بعضی از انواع سنگ ها و در یک محیط قلیایی بعضی از سایر انواع سنگ ها تشکیل می شوند.

▪ در مورد تابستان و گرماچطور؟
ـ تمام این مواردی که گفتم، در فصل تابستان هم روی می دهد. گرمای هوا باعث تبخیر آب بدن و در نتیجه غلیظ شدن ادرار می شود. غلیظ شدن ادرار مکانیسمی است که می تواند میزان انحلال پذیری املاح را در ادرار کاهش دهد. ما از نظر پزشکی می بینیم که با پایان فصل تابستان و آمدن فصل پاییز شیوع سنگ ادراری افزایش می یابد. این امر به دلیل گرمای هوا در تابستان و غلیظ شدن ادرار است.

▪ چه راه حلی پیشنهاد می کنید؟
ـ نوشیدن آب. هرچه آب بیشتری بنوشیم، مایع بیشتری از طریق ادرار دفع می شود. در نتیجه ادرار رقیق تر می شود و پدیده کریستالیزه شدن و رسوب املاح ادراری دیرتر اتفاق می افتد.


▪ آقای دکتر ! از کجا بفهمیم میزان آبی که می نوشیم، کافی است؟
ـ در مطالعه های انجام شده، پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که به طورکلی، میزان مصرف آب بین مردم پایین است.

▪ پایین یعنی چقدر؟
ـ در اکثر کشورها این میزان ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ سی سی است. در ایران لازم است هر فرد روزانه حدود ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سی سی آب بخورد. در هوای گرم، این میزان افزایش می یابد. البته می توان غلظت ادرار را به کمک رنگ ادرار ارزیابی کرد.
▪ چگونه؟
ـ ادراری که به خوبی رقیق شده باشد، به رنگ آب در می آید اما هرچه ادرار غلیظ تر باشد رنگ آن زردتر است.

▪ رژیم غذایی بیمار مبتلا به سنگ ادراری باید چگونه باشد؟
ـ اصول درمان سنگ از نظر رژیم غذایی عبارت است از مصرف آب فراوان، پرهیز از مصرف نمک و مصرف کمتر گوشت قرمز. البته این روزها به دلیل گرانی گوشت قرمز، مصرف آن خود به خود پایین آمده است. اما در مورد نمک با توجه به ارزان بودن آن و عادت نادرست مردم، خطر همچنان وجود دارد.

▪ لبنیات و گوجه فرنگی نقشی در این زمینه ندارند؟
ـ ببینید؛ ۳ مورد آب، نمک و گوشت قرمز که عرض کردم ۳ اصل کلی هستند. غیر از اینها به عنوان یک دستور کلی (و نه در موارد و سنگ های خاص) دستور ویژه ای وجود ندارد و هرچه بوده مربوط به گذشته بوده. لبنیات هم منعی ندارد ولی اگر پرنمک باشد، مانند دوغ یا پنیر شور، خطرش به خاطر نمک آن خواهد بود.
▪ در برخی عطاری ها و حتی در برخی شبکه های ماهواره ای، داروهایی را تبلیغ می کنند که ادعا می شود سنگ کلیه را خرد می کنند. آیا چنین تبلیغاتی درست است؟
ـ اصلا اینکه می گویند فلان دارو خوب و تاثیرگذار است معنای علمی ندارد. همان طور که می دانیم، برای تولید یک دارو باید مراحل مختلف آزمایش روی گروه هایی از بیماران و مقایسه با گروه های شاهد یا کنترل صورت گیرد بنابراین خیلی از این تبلیغات، غیرعلمی است. باید صریح عرض کنم که ما هیچ دارویی نداریم که سنگ را خرد کند. فقط در بعضی از سنگ های اسیداوریکی می توان به کمک برخی داروها فرآیند تولید سنگ را متوقف و معکوس کرد.
▪ آقای دکتر! احتمالا خیلی از خوانندگان تمایل دارند درباره روش های جراحی درمان سنگ، بیشتر بدانند. در این باره توضیح می دهید؟
ـ بله؛ امروزه به درمان های کمتر تهاجمی توجه بیشتری می شود. از اصول درمان این است که پزشک ابتدا در روند درمان ضرری به بیمار نزند یا حتی الامکان ضرر کمتری بزند. درمان های تهاجمی هم بهتر است توسط کسی که تبحر بیشتری دارد، انجام شود. خیلی از سنگ ها ممکن است خودشان بیفتند؛ به خصوص اگر کمتر از ۶ میلی متر باشند. اگر نیفتند، اقدامات دیگری انجام می دهیم. اگر باز هم نشد، به ترتیب می توان از روش های سنگ شکنی، وسایل جدید آندوسکوپی و جراحی بر اساس ضرورت استفاده کرد.
▪ آیا فعالیت بدنی می تواند به افتادن سنگ کمک کند؟
ـ اجازه بدهید مثالی بزنم. نوشیدن آب می تواند ادرار را رقیق و در نتیجه فرآیند تولید سنگ را متوقف یا معکوس کند اما هنگامی که یک سنگ از جای خود حرکت کرده یا شروع به افتادن می کند، نوشیدن آب تاثیری در فرآیند افتادن سنگ ندارد. این موضوع از نظر پژوهشی ثابت شده اما جالب است بدانید که در یک مطالعه صورت گرفته، تمام اورولوژیست های آمریکایی به این امر نادرست اعتقاد داشتند. بعضی از باورها به غلط در فرهنگ پزشکی وارد شده وحتی پزشکان نیز به آن اعتقاد دارند. فعالیت بدنی هم از جمله چیزهایی است که به غلط وارد فرهنگ پزشکی شده. خیلی از پزشکان هم به این موضوع باور دارند اما باید گفت فعالیت بدنی اگرچه از نظر پزشکی فواید بسیاری دارد اما تاثیری در فرآیند افتادن سنگ ندارد.