خانه هاي تاريخي تهران

سيد محمد فخار: خانههاي تاريخي تهران سالهاست در ميان انبوه آپارتمانها و برجهاي سر به فلك كشيده پايتخت گم شدهاند.


از اين نمونه ميتوان به عمارت عينالدوله يا باغ موزه هنر ايراني اشاره كرد.

البته اين تجربه در خانه پروفسور حسابي نيز به اجرا در آمده بود. خانه پروفسور حسابي در منطقه12 كه بناي آن حدود 90 سال پيش ساخته شد، اگرچه شهريور امسال در فهرست آثار ملي كشور ثبت شد، اما به همت فرزند آن مرحوم و همكاري شهرداري منطقه به خانه - موزهاي در منطقه شاپور و كوچه كليساي تهران تبديل شد كه ياد و خاطره استاد برجسته فيزيك ايران را زنده نگاه دارد و محل آمد و شد دوستداران پروفسور حسابي باشد.

طرح خانه - موزه در تهران پس از خانه پروفسور حسابي، براي خانه دكتر شريعتي اجرا شد. اين خانه در سال٧٥ توسط شهرداري منطقه ٦ خريداري و بهعنوان موزه و مركز فرهنگي دكتر علي شريعتي ساماندهي شد. در اين خانه - موزه، برخي از آثار، كتب، مدارك، كتابخانه، عكس و وسايل شخصي دكتر شريعتي به نمايش گذاشته شده است. منزل دكتر شريعتي پس از گذراندن يك دوره مرمت 3ساله، در سال 1382 به فهرست آثار ملي پيوست.

خانه استاد مطهري

پروژه ديگر نيز متعلق به خانه - موزه شهيد مطهري در خيابان دولت است كه ارديبهشت 86 توسط سازمان فرهنگي- هنري شهرداري تهران خريداري، بازسازي و تجهيز شد و محمدباقر قاليباف همزمان با بيست و هشتمين سالگرد شهادت استاد، آن را افتتاح كرد اما بهعلت طولاني شدن كار جمعآوري مدارك و يادمانهاي بيشتر درباره استاد، درهاي اين مركز يكسال بعد يعني در ارديبهشت 87 روي عموم باز شد. يكي از اهداف اصلي تغيير كاربري منزل استاد شهيد مرتضي مطهري به خانه- موزه، تبديل شدن آن به مركزي پژوهشي در حوزه نوانديشي ديني بود كه در اين زمينه، كار فراهم كردن بانك اطلاعات كتابها و مقالات استاد و نيز تحقيقات، پاياننامهها و كتابهايي كه در مورد انديشه ايشان نوشته شده است آغاز شد.

به لحاظ شخصيت فكري استاد شهيد مطهري و دستاوردهاي ارزشمند وي در حوزه معرفت اسلامي، اين روزها نشستهاي فلسفي، اصول عقايد، فقه و اصول، تفسير و آشنايي با آثار استاد در خانه - موزه وي برگزار ميشود. كارگاههاي تخصصي مباحث ديني و فلسفي البته بخشي از عملكرد اين خانه - موزه است و بازديدكنندگان خانه استاد مطهري در كنار شركت در اين نشستها، بخشي از كتب و آثار استاد مطهري را به يادگار هديه ميگيرند.

رامين هوشيار، مسئول خانه - موزه شهيد مطهري با اشاره به فعاليتهاي اين خانه - موزه به همشهري ميگويد: «پس از خريد اين خانه از فرزندان استاد مطهري، سازمان
فرهنگي- هنري شهرداري تهران سعي كرد بخشي از آثار و تاليفات اين شهيد بزرگوار انقلاب اسلامي را در موزه جمعآوري كند. اين موزه حتي سعي كرد بقاياي اسناد و عكسهاي استاد در پيش و پس از انقلاب را نيز در محل موزه گردآوري كند كه هماكنون در كنار كتابخانه و قرائتخانه - موزه شهيد مطهري به نمايش عموم درآمدهاند.»

شهرداري تهران همچنين امسال موزه استاد سيد جعفرشهيدي را نيز در منزلش در ميدان 58 نارمك افتتاح كرد. بخشي از خانه استاد به خواسته خانواده وي براي نگهداري از آثار گرانبهاي استاد شهيدي تبديل به موزه شد تا شخصيت برجسته اين استاد در ادبيات فارسي و عربي و تأليفات اين دينشناس فقيه و دانش پژوه براي دوستدارانش باقي بماند.

دكتر محمدباقر قاليباف در مراسم افتتاح اين خانه - موزه، با ابراز خوشحالي از افتتاح خانه - موزه استاد دكتر سيد جعفرشهيدي، اظهار داشت: استاد شهيدي، علم و ادب، دين و دانش، فرزانگي و فاخرانديشي و حوزه و دانشگاه را در خود خلاصه كرده بود، درحالي كه هر يك از اينها به تنهايي صرف يك عمر را براي هر فرد طلب ميكند. وي با اشاره به تأكيد مقام معظم رهبري بر توليد علم و انديشه و نهضت نرم افزاري، خاطر نشان كرد: همه ما مكلفيم و تلاش ميكنيم كه در جامعه امروز هم افرادي چون استاد شهيدي تربيت شوند و خداي نكرده جامعه ما در تربيت چنين شخصيتها و انسانهايي ناباروري پيدا نكند.

شهردار تهران گفت: ما نيز بايد حداقل در محيط شهري و فضاي شهر تهران شخصيتهايي همچون سيدجعفر شهيدي و ديگر شخصيتها مثل شهيد مطهري، شهيد مفتح، شهيد بهشتي، علامه جعفري، مرحوم آشتياني و خيليهاي ديگر را كه در بين ما نيستند برجسته كنيم و به جامعه امروز خوب معرفي كرده و بشناسانيم.

منزل امين السلطان

خانه امين السلطان معروف به خانه اتحاديه از نسل خانه - باغهاي دوره قاجاريه است كه اندروني و بيرونياش از دوجهت داراي درهاي ورودي و خروجي به دو خيابان فردوسي و لاله زار است و از هر دو خيابان ميتوان به آن وارد يا خارج شد. بخش اصلي اين خانه مربوط به دوره ناصري است كه با گذشت زمان، بناهايي به آن اضافه يا از آن كم شد. يكي از بناهاي چندگانه كه در شمال غربي مجموعه قرار دارد مربوطه به دوره قاجاريه است ولي بقيه در دورههاي بعد ساخته شدهاند.

اين بنا مانند ديگر بناهاي قاجاريه سبك و نقش خاصي دارد. سردر زيباي اين خانه در كوچه اتحاديه با آجر تزيين شده و در محل چراغدان به نقوش اسليمي مزين شده است. در اين بنا تزييناتي چون گچبريهاي متنوع، مقرنس گچي، پنجرههايي به سبك دوره قاجاريه، آجركاري و نماسازي با طرحهاي مختلف بيش از همه خودنمايي ميكند. در قسمت ورودي بخشهاي تزيين شده نمودار سبك دوره قاجار است. در ورودي نيز در طول زمان تغيير يافته است. همچنين داخل بنا از تزيينات مقرنس كاري، كاسهسازي، آويز گچي، بهره بسيار برده است. اين خانه پيش از انقلاب در فهرست آثار ملي ثبت شده است و اكنون در اختيار نوادههاي امين السلطان است.

عمارت عين الدوله

اين باغ- عمارت، محل اقامت ييلاقي «عينالدوله» وزير 3دوره حساس تاريخي در دوران قاجار بوده است و تقريباً همزمان با تغيير حكومت از قاجار به پهلوي به محل سكونت دائم خانواده هروي «بصيرالدوله» تبديل شد. اين مكان، در زمان احداث (بين سالهاي 1330-1310 هـ. ق) شامل يك عمارت تشريفاتي، استخري بزرگ و باغات بسياري در اطراف بود و در سال 1376 هـ. ش در حالي كه از سالها پيش ويران و متروك شده بود، شناسايي شد و در تاريخ چهارم تيرماه 1377 به شماره 2042 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد.

از روز 6 تا 9 آذرماه سال 1322 هـ. ش (مصادف با دسامبر 1943 ميلادي) چهارمين كنفرانس سران كشورهاي انگليس، آمريكا و شوروي، بهصورت سري در تهران برگزار شد كه بعدها نيز به همين نام معروف شد. طي اين رويداد، عمارت عينالدوله (منزل بصيرالدوله هروي)، محل اسكان سران اين كشورها يعني چرچيل، روزولت و استالين بوده است. اين بنا پس از بازسازي توسط شهرداري تهران، در بهار سال 86 به مناسبت صدمين سالگرد تأسيس بلديه تهران توسط شهردار تهران افتتاح شد. در حال حاضر نگارخانه برگ بهعنوان يكي از معتبرترين نگارخانههاي ايران از 18 مهرماه سال گذشته در عمارت عين الدوله فعاليت ميكند.

