گلوکوم یا آب سیاه چشم چیست؟

گلوکوم (Glaucoma) یا آب سیاه چشم، با افزایش فشار داخل چشم و کاهش میزان بینایی مشخص می شود.

---

http://img.tebyan.net/big/1390/11/18...7159203142.jpg
آب سیاه در مردان نسبت به زنان شیوع بیشتری دارد. آب سیاه دومین علت شایع نابینایی در جهان بعد از آب مروارید است.

علل
در گلوکوم، فشار مایع داخل چشم (زلالیه) زیادتر از حد معمول می‌گردد که به دلیل اشکال در خروج این مایع از منافذ بسیار کوچکی در پیرامون عنبیه (قسمت رنگی چشم) است.
در برخی موارد به طور مادرزادی منافذ تنگ هستند. در موارد دیگر جلو آمدن عنبیه یا مسدود شدن این منافذ با رنگدانه های عنبیه یا سلول های خون پس از خونریزی داخل چشم، مسیر تخلیه مایع داخل چشم مسدود می‌شود.

زیادی فشار داخل چشم منجر به تحلیل عصب بینایی و کاهش بینایی می‌شود

میزان آسیب به شدت و مدت افزایش فشار داخل چشم وابسته است.

عوامل افزایش دهنده خطر
- افزایش زیاد فشار داخل چشمی
- افزایش سن
- سابقه خانوادگی ابتلا به گلوکوم
- دیابت
- بیماری قلبی عروقی
- سیاه پوست بودن
- کم بودن ضخامت قرنیه
- سردرد های میگرنی- بیماری های فشار خون
- قرص‌های سرماخوردگی و آلرژی، آنتی هیستامین‌ها، آرام‌بخش‌ها، داروهای کورتیکواستروئیدی و برخی داروهای معده و روده‌ که فشار چشم را بالا می برند.
- افراد با عینک نمره بالا
- دوربینی و نزدیک بینی
- افراد دچار وقفه تنفسی در خواب

نکات مهم
- افراد بالای 40 سال، هر چند سال یک بار معاینه چشم شوند.
- در خانواده هایی که یکی از اعضا از جمله پدر، مادر، خواهر و یا برادر مبتلا به آب سیاه چشم هستند، معاینات دوره ای چشم، باید با فواصل زمانی کوتاه تری (مثلا به صورت سالیانه) انجام شود تا در صورت وجود آب سیاه به موقع تشخیص داده شود.

انواع گلوکوم
زاویه طبیعی قرنیه و عنبیه به طور طبیعی 30 تا 45 است و با بالارفتن سن، این زاویه تنگ‌تر می‌شود و بر اساس این زاویه، گلوکوم به زاویه باز و بسته تقسیم می‌شود.

انواع گلوکوم عبارتند از:
- گلوکوم اولیه
- گلوکوم زاویه باز اولیه
- گلوکوم زاویه بسته حاد اولیه
- گلوکوم زاویه بسته تحت حاد
- گلوکوم زاویه بسته مزمن
- گلوکوم مادرازدی
- گلوکوم ثانویه

گلوکوم اولیه
اگر علتی برای ایجاد گلوکوم یافت نشود، به نام گلوکوم اولیه گفته می‌شود.

گلوکوم زاویه باز اولیه
شایع ترین نوع گلوکوم می‌باشد. جنبه ژنتیکی، خانوادگی، فامیلی و نژادی دارد. بعد از 50 سالگی بروز می‌کند و تا مراحل آخر، بیمار هیچ علامتی ندارد و در معاینات پزشکی کشف می شود.
در این بیماری، میدان بینایی به تدریج کوچکتر شده و در انتها، بیمار فقط دید لوله ای دارد و فقط روبروی خود را می‌بیند.
علائم:
- از دست‌ رفتن‌ دید محیطی‌ در نواحی‌ کوچک‌ از میدان‌ دید
- تاری‌ دید‌ در یک‌ طرف‌ میدان‌ دید

- بزرگ تر شدن‌ نواحی‌ از دست‌ رفتن‌ دید، معمولاً در هر دو چشم‌
- سفت‌ شدن‌ کره‌ چشم‌
- دیدن‌ هاله‌ در اطراف‌ نورها
- وجود نقاط‌ کور در میدان‌ دید
- نامناسب‌ بودن‌ دید در شب‌
درمان:
درمان داوریی تحت نظر پزشک متخصص. اگر با داروها فشار چشم بیمار طبیعی نشود، لیزر درمانی یا عمل جراحی لازم می‌شود.

