به بهانه کودک درمان شده از hiv، قسمت دوم: آیا واقعا کشف بزرگی رخ داده است؟
«برای اولین بار در علم پزشکی، یک کودک مبتلا به HIV درمان کامل شد.» این خبر مانند بمب در سطح جهان فراگیر شد. اما آیا بدن کودک عاری از هر ویروس HIV است؟ آیا کشف بزرگی رخ داده است؟ آیا دارویی شگفت انگیز کشف شده است؟ آیا این خبر به معنای نزدیک شدن به درمان کامل ایدز است؟ جواب کوتاه برای همه سوالات بالا این است: «احتمالا نه!». شاید این اتفاق بیش از حد بزرگ جلوه داد شد.
در قسمت قبل به صورت تخصصی، چگونگی عملکرد ویروس اچ آی وی در بدن انسان را توضیح دادیم. در این قسمت قصد داریم به این سوال جواب بدهیم که «آیا واقعا کشف بزرگی رخ داده است؟». پس در ادامه با ما باشید.
آیا کودک درمان کامل شده است؟ آیا دیگر هیچ ویروسی در بدن او نیست؟
کودک یک درمان functional شده است به این معنی که بدون مصرف دارو هیچ مشکلی ندارد و احتمالا در آینده هم نخواهد داشت. اما طبعا هنوز هم ویروس هایی در بدن او وجود دارند.
آیا داروی جدیدی کشف شده؟
نه. همان طور که می بینید داروی جدیدی کشف نشده است. بلکه نکته جدیدی کشف شده است که نشان می دهد سیستم ایمنی کودکان با بزرگسالان تفاوت هایی دارد. به این صورت که آنها ممکن است با یا بدون کمک داروهای فعلی، تمامی ویروس های اچ آی وی (حتی آنهایی که به صورت نهفته در داخل مونوسیت ها هستند) را از بین ببرند یا حداقل به حد غیر بیماری زا برسانند.
در گذشته در مجله پزشکی نیوانگلند سال ۱۹۹۵ گفته شده بود که گزارش های پراکنده ای وجود دارد تحت این عنوان که کودکان بدون درمان نیز گاهی بر ویروس اچ آی وی غلبه می کنند.
به این گزارش ها به دلیل مطمئن نبودن تست های اولیه با شک نگاه شده است. اما دکتر Joseph McCune از دانشگاه کالیفرنیای سانفرانسیسکو می گوید، این گزارش ها و مورد اخیر نشان می دهند که یک چیزی در سیستم ایمنی کودکان فرق می کند.
یک احتمال دیگر: نه خانی آمده ، نه خانی رفته!
سوای نظربه قبلی که می گوید سیستم ایمنی نوزادان ممکن است بتواند تمامی ویروس های اچ آی وی (حتی آنها که نهفته اند) را نابود کند، یک نظریه بد بینانه دیگر هم وجود دارد: کودک از همان ابتدا مبتلا نبوده است! به این صورت که داروها ویروس را قبل از نهفته شدن کشته باشند. (قبل از زمانی که DNA ویروس بتواند داخل سلول های انسانی پنهان شود.) دکتر Anthony S. Fauci مدیر انستیتو ملی بیماری های عفونی و آلرژیک می گوید: «اگر شما بتوانید ویروس را قبل از اینکه فرصت پیدا کند که به تعداد زیاد نهفته و پنهان شود از بین ببرید، در این صورت، این شانس وجود دارد که پس از قطع درمان ویروس برنگردد.
راه آسانی برای امتحان این دو نظریه وجود دارد. اینکه این روش درمانی باز هم کودکان دیگری را درمان کامل و بی نیاز از دارو بکند. اگر چنین چیزی رخ دهد طبعا کشف انجام شده واقعا درست است، وگرنه نظریه «مبتلا نبودن کودک از همان ابتدا» تقویت می شود.
دکتر Steven Deeks، استاد پزشکی دانشگاه کالیفرنیا در سان فرانسیسکو می گوید، در صورتی که ویروس نتوانسته باشد در کودک نهفته شود، در این صورت داروها فقط نقش پیشگیری را داشته اند و درمانی انجام نشده است. حالا سوال بزرگ اینجاست که «آیا ویروس زمان کافی داشته است تا فرد را ناقل کند؟» (این سوال با آزمایش روی کودکانی که در آینده از مادران مبتلا متولد می شوند، پاسخ داده خواهد شد.)
اما حتی اگر داروها فقط نقش پیشگیری (و نه درمان) را در کودک موردنظر داشته باشند، باز هم این اتفاق بسیار مهم است و می تواند موجب تغییر وسیع و مفیدی در روش درمان نوزادان مبتلا به اچ آی وی شود.
در آمریکا، به دلیل درمان مادران در حین بارداری (پاک بودن خون آنها از ویروس)، انتقال اچ آی وی از مادر به کودک نادر است و تنها ۲۰۰ نوزاد یا کمتر در هر سال در آمریکا، به این روش (از مادر به نوزاد) مبتلا می شوند.
اگر مادر در حین بارداری درمان شده باشد، نوزاد به مدت شش هفته به صورت تک دارویی و با دوز پیشگیری درمان می شود. در این مدت نیز او از نظر ویروس آزمایش می شود. اما در مواردی مانند مورد می سی سی پی روش درمانی استفاده از دو دارو می باشد. (در حالی که دکتر گی از سه دارو با دوز کامل استفاده کرد.)
فایده این کشف برای کشورهای در حال توسعه
داروهای ضد اچ آی وی گران هستند. به همین دلیل مصرف آنها در کشورهای در حال توسعه بسیار کم می باشد.
دکتر Yvonne Bryson، مدیر بیماری های عفونی کودکان در دانشگاه کالیفرنیای لوس آنجلس می گوید: اکثر زنان در کشورهای در حال توسعه، در حین بارداری درمان نمی شوند. در آفریقای جنوبی و سایر کشورهای آفریقا نبود آزمایش های مطمئن، موجب تولد کودکانی از مادران مبتلا می شود که حتی تا شش هفتگی یک بار هم تست نمی شوند.
بالاخره آیا کشف بزرگی اتفاق افتاده است؟
احتمالا بله. مطلقا خیر!
خیر. از این جهت که ممکن است کودک واقعا ناقل اچ آی وی نبوده و ویروس ها هنوز در بدن او نهفته نشده بودند. پس داروها از بروز بیماری پیشگیری کرده اند و الان او دیگر نیازی به آنها ندارد.
حتی این احتمال هم وجود دارد که بدن کودک ذاتا مصونیت نسبی به ویروس اچ آی وی داشته و استفاده از داروها او را درمان کرده است. اما بکار بردن همین روش در سایرین نتواند آنها را درمان کند.
بنا به این دلایل شاید بهتر بود قبل از انتشار این خبر، تست های بیشتری انجام می شد و منتظر جواب این روش روی کودکان دیگر می ماندند. زیرا ممکن است این خبر فقط یک امیدواری کاذب باشد. روشی که فقط روی یک کودک خاص جواب داده.
حتی ممکن است اتفاق بدتری نیز بیفتد. می دانیم که هنوز هم تعدادی ویروس داخل بدن کودک وجود دارد. به همین دلیل اصلا مشخص نیست که چند سال دیگر دوباره بیماری وی آغاز نشود.
بله. از این جهت که آزمایشات دقیقی از کودک گرفته شده است و احتمال مبتلا نبودن او از همان ابتدا، کم می باشد. پس حتی اگر روشی که او را درمان کرده، روی سایرین جواب ندهد به هر حال حداقل می توان از او به عنوان دومین نفری در کل تاریخ که از اچ آی وی رهایی یافته و بی نیاز از دارو شده نام برد (و البته اولین کودک).
اولین فردی که از ابتلا به اچ آی وی درمان کامل شد، کیست؟
در سال ۲۰۰۷، تیموتی براون (Timothy Ray Brown)، یک مرد ۴۰ ساله اچ آی وی مثبت، که به عنوان «بیمار برلین» نیز شناخته می شود، برای درمان سرطان خون خود، یک پیوند سلول های بنیادی (مغز استخوان) دریافت کرد. دهنده این پیوند از نظر ژنتیکی با بدن تیموتی براون سازگار بود، اما علاوه بر آن دارای ژن هایی بود که گفته می شود فرد را مقاوم به ویروس اچ آی وی می کنند. ۲۰ ماه پس از پیوند، سطح ویروس های بدن آقای براون که هیچ داروی ضد اچ آی وی مصرف نکرده بود، به سطح غیر قابل تشخیص رسید. آزمایش های سه سال پس از پیوند نیز همچنان غیر قابل تشخیص باقی ماندند. اگرچه بسیاری از محققان این قضیه را درمان کامل نامیدند، اما بعضی معتقدند که ویروس ممکن است هنوز در بافت های او وجود داشته باشد (و فرد هنوز ناقل ویروس است). البته درمان اچ آی وی با پیوند مغز استخوان هیچ گاه روتین نخواهد شد. زیرا پیوند مغز استخوان ریسک مرگ زیادی دارد (در اینجا هدف اصلی درمان سرطان خون او بوده) و پیدا کردن دهنده مناسب (که هم با بدن گیرنده سازگار باشد و هم مقاوم به اچ آی وی) بسیار مشکل است.
پیشگیری از ابتلای نوزادان به اچ آی وی در ایران
درمان مادران باردار مبتلا به اچ آی وی در تمام کشورهای توسعه یافته انجام می شود. در ایران نیز این روند آغاز شده است. زیرا (سوای مسائل انسانی و فقط از دیدگاه اقتصادی) یک درمان ۹ ماهه مادر، می تواند از یک کودک مبتلا به اچ آی وی (که باید یک عمر دارو مصرف کند) جلوگیری کند.
خبر این پیشگیری توسط دکتر گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت اخیرا اعلام شده است. منظور دکتر گویا کاملا مشخص و درست است. اما نباید از این خبر به عنوان دست یابی ایران به روشی جدید در «درمان نوزادان مبتلا به ایدز» نام برد. زیرا عملا توسط داروهای معمول، یک پیشگیری انجام شده است که در تمام کشورهای توسعه یافته انجام می شود. اما توجه کنید که دکتر گویا نگفته است که کودکان مبتلا به ایدز بوده اند. آنها احتمالا حتی ناقل اچ آی وی نیز نبوده اند. ضمن اینکه در تیتر و متن خبر درج شده در این سایت یک اشتباه علمی هم وجود دارد چرا کلمه «ایدز» برای فاز فعال بیماری استفاده می شود و افرادی که در این فاز قرار ندارند تنها اچ آی وی مثبت تلقی می شوند.
