گزارش و تصاویری از حمام وکیل در شیراز
حمام وکیل از بناهای دوران كریم خان زند (1172-1193) در شیراز است كه به دستور وی در محله میدان شاه، جنب مسجد وكیل (خیابان طالقانی) ساخته شد.
این حمام كه به عنوان حمام عمومی شهر شناخته میشد، دارای چهار قسمت مرتبط با یكدیگر است. مدخل ورودی این حمام هم اینك یك هشتی است كه در ابتدا وجود نداشته و دوره پهلوی احداث شده است. این هشتی دارای سقفی با گچكاری برجسته است. پس از آن سر بینه حمام به شكل هشت ضلعی منظم و وسیعی دیده میشود كه بیشترین تزیینات را داراست. آهكبریهای سقف و دیوارهای این قسمت مربوط به دوران كریم خانی بوده كه بیشتر به شكل طرحهای گلدانی است اما در زمان قاجاریه، آثار زندیه كلنگی شده و قاجاریان بر روی آن آهكبریهایی به شكل داستانهای اساطیری (داستان شیرین و فرهاد، پیرزن و سلطان سنجر، بیژن و منیژه و معراج حضرت رسول) انجام دادهاند، در حال حاضر نیز به جهت تنوع بیشتر طرحهای قاجاری، یكی دو طرح زندی مرمت شده و در بقیه قسمتها طرحهای قاجاری حفظ شدهاند. هورنور یا جامخانههایی كه در سقف تعبیه شده اند، روشنایی این بخش را تأمین میكنند.
در اطراف این سربینه، سكوهایی برای تعویض لباس ساخته شده و چهار حوض سنگی نیز جهت استحمام در آن وجود دارد.
ستونهای این حمام از جنس سنگ گندمك گوگرددار و سخت است. این ستونها یك پارچه هستند و بر روی آنها به فرم هندسی، مقرنس گچی كم عمق دیده میشود ولی مقرنس آن برجسته است.
در وسط محوطه سر بینه حوض كثیرالاضلاعی از سنگ ساخته شده و در یك سمت آن راهرویی است كه به هشتی دوم منتهی میشود. در كف حمام چندین رج آجر آب خروده كار شده و بین آنها ساروج ریخته اند تا فشار آب را تحمل كند.
در دوران پهلوی حمام به دو بخش تقسیم شد. بخشی از آن سربینه حمام بود كه به زورخانه تبدیل شد. در برزخ یا هشتی دوم كه به گرم خانه میرود، قسمتی وجود داشته (در سمت راست ورودی هشتی دوم) كه دیواری ضخیم، قطور و توپر بوده و در بالای آن (در پشت بام) حوض آبی بوده كه آب حمام از آغاز تأمین میشده، پس از تبدیل سر بینه به زورخانه، این دیوار برداشته شده و راهی به خیابان طالقانی گشوده شد كه به در ورودی حمام تبدیل گشت. هم اینك این در مسدود و به دیوار تبدیل شده است.
پس از عبور از هشتی دوم به گرمخانه حمام وارد میشویم كه دارای سه خزینه آب گرم، آب سرد و آب ولرم است. در زیر این خزینهها كانالهایی به نام گربه رو جهت گرم كردن حمام وجود دارد.
آب رسانی به این حمام از طریق چاهی در ضلع غربی (گاو چاه) صورت میگرفت. در زیر خزینه اصلی (آب گرم) تون حمام قرار دارد. در كف حمام نیز گربه روهایی وجود دارد كه در بدنه دیوار به دودكشها منتهی میشود. این گربه روها علاوه بر آن كه گرمای اضافی را به كف حمام منتقل میكند، دودههای ناشی از سوخت را نیز به بیرون هدایت میكند.
در زمان پهلوی برخی از قسمتهای حمام به نمره خصوصی تبدیل شد. چنان كه از دو شاه نشین قرینه با دو حوض سنگی موجود در فضای حمام، شاه نشین سمت راست به نمره خصوصی تبدیل شد. هم اینك حوض سنگی آن از بین رفته است. دو شاه نشین اختصاصی دیگر پس از این دو شاه نشین وجود دارد كه شاه نشین سمت راست در طرفین خزینهها، به نمره خصوصی تبدیل شده بود.
حمام وكیل كه به علت تغییر وضع حمامهای عمومی از صورت قبلی خارج شده بود، در سال 1351 توسط اداره باستان شناسی مورد مرمت قرار گرفت.
این بنا با شماره 917 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