گلوکوم زاویه بسته حاد اولیه

این حالت وقتی رخ می‌دهد که برآمدگی عنبیه در زاویه اتاق قدامی چشم انسداد ایجاد کند. به این ترتیب، کاهش خروج زلالیه باعث افزایش حاد فشار داخل چشم شود.
افراد دوربین (به علت اینکه از قبل تنگی زاویه دارند)، همچنین افراد پیر (به علت بزرگ شدن عدسی) بیشتر به این حالت دچار می‌شوند.
علایم:
این بیماری اکثرا بصورت حمله‌ای است. در یک چشم ظاهر می شود.
حملات آن معمولا هنگام عصر به علت گشادشدن نسبی مردمک و یا هنگام استفاده از داروهای گشادکننده مردمک در معاینات پزشکی رخ می‌دهد.
http://img.tebyan.net/big/1387/04/16...2436716258.jpg
تاری دید شدید
درد طاقت فرسای چشم
قرمزی چشم
اشک ریزش و حساسیت به نور
دیدن هاله ای اطراف نور
تهوع و استفراغ
در معاینه پزشکی، فشار داخل چشم افزایش یافته و مردمک به نور پاسخ نمی‌دهد و گشادی نسبی دارد و قرنیه کدر می شود.
درمان:
درمان گلوکوم زاویه بسته حاد یک فوریت پزشکی است. فشار داخل چشم باید سریعا پایین آورده شود.
بعد از آن درمان اصلی، جراحی است که جراحی روی هر دو چشم انجام می‌شود.
فشار داخل چشم را با داروهای دیورتیک (ادرار آور) پایین می‌آورند.

گلوکوم زاویه بسته تحت حاد
این بیماری نوع حاد است، فقط حملات افزایش فشار داخل چشم در اینها مدت کمتری می‌ماند و حالت راجعه دارد. حملات خودبخود رفع می‌شوند. گاه به فرم حاد تبدیل می‌شوند.
علایم :
حملات کوتاه مدت و راجعه درد
قرمزی، تاری دید یکطرفه همراه با دیدن هاله اطراف نور
درمان آن، مشابه نوع زاویه بسته حاد اولیه است.

گلوکوم زاویه بسته مزمن
این بیماری نیز مثل نوع زاویه باز مزمن، با کاهش وسیع میدان بینایی تظاهر پیدا می‌کند.
این بیماران هیچ گاه دچار حملات افزایش فشار داخل چشم نمی شوند.
درمان با جراحی است.

گلوکوم مادرازدی
این بیماری بر اثر ناهنجاری رشد ساختمان چشم ایجاد می شود.
نوع ثانویه آن همراه با برخی بیماری های مغزی مادرزادی دیده می شود (استورچ وبر- نورفیبروماتوز و سرخجه مادرازدی).
تشخیص گلوکوم مادرزادی معمولا تا یک سالگی داده می شود.
علائم:
اشک‌ریزش، اولین و شایع ترین علامت آن می‌باشد.
حساسیت به نور و کاهش شفافیت قرنیه وجود دارد.
در معاینه پزشک: افزایش فشار داخل چشم و بزرگ شدن کاپ اپتیک وجود دارد.
در این بیماران قرنیه بزرگ می‌شود و چشم بزرگ می‌شود که اصطلاحا چشم گاوی (بوفتالموس) می‌گویند.
پارگی چشم با ضربه خفیف و کوری نتایج این بیماری است.
درمان این گلوکوم، جراحی است.

گلوکوم ثانویه
علت افزایش فشار داخل چشم در گلوکوم ثانویه، بیماری چشمی دیگری می‌باشد. بیماری های مانند:
کاتاراکت (آب مروارید)
در رفتگی عدسی
التهاب شبکیه (تومور چشمی)

مصرف کورتون ها (معمولا مصرف موضعی این داروها باعث گلوکوم می‌شود)
ضربه ها نیز می‌توانند باعث افزایش فشار داخل چشم و گلوکوم گردند.

فرآوری: مریم سجادپور
بخش سلامت تبیان

گلوکوم گروهی از بیماری‌هاست که در آنها آسیب مشخصی در عصب بینایی ایجاد می‌شود. این آسیب، اغلب و نه همیشه در اثر افزایش فشار داخل چشم پدید می‌آید و در صورت درمان‌نشدن به موقع، پیشرونده بوده و به کاهش بینایی و در نهایت نابینایی منجر می‌شود.


نکته مهم در مورد بیماری آب سیاه این است که در صورت تشخیص دیرهنگام، آب سیاه به کاهش تدریجی بینایی و در نهایت نابینایی می‌انجامد، اما امکان درمان یا حداقل پیشگیری از حادشدن آن از طریق لیزر، برای نوع خاصی از این بیماری ـ که گلوکوم زاویه بسته نام دارد ـ وجود دارد، ولی به طور کلی پیشگیری از آب سیاه تا کنون موفق نبوده است.

به علت اهمیت تشخیص به موقع این بیماری، در تقویم جهان یک هفته به نام این بیماری نامگذاری شده است.اما پرسش بسیاری از افراد درباره آب سیاه این است که بیماری ای که درمان قطعی ندارد، چگونه قابل کنترل است؟

دکتر حیدر امینی، فوق‌تخصص جراحی گلوکوم در پاسخ به این پرسش می‌گوید:
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه تولید داروهای جدید و ابداع روش‌های متعدد و نوین جراحی، هنوز راه‌حل نهایی برای درمان بیماری آب سیاه وجود ندارد. به همین علت، بیماران باید توجه داشته باشند عمل جراحی گرچه ممکن است سبب کنترل بیماری شود، اما اثربخشی آن با گذشت زمان در مواردی کاهش یافته و حتی بی‌اثر می‌شود. پس مبتلایان به آب سیاه باید تا پایان عمر تحت معاینه و درمان مناسب قرار گیرند.

بیماری آب سیاه سبب تخریب عصب بینایی می‌شود که در بیشتر موارد با افزایش فشار داخل چشم همراه است و درصورت درمان‌نشدن مناسب، تخریب تدریجی عصب بینایی به نابینایی می‌انجامد

گلوکوم، دومین عامل نابینایی دنیا لقب گرفته است. علت اصلی این مساله، افزایش افراد مسن در جوامع مختلف است، به طوری که در 30 سال گذشته، جمعیت افراد بالای 50 سال در دنیا حدود 30 درصد افزایش پیدا کرده و این افزایش که دلیل اصلی آن بهبود سطح بهداشت و درمان است، در کشورهای در حال توسعه حدود 47 درصد برآورد شده است.
دلیل دیگر، کاهش میزان نابینایی به دلیل بیماری‌هایی مثل تراخم است؛ تراخم نوعی بیماری مسری چشم است که در اماکن پرگرد و غبار و کثیف پدید می‌آید. از علائم آن سرخی و تورم سطح داخل پلک‌ها و پیدایش دانه‌های کوچک خاکستری رنگی است که در 30 سال گذشته باز هم به دلیل بهبود وضع بهداشت در تمام جهان کاهش چشمگیری داشته است و در کشور ما نیز مورد تازه تراخم به ندرت مشاهده می‌شود.

http://img.tebyan.net/big/1390/11/18...7159203142.jpg

آب سیاه، دیدتان را تار می‌کند
واژه Glaucoma ریشه‌ای یونانی دارد و گفته می‌شود اولین‌بار، بقراط حکیم این واژه را در مورد بیماری‌های چشم که همراه با ورم قرنیه و تغییررنگ آن به سبز مایل به آبی بوده، استفاده کرده است.

در زبان فارسی، واژه آب سیاه شاید نشان‌دهنده وخامت این بیماری باشد که در گذشته بیشتر به نابینایی منجر می‌شد.

اما دکتر امینی در پاسخ به این پرسش که چه اتفاقی به دنبال ابتلا به بیماری گلوکوم می‌افتد که به اختلال بینایی منجر می‌شود، می‌گوید:
بیماری آب سیاه سبب تخریب عصب بینایی می‌شود که در بیشتر موارد با افزایش فشار داخل چشم همراه است و درصورت درمان‌نشدن مناسب، تخریب تدریجی عصب بینایی به نابینایی می‌انجامد. در مطالعه‌ای در شهر تهران که برای تعیین میزان بروز بیماری گلوکوم صورت گرفته، میزان بروز این بیماری 1.34 درصد در افراد بالای 4 سال بوده است. جالب این که 80 درصد بیماران این مطالعه از بیماری خود آگاهی نداشته‌اند. به این دلیل، مراجعه دوره‌ای به چشم‌پزشک بخصوص در مورد افراد مسن و درمان بموقع بیماری می‌تواند تا حد زیادی از پیشرفت آن جلوگیری کند.

