مراحل و مراتب امر و نهي

مرتبه اول از امر به معروف و نهي از منكر، اظهار تنفر قلبي است. به اين صورت كه كاري كند كه ناراحتي قلبي خود را از منكر آشكار سازد و به...
امر به معروف و نهي از منكر، مراتبي دارد كه اگر هدف با مراتب پايين به دست مي آيد، نبايد مراتب بالاتر را عملي كرد.
1. اظهار تنفر قلبي
مرتبه اول از امر به معروف و نهي از منكر، اظهار تنفر قلبي است. به اين صورت كه كاري كند كه ناراحتي قلبي خود را از منكر آشكار سازد و به طرف بفهماند منظورش از اين عمل، اين است كه او معروف را انجام دهد و منكر را ترك كند. اين مرتبه چند درجه دارد؛ همانند روي هم فشار دادن پلك ها، اخم كردن و چهره در هم كشيدن، روگرداندن، دوري كردن و ترك رفت و آمد.در تاريخ آمده که اسماء بنت عميس مي گويد: رسول خدا (ص) به خانه همسرش عايشه وارد شد.
خواهر عايشه به ديدن عايشه آمده بود و لباسي از نوع لباس زنان شام، با آستين هاي گشاد پوشيده بود. چون نگاه رسول خدا (ص) به او افتاد، برخاست و از خانه بيرون رفت. عايشه به خواهرش گفت: دورشو؛ زيرا رسول خدا (ص) چيزي ديد كه ناراحت شد. خواهر عايشه بيرون رفت. بعدها عايشه از پيامبر اعظم (ص) پرسيد: چرا بيرون رفتيد و ناراحت شديد؟ حضرت فرمود: آيا وضعيت خواهرت را نديدي؟ براي زن مسلمان جايز نيست غير صورت و دست هايش ديده شود.[1]
2. امر و نهي گفتاري
مرحله دوم از امر به معروف و نهي از منكر، تذكر از راه گفتار و زبان است. امام خميني (ره) در اين باره مي فرمايد: «اگر بداند از مرحله اول امر به معروف و نهي از منكر نتيجه نمي گيرد، واجب است از مرتبه دوم استفاده كند؛ البته در صورتي كه احتمال اثر بدهد».[2]
سخنراني هاي معصومان(ع) در مقام موعظه و نصيحت، جزو اين مرحله از امر به معروف و نهي از منكر شمرده مي شود. از سوي ديگر، نوعي از اين مرحله، گفت‌و‌گوي دو جانبه است. بحث ها و مناظره هايي كه معصومان(ع) با اصحاب خود و نيز با ديگر علما، از اين دسته امر به معروف و نهي از منکر بوده است. از سوي ديگر، اين مرحله در شرايطي كه انسان تشخيص مي دهد بهتر است، مي تواند به شكل گفت‌وگوي خصوصي باشد.
امام باقر(ع) فرمودند:
رسول خدا(ص) از بازار مدينه عبور مي كرد و مردي را در حال فروختن حبوبات ديد. حضرت به او فرمود: چه حبوبات نيكويي!! چند مي فروشي؟ در اين زمان، خداوند به پيامبر الهام کرد که دستت را به درون حبوبات فرو ببر. رسول خدا(ص) دست خود را به درون حبوبات فرو برد و ديد قسمت زيرين آن، با قسمت رويش تفاوت دارد و نامرغوب‌تر است. پيامبر رو به فروشنده كرد و فرمود: «مي بينم تو بين خيانت به مسلمانان و كم‌فروشي جمع كرده اي».[3]

3. اقدامات عملي
اگر مرتبه اول و دوم با همه مراحلي كه دارند در انجام واجب و ترك گناه مؤثر نباشد، بايد مرحله سوم امر و نهي صورت گيرد كه جلوگيري عملي از گناه است. البته در عصر حاكميت اسلام، مرتبه سوم امر به معروف و نهي از منكر، به عهده دستگاه هاي حكومتي است و وظيفه مردم به مرتبه اول و دوم محدود مي‌شود.
مي گويند در دوره رضا شاه كه امام خميني(ره) براي تحصيل و تدريس به قم آمده و هنوز به مقام مرجعيت نرسيده بود، روزي فردي قلدر وارد مدرسه فيضيه مي شود و شروع به عربده كشيدن و توهين به طلبه هاي مدرسه مي کند. در اين هنگام كه طلبه‌ها خود را از گزند آن شخص عربده‌كش كنار مي كشيدند، امام خميني(ره) نزد او مي‌رود و نهيبي بر سرش مي-كشد و سيلي محكمي به صورت او مي‌زند، به طوري كه برق از چشمانش مي پرد و با كمال خجالت، سر به پايين مي اندازد و از مدرسه بيرون مي رود.