کنترل آلودگی صوتی

درصورتي كه بخواهيم وضعيت آلودگي صوتي محيطي رامورد ارزيابي قرار دهيم،لازم است كه چهار مرحله كاملا مجزا را طي نماييم ، اين مراحل عبارتند از:

• شناسايي منابع آلودگي صوتي
• اندازه گيري صدا
• ارزشيابي با استانداردهاي معتبر
• اقدامات كنترلي در صورت بالاتر بودن از حد آستانه هاي مجاز

درمرحله نخست لازم است وضعيت محل مورد نظر،از لحاظ آلودگي صوتي مورد بررسي كيفي قرار گيرد.دراين مرحله سه سؤال مطرح مي گردد:
1. آيا مشكل صدا وجود دارد؟
2. ميزان تراز صدا درمحل مورد نظرچه ميزان بوده و آيا بالاتر از حد مجاز است؟
3. صدا از چه منبعي توليد شده وآيا مي تواند كنترل شود؟
درصورتي كه بتوان با هرفردي درفاصله يك متري به راحتي صحبت نمود،ميزان صدا در آن مكان به اندازه اي نيست كه سيستم شنوايي انسان را تخريب نمايد، اما برعكس چنانچه براي صحبت كردن وشنيدن صداي فرد مقابلمان مجبور باشيم، درفاصله نزديك(بين 20 تا 40 سانتي متر) فرياد بزنيم ،شدت صدا دراين مكان بسيار بالاتر از آستانه هاي مورد قبول بوده ومي تواند باعث كاهش شنوايي شود. دراين شرايط لازم است با استفاده از تجهيزات مناسب،ترازهاي صوتي رادقيقا اندازه گيري وتحت تجزيه وتحليل فركانسي قرار دهيم. درمرحله اول وضعيت آلودگي صوتي بصورت كاملا كيفي مورد بررسي قرار مي گيرد، اما درمرحله دوم،ميزان شدت وفركانس اصوات با استفاده از دستگاه تراز سنج صوتي به صورت كمي اندازه گيري شده و مي توان به راحتي وضعيت آلودگي صوتي نقاط مورد نظر رابا استانداردهاي معتبر صدا مقايسه ومورد ارزشيابي قرار داد.پس از مقايسه ميزان صداي موجودبا استانداردهاي مطرح صدا درصورتي كه ترازهاي صدا كمتر از آستانه هاي مجازباشند،مشكل خاصي وجود ندارد.
اما درصورتي كه ميزان شدت ترازهاي صوتي فراتر از آستانه هاي مجاز باشد بايد، با ارايه رويه هاي اصلاحي درجهت كاهش شدت صدا وكنترل آن گام برداشت.
منابع سر و صدا
عمده ترين منابع سر وصدا درمحيط هاي شهري ناشي از وسايل حمل ونقل مي باشد.كه شامل حمل ونقل جاده اي،هواپيما وقطارها مي باشند.
ترازهاي صوتي ناشي از وسايل حمل ونقل جاده اي(شامل موتورسيكلت،ماشين هاي سواري،ماشين هاي سنگين ونيمه سنگين)سهم عمده اي درتوليد آلودگي صوتي شهرها دارند .ازمنابع ديگرسر وصدادرجوامع شهري مي توان به فعاليت هاي صنعتي،فعاليت هاي ساختماني وتجهيزات ودستگاه هاي موجود درمحيط زندگي ومنزل اشاره نمود كه هريك سهم مشخصي رادرتوليدآلودگي صوتي زيست محيطي دارند.
در زیر اشاره ای به آنها داریم:
- نیروگاهها و پالایشگاهها
- کارخانه ها و کارگاه ها
- وسایل نقلیه موتوری اعم از هوایی، دریایی، زمینی و زیرزمینی
- تعمیرگاههای وسایل نقلیه موتوری و آن دسته از واحد های صنفی که فعالیت آنها با آلودگی صوتی ملازمه دارد.
- سایر منابع مانند ژنوراتورها و موتوری تولید برق، استقرار بلندگوها در اماکن عمومی و محوطه های غیر سرپوشیده.
روش هاي كنترل وكاهش آلودگي صوتي
جهت كنترل آلودگي صوتي بايد سه مرحله مدنظر قرارگيرد:

• كاهش وكنترل صداي منبع توليدكننده صوت
• كاهش وكنترل صدا در مسير انتشار صوت
• كاهش وكنترل صدا در محل دريافت صوت