بستگان مبتلایان به بیماری گلوکوم، ‌افراد مسن، افراد دارای دوربینی و نزدیک‌بینی شدید و کسانی که سابقه ضربه به چشم را دارند، در خطر ابتلای بیشتری هستند

آب سیاه همیشه ارثی نیست به گفته دکتر امینی، تشخیص این بیماری حول سه محور استوار است: اندازه‌گیری فشار داخل چشم، معاینه دقیق سرعصب بینایی و آزمایش میدان دید. البته استفاده از ابزارهای مدرن تشخیصی برای بررسی میزان تخریب عصب بینایی و رشته‌های عصبی شبکیه نیز در سال‌های اخیر پیشنهاد شده است.

این متخصص جراحی گلوکوم اضافه می‌کند: این بیماری ممکن است سال‌ها بعد از ضربه‌های وارده به چشم بروز کرده و یا در برخی افراد مسن بالای 60 سال بدون زمینه ارثی بروز کند.


همچنین در انواع دیگر گلوکوم، بیماری ممکن است به دنبال بیماری‌های دیگر چشم نظیر التهابات چشمی یا در مراحل پایانی گرفتاری چشمی دیابت ایجاد شود که زمینه ارثی در این موارد نیز نقش عمده‌ای ندارد.

دوربینی و نزدیک‌بینی شدید؛ استعداد نهفته برای ابتلا به آب سیاه

دکتر امینی با تاکید بر اهمیت معاینه‌های دوره‌ای چشم در دوربینی و نزدیک‌بینی‌های شدید می‌گوید: گلوکوم نوع زاویه باز در افراد نزدیک‌بین شایع‌تر است و در افراد دوربین گلوکوم زاویه بسته شیوع بیشتری دارد. به همین دلیل به افرادی که نمره عینک بالا دارند توصیه می‌شود به چشم‌پزشک مراجعه کنند و از لحاظ این بیماری کنترل شوند.

بر این اساس، بستگان مبتلایان به بیماری گلوکوم، ‌افراد مسن، افراد دارای دوربینی و نزدیک‌بینی شدید و کسانی که سابقه ضربه به چشم را دارند، در خطر ابتلای بیشتری هستند.
همین‌طور در افراد دیابتی و مبتلایان به اختلال کار غده‌ تیروئید خطر ابتلا بیشتر است. این گروه‌ها باید معاینه‌های منظم چشم‌ پزشکی داشته باشند.

قطره‌های چشمی حاوی کورتون که در درمان حساسیت‌های فصلی چشم مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگر به صورت متمادی و خودسرانه مصرف شود، خطر ابتلا به بیماری گلوکوم را همراه دارد

کنترل و درمان بیماری با وجود آن که تشخیص بموقع، اهمیت ویژه‌ای در کنترل هر بیماری دارد، ولی به علت هزینه‌بربودن بالای بیماریابی، این روند در جامعه ما در مورد بیماری گلوکوم قابل اجرا نیست.

به طور معمول، درمان بیماران ابتدا با قطره‌های چشمی کاهنده فشار داخل چشم و سپس استفاده از لیزر و در صورت پاسخ‌ندادن به این دو مورد از طریق عمل جراحی است، ولی هنوز روشی که به بهبود کامل بیماری منجر شود، ابداع‌‌نشده و بیماری حدود 10 درصد بیماران با وجود تمام تلاش‌ها به پیشرفت خود ادامه می‌دهد.

http://img.tebyan.net/big/1389/12/12...1146905477.jpg
مراقب مصرف برخی داروها باشید
متخصصان چشم هشدار می‌دهند مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها و در واقع کورتون‌ها به صورت قطره چشمی یا خوراکی یا تزریقی در افراد مستعد ممکن است ابتلا به بیماری را در پی داشته باشد.

بخصوص قطره‌های چشمی حاوی کورتون که در درمان حساسیت‌های فصلی چشم مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگر به صورت متمادی و خودسرانه مصرف شود، خطر ابتلا به بیماری گلوکوم را همراه دارد.


همچنین طیف وسیعی از داروهایی که سبب گشادشدن مردمک می‌شود؛ از قبیل داروهای روانگردان و داروهای ضدحساسیت ممکن است سبب ایجاد گلوکوم زاویه بسته در افراد مستعد شود.

بخش سلامت تبیان