منزل آيتالله مدرس

خانه شهيد سيد حسن مدرس در كوچه ميرزا محمود وزير، كاملترين شكل يك خانه سنتي را در بافت تاريخي تهران به نمايش ميگذارد. اين خانه از بخشهاي مختلف اندروني، بيروني، مطبخ و كالسكه خانه تشكيل شده است. در اين خانه تاريخي مجموعهاي از هنرها شامل گچبري، حجاري، آجركاري، گره چيني، نقاشي و كتيبه نگاري در كاملترين شكل، به كار رفته است.

در نقشه تاريخي شهر تهران كه متعلق به سال 1275 هـ. ق است، اين خانه با عنوان «خانه وزير مختار فرانسه» مشخص شده است كه شهيد سيد حسن مدرس در اوايل قرن معاصر در دوره نمايندگي مجلس، در اين خانه سكونت داشت. اين خانه البته در همسايگي عمارت ناصرالدوله قرار دارد و همين عمارت موجب شد تا اوضاع منزل شهيد مدرس به همان وضع تخريب شده تاريخي باقي بماند. زماني كه تصميم به بازسازي خانه مدرس گرفتند، به جاي اين خانه، عمارت ناصرالدوله را خريداري كردند و البته هزينه گزافي به بهانه خريد خانه مدرس به صاحب خانه همسايه پرداختند. از اينرو وضعيت خانه شهيد مدرس همچنان در كوچه ميرزا محمود وزير به روال سابق در حال تخريب و از بين رفتن است.

خانههاي مشروطه

خانههاي آيتالله كاشاني و بهبهاني، از مبارزان بنام تهران در جريان مشروطه و پس از آن نيز اگرچه به فهرست ميراث ملي كشور افزوده شدند اما اين دوخانه تاريخي در منطقه 12 تهران با ثبت ملي نيز نجات پيدا نكردند و تخريبها همچنان در اين دو بناي تاريخي ادامه دارد.

«نادر كرمي»، شهردار منطقه 12 تهران در اين باره به همشهري گفت: «در حال حاضر از خانه آيتاللهكاشاني تنها تل خاكي باقيمانده كه هنوز هيچ اقدام حفاظتي مبني بر حفظ آن صورت نگرفته است.» اين خانه تاريخي بهدليل بافت قديمي و بر اثر بارندگي بهتدريج تخريب شده است.

ميزان تخريب در خانه تاريخي آيتالله كاشاني تا آنجا رسيده كه به گفته كارشناسان دستكم براي اين منظور 2 ميليارد تومان بودجه لازم است.

مركز تصميمات مهم دوران مشروطه و عمارتي كه جايجاي آن بيانگر بخشي از تحولات سياسي و اجتماعي آن مقطع تاريخي است، هم وضعيتي مشابه خانه آيتالله كاشاني دارد. حريم خانه آيتالله بهبهاني در بازار آهنگرهاي تهران به مركز تجاري تبديل شده، اما هسته اصلي خانه به مساحت حدودا 650 مترمربع هنوز باقي مانده است.

خانه معروف به ارغوان متعلق به استاد اميرهوشنگ ابتهاج، شاعر بنام معاصر نيز بنايي ارزشمند و تاريخي است كه در بخش انتهايي ضلع غربي كوچه شهيد انوشيرواني و در فاصله 200 متري جنوب غربي ساختمان فعلي شركت سيمان تهران واقع است. چندي پيش نيز مجموعه بناهاي كوچه لولاگر، كنار سفارت فرانسه در خيابان نوفللوشاتو به فهرست ميراث ملي افزوده شد كه مربوط به دوره پهلوي دوم و داراي نقشه مربع شكلي هستند كه بهصورت قرينه روبهروي هم قرار گرفتهاند.

در ميان خانههاي تاريخي تهران همچنين ميتوان به خانه ميرزامحمود وزير در خيابان اميركبير، خانه اخوان عليزاده، خانه قديمي صفوي در سرچشمه، خانه رضاخان در خيابان امام خميني(ره)، خانه بهزاد در خيابان انقلاب، خانه علاءالدوله در خيابان فردوسي، خانه مستوفي در خيابان پانزده خرداد، خانه شقاقي در خيابان كوشك، خانه احساني در پامنار، خانه نصرالدوله در سرچشمه، خانه امام جمعه در خيابان ناصرخسرو، خانه هدايت در خيابان هدايت و خانه كامران ميرزا در فرمانيه اشاره كرد كه هر يك باري از تاريخ را به دوش گرفتهاند و دستي ميخواهند كه خاك را از پيشانيشان بزدايد