مرحله اول مربوط به توليد كنندگان وسايل حمل ونقل،خودروسازان وبه طور كلي سازندگان تجهيزات مي باشند كه بايد قوانين اجرا كردن استاندارد ساخت تجهيزات و اجبار آن توسط دولت تدوين شود.در مرحله دوم وسوم هم بايد قوانين خاصي در خصوص پيمانكاران ساختماني براي نحوه ساختن ساختمان هاي مجاور منابع سر و صدا تدوين گردد.ازجمله راه كارهاي كاهش و كنترل سر وصدا در زير آمده است:
1. تبديل به احسن نمودن خودروهاي فرسوده
به قديمي يا فرسوده بودن خودروها صداي توليدي از اجزاي مختلف آنها مثل موتور،اگزوز و سيستم انتقال نيرو درحد بالايي قرار دارد.به عبارتي چنانچه خودروهاي قديمي باخودروهاي جديد جايگزين گردندعلاوه بركاهش آلودگي هواي منتشره از آنها ميزان صداي توليدي نيز در حد قابل توجهي كاهش مي يابد.
2. استفاده از سدهاي آگوستيكي
يكي از راه هاي مناسب جهت جلوگيري از انتشارصدابه نواحي مجاورخيابان ها استفاده ازديوارهايي است كه داراي جنس،طول،شكل،ارتفاع وطراحي ويژه مي باشند. مصالح مورد استفاده در ساخت وطراحي اين ديواره ها درمقدار كاهش صداي آنها تاثيربسيار زيادي دارد.
3. جلوگيري از تردد خودروهاي سنگين درخيابان هاي فرعي در شب
در روز معمولا برايخودروهاي سنگين وكاميون هاممنوعيت تردد در سطح شهر وجود داردبه همين دليل اين وسايل نقليه سنگين مجبور به تردد در شب مي شوند و به علل مختلف مانند تعجيل در رسيدن به مقصد و ممنوعيت استفاده ازبعضي مسيرها،خيابان هاي فرعي را كه از مناطق مسكوني عبور مي كنند وچون در حال حمل بارهاي سنگين هستندآلودگي صوتي بالايي را در اين مناطق ايجاد مي كنند. به علت اينكه مسيرهاي فرعي از مناطق مسكوني عبور مي كنند و خيابانهاي اصلي درميان مناطق تجاري قرار دارند و اين مناطق در شب فعال نيستند،بنابراين درصورتي كه مسيرهاي تردد خودروهاي سنگين درشب ازخيابان هاي اصلي صورت گيردآلودگي صوتي مناطق مسكوني درشب كاهش خواهد يافت.
4. استفاده از پوشش گياهي
پوشش گياهي اگر داراي ارتفاع كافي،عرض وتراكم مناسب باشد مي تواند صداي ناشي از ترافيك بزرگراه ها را كاهش دهد. استفاده از پوشش گياهي علاوه بر كاهش صدا،اثرات رواني مطلوبي نيز در بر دارد وبا اين وجود براي ايجاد يك پوشش گياهي مناسب نياز به فضاي زيادي مي باشد.
5. استفاده از آسفالتهاي متخلخل
درخصوص تماس سطح تاير با سطح جاده عوامل مؤثر در ايجاد صدا،شكل آج،نوع لاستيك ماشين،همچنين نوع و قدمت آسفالت مورد استفاده مهم مي باشد.هرچه سطح جاده هموارتر وداراي تخلخل بيشتري باشد صداي توليدي كمتر خواهد بود.
6. عايق بندي ساختمان ها
درحالت كلي مواد جاذب صوتي ميزان تراز صدا را كاهش مي دهند وبراي ساختمان ها مي توان از مصالح مناسب جهت جذب صداي دريافتي يا انعكاس آن ازسطح ساختمان استفاده كرد.انرژي صوتي در مواد نرم وداراي تخلخل زيادبه صورت مؤثري جذب مي شونددرحالي كه براي انعكاس،ازمصالح سخت وفشرده استفاده مي شود. درخصوص عايق بندي ساختمان ها مي توان از پنجره هاي دوجداره كه در زبندي آن به صورت كامل انجام شده است استفاده كرد.ديوارهاي آجري عايق هاي صوتي بسيار خوبي هستند ولي در جذب صوت بسيار فقير مي باشند .بنابراين با تركيب يك ديوار با چگالي بالا مي توان در كاهش بيشتر سر و صدا در ساختمان ها اقدام نمود.
7. استفاده‌ از پنجره‌ های‌ دو جداره‌ و دیواره‌ های‌ مشبک‌ میانی‌ و توسعه‌ فضای‌ سبز را از مهمترین‌ راههای‌ پیشگیری‌ از ورود صداهای‌ ناهنجار به‌ داخل‌ منازل‌می توان برشمرد ‌.‌



در این بخش روشهای مختلف حفاظت از شخص در برابر آلودگی صوتی مورد توجه قرار می گیرد که به دو روش کنترل های مهندسی و کنترل های پزشکی انجام می پذیرد.
کنترل های مهندسی
اصولاً صدای زیاد در یک کارگاه ممکن است به علت نادرست بودن طرح و نصب ابزار کار و ماشین آلات مختلف باشد. به طور کلی برای نصب ماشین آلات روش مختلفی وجود دارد و روشی ارجحیت دارد که سر و صدای کمتری را تولید نماید. اولین قدم در اجرای کنترل های مهندسی تهیه نقشه صوتی کارگاه است. برای این منظور نقشه کارگاه را که در آن، محل نصب ماشین آلات و همچنین محل ایست کارکنان مشخص شده است به صورت شطرنجی شبکه بندی نوده، محل تلاقی اقطار مربع ها (یا مستطیل ها) و همچنین محل های ایست کارکنان را به عنوان ایستگاه اندازه گیری در نظر گرفته و میزان سر و صدا را در هر ایستگاه اندازه می گیرند.
به وسیله این نقشه می توان منابع آلوده کننده محیط، مناطق خطرناک و همچنین محل های ایمن را شناخت و محیط را به نحوی طراحی نمود که تا حد امکان محل استقرار کارکنان در اماکن امن صورت گیرد. همچنین می توان برای کاهش سر و صدای موجود در یک کارگاه از روش زیر استفاده کرد. لازم به ذکر است که اولویت این روشها در مبحث کنترل اهمیت ویژه ای را داراست.
روش کنترل در منبع
با بررسی منبع تولید سر و صدا در یک دستگاه می توان به آن قسمت از دستگاه که باعث ایجاد آلودگی می شود پی برد و آن را به نوعی از بین برد. جهت این منظور می توان از مثالهای زیر استفاده نمود:
1- تعویض قطعه: به عنوان مثال تبدیل چرخ دنده های آهنی به فیبری
2- تعویض نوع ماشین و یا تغییراتی در آن: به عنوان مثال تبدیل دستگاههای بدون گیربکس به دستگاههای گیربکس دار و یا نصب لوله اگزوز و صدا خفه کن و همچنین عایق نمودن محفظه های تولید کننده سر و صدا از قسمتهای داخلی محفظه
3- بالانس کردن قسمتهای گردنده ماشین و روغن کاری مرتب آن
4- به کار بردن پایه های فنری و یا لایه ای از نمد، چوب پنبه، پشم و لاستیک جهت جلوگیری از جابجا شدن و ریختن اجسام روی سطح های سخت که صدای زیادی را تولید می کنند.
5- جایگزین کردن وسیله ای به جای وسیله دیگر مثلاً استفاده از لیفت تراک های برقی به جای لیفت تراک های درون سوز
6- تغییر کار مانند جوش دادن به جای پرچ دادن، استفاده از پرس به جای چکش و سندان و استفاده از تسمه فلکه به جای چرخ دنده.
7- گاهی باید دستگاه ایجاد کننده سر و صدا را در اخل یک محفظه قرار داد تا صدای ناشی از آن در محیط منتشر نشود.
روش جلوگیری از انتقال
باید سعی نمود که تا حد امکان فاصله بین منبع تولید صدا و کارکنان افزایش یابد تا در نتیجه مقدار زیادی از انرژی صوتی در طی مسیر مستهلک شده و به شخص نرسد. چنانچه شرایط محیط اجازه دهد می توان از اتاقک هایی که شخص می تواند در آن به کار اپراتوری خود ادامه دهد استفاده نمود. استفاده از مواد آگوستیک و عایق صوت نیز در روی سطوح منعکس کننده صوت در کارگاه، نه تنها مانع انعکاس امواج صوتی و در نتیجه کاهش سر و صدای موجود در کارگاه می شود بلکه باعث جذب انرژی این امواج نیز می گردد و بدین ترتیب از انتقال صوت در محیط تا حد زیادی جلوگیری می شود. میزان جذب انرژی صوتی توسط سطوح مختلف بستگی به ضریب جذب سطوح دارد.
روش ایزوله کردن کارکنان با استفاده از وسایل حفاظت فردی
چنانچه کنترل سