چرا در دعا دست به آسمان می بریم

در آداب باطنی، غالباً این سؤال براى توده مردم مطرح است كه در عین اینكه خداوند، مكان و محلى ندارد چرا هنگام دعا كردن چشم به آسمان مى‏دوزیم؟ و دست به سوى آسمان بلند مى‏كنیم؟ مگر خداوند در آسمانها است که ما دست به آسمان بلند می کنیم؟
در پاسخ به سوال یاد شده باید دانست:
این سؤال در عصر ائمه هدى«علیهم السلام» نیز مطرح بوده است، «هشام بن حكم» مى‏گوید: شخصی که منکر خدا بود خدمت امام صادق«علیه السلام» آمد و از آیه «الرّحمنُ عَلَى الْعَرشِ اسْتَوى‏» سؤال كرد.
امام «علیه السلام» ضمن توضیحى فرمود: خداوند متعال، نیاز به هیچ مكانى و هیچ مخلوقى ندارد، بلكه تمام خلق محتاج او هستند.
سؤال كننده عرض كرد: پس تفاوتى ندارد كه (به هنگام دعا) دست به سوى آسمان بلند كنید یا به سوى زمین پائین آورید؟!
امام (علیه السلام) فرمود: این موضوع، در علم و احاطه و قدرت خدا یكسان است (وهیچ تفاوتى نمى‏كند) ولى خداوند متعال دوستان و بندگانش را دستور داده كه دستهاى خود را به سوى آسمان، به طرف عرش بردارند، چرا كه معدن رزق آنجا است، ما آنچه را قرآن و اخبار رسول خدا«صلى الله علیه و آله»اثبات كرده است، بیان مى‏كنیم، آنجا كه فرمود: دستهاى خود را به سوى خداوند متعال بردارید.

در حدیث دیگرى از امام امیرالمؤمنین على«علیه السلام» در كتاب خصال2 آمده است: «اذا فَرِغَ احَدُكُمْ مِنَ الصَّلوةِ فَلْیَرْفَعْ یَدَیْهِ الَى السَّماءِ، وَ لِیَنْصَبَّ فى الدُّعاء»: «هنگامى كه یكى از شما نماز را پایان مى‏دهد دست به سوى آسمان بردارد و مشغول دعا شود».
مردى عرض كرد: اى امیرمؤمنان! مگر خداوند همه جا نیست؟
فرمود: آرى همه جا هست.
عرض كرد: پس چرا بندگان دست به آسمان برمى‏دارند؟
فرمود: آیا (در قرآن) نخوانده‏اى: «وَفى السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوْعَدُوْنَ»3 «در آسمان رزق شما است و آنچه به شما وعده داده مى‏شود» پس از كجا انسان روزى را بطلبد جز از محلّش، محل رزق و وعده الهى آسمان است .

مطابق این روایات چون غالب ارزاق انسانها از آسمان است (باران، زنده كننده زمین‏هاى مرده از آسمان مى‏بارد، نور آفتاب كه منبع حیات و زندگى است از سوى آسمان مى‏تابد، هوا سومین عامل مهم حیات در آسمان است) آسمان به عنوان معدنى از بركات و ارزاق الهى معرفى شده، و به هنگام دعا به آن توجه مى‏شود، و از خالق و مالك آن همه رزق و روزى تقاضاى حل مشكل مى‏شود.
از بعضى از روایات، فلسفه دیگرى براى این كار استفاده مى‏شود، و آن اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه خدا است چرا كه انسان به هنگام اظهار خضوع، یا تسلیم، در مقابل شخص یا چیزى، دستهاى خود را بلند مى‏كند. 4

فرآوری: شکوری
بخش قرآن تبیان

[1] . « بحار جلد 3 صفحه 331- توحید صدوق صفحه 248 حدیث 1 باب 36« باب الرد على الثنویة والزنادقة». «قال السائل: فما الفرق بین أن ترفعوا أیدیكم إلى السماء وبین أن تخفضوها نحو الارض: قال أبو عبد الله علیه السلام: ذلك فی علمه وإحاطته وقدرته سواء، ولكنه عز و جل أمر أولیاءه وعباده برفع أیدیهم إلى السماء نحو العرش لانه جعله معدن الرزق فثبتنا ما ثبته القرآن والاخبار عن الرسول صلى الله علیه وآله حین قال: ارفعوا أیدیكم إلى الله عزوجل».
[2] . خصال شیخ صدوق،ص629.چاپ جامعه مدرسین.
[3] .الذاریات/22.
[4] . تفسیر پیام قرآن 4/ 270.