فرق میان ولایت فقیه و مرجعیت فتوا
میان زعامت و مرجعیت فتوا چند تفاوت وجود دارد:
۱٫ زعیم و ولى فقیه گذشته از علم به قوانین الهى و احاطه به سیاستهاى دینى، باید داراى عدالت و شجاعت و مدیریت کافى براى رهبرى بوده و به مسائل اجتماعى و سیاسى روز، آگاه باشد.
۲٫ وقتى زعیم و ولى فقیه بنا به مصالح مردم حکمى صادر مىکند، برهمه حتى بر کسانى که از دیگران تقلید مىکنند، آن حکم واجب مىشود، چنان که وقتى مرحوم میرزاى شیرازى -رضوان الله تعالى علیه زعیم دینى و سیاسى، حکم تحریم تنباکو را صادر فرمود و یا مرحوم میرزا محمد تقى شیرازى حکم جهاد دادند، چون حکم حکومتى بود، همه حتى علما تبعیت کردند.
۳٫ مقام مرجعیت فتوا مىتواند در یک زمان متعدد باشد و هر کس هرمجتهدى را که پارسا و داناتر تشخیص دهد، مىتواند از او پیروى نماید، ولى مقام زعامت و ولایت فقیه نمىتواند متعدد باشد; چه این مقام باید در رابطه با ابعاد سیاسى، فرهنگى،اقتصادى، اجتماعى و دفاعى کشور، داراى یک قدرت مرکزى باشد وگرنه موجب تشتت و چنددستگى امتخواهد گشت و وحدت کلمه از بین خواهد رفت، همانطور که امام رضا(ع) در ضمن حدیثى به علل متعدد نبودن امام اشاره فرمودهاند (۱۵) .
۴٫ کار مرجعیت فتوا رامىتوان جانشین کار نبوت، یعنى ابلاغ قوانین الهى به مردم، و کار ولایت فقیه را جانشین کار امامت، یعنى مسؤولیت اجرا و پیاده کردن قوانین دانست.
۵ از شرایط مرجعیت فتوا اعلمیت است; ولى در زعامت و ولایت فقیه اعلمیتشرط نیست.
شرایط احکام
احکام شرایطى دارد که خود به سه قسمت تقسیم مىشود:
۱٫ شرایط وجوب: و آن را شرایط تکلیف هم مىگویند که در صورت بودن آنها تکالیف الهى بر انسان واجب مىگردند و آنها عبارتند از:
۱٫ بلوغ;
۲٫ عقل;
۳٫ قدرت.
۲٫ شرایط صحت: و آن شرایطى است که رعایت کردنش موجب صحت عمل و انجامدادنشان داراى ثواب است و ترکشان در واجبات، باعث عقاب خواهد شد.
مثل نیت در نماز که بدون آن نماز باطل است و یا طهارت در نماز مستحبى که شرط صحت نماز است.
۳٫ شرایط قبولى یا شرایط کمال: و آن شرایطى است که رعایت کردن و انجام دادنشان ارزش و ثواب عمل را بیشتر مىکند، ولى ترکشان موجب عقاب نخواهد شد.
به عبارت دیگر، در شرایط صحت، سخن از کامل بودن اجزا و شرایط عبادت است، برخلاف شرایط قبولى که در آن سخن از کمال عبادت است.
مثلا به خانهاى که براساس اصول معمارى ساخته نشده، مىگویند: این که خانه نیست; یعنى، خانه کامل نیست و یا شخصى که نمازش را در مسجد نمىخواند، نمازش نماز نیست; یعنى، کامل نیست; گاهى عبادت، انسان را از کیفر مىرهاند، ولى محبوب خدا نمىسازد.
در آیات و روایات شرایطى براى قبولى اعمال و عبادات بیان شده که نمونههایى از آنها از این قرار است:
الف) شرط اعتقادى (ایمان به خدا)
«من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤمن فلنحیینه حیلااة طیبة ; (۱۶)
هر کس -از مرد یا زن کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، قطعا او را با زندگى پاکیزهاى حیات [حقیقى] مىبخشیم.»
و در سوره توبه (آیه ۵۳) خطاب به منافقان مىفرماید: انفاق شما پذیرفته نیست، چون اعتقاد قلبى به خدا و رسول خدا ندارید.
ب) شرط سیاسى: ولایت
قال الباقر: من دان الله بعبادة یجهد فیها نفسه ولاامام له من الله فسعیه غیر مقبول;
هر کس براى خدا عبادتى انجام دهد و در این کار خود را به سختى بیفکند، ولى به امام معصوم اعتقاد نداشته باشد، تلاشش بىفایده است.
ج ) شرط اخلاقى: تقوا
قرآن داستان قربانى فرزندان آدم را ذکر مىکند و مىفرماید: قربانى یکى پذیرفته شد و دیگرى پذیرفته نشد و سپس مىفرماید: «انما یتقبل الله من المتقین; خدا تنها اعمال اهل تقوا را مىپذیرد.»
د) شرط اقتصادى: اداى حق مردم
رسیدگى به نیازمندان و اداى حقوق محرومان به درجهاى است که قبولى عبادات بستگى به آن دارد; از امام رضا(ع) نقل شده که فرمودند: «من صلى ولم یزک لم تقبل صلواته; (۱۷)
کسى که نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش مقبول نیست.»
ه) شرط اجتماعى: خیرخواهى نسبتبه دیگران
از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمودند:«من اغتاب مسلما، او مسلمة ولم یقبل الله صلاته ولاصیامه اربعین یوما ولیلة الا ان یغفر له صاحبه; (۱۸)
کسى که غیبت زن و مرد مسلمانى را بکند تا چهل روز نماز و روزهاش را خدا نمىپذیرد، مگر اینکه آن شخص او را ببخشد.»
و نیز آن حضرت فرمود: «یا اباذر ایاک وهجران اخیک فان العمل لایتقبل معالهجران; (۱۹)
اى اباذر! از قطع رابطه و قهر کردن با برادر دینى بپرهیز، چرا که عمل این گونه اشخاص پذیرفته نیست.»
و ) شرط خانوادگى: خوشرفتارى
امام صادق(ع) فرمود:«من نظر الى ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاة; (۲۰)
نگاه خشمگین به پدر و مادر هم مانع قبولى عبادت است، گرچه والدین در حق آنها کوتاهى کرده باشند.
نشانه قبولى اعمال
امام صادق(ع) مىفرماید: «من احب ان یعلم اقبلت صلو’ته ام لم تقبل فلینظر هل منعته صلواته عن الفحشاء والمنکر فبقدر ما منعته قبلت منه. (۲۱) »هرکسى که دوست دارد، بفهمد که آیا نمازش پذیرفته شده یا نه، باید حال خود را ملاحظه کند که اگر نماز، او را از فساد و منکرات باز مىدارد، حتما قبول شده و اگر از مقدارى از فساد دورى مىکند، مقدارى ازنمازش قبول شده و اگر از هیچ یک از مفاسد و منکرات پرهیز نمىکند، نماز او هیچ قبول نشده است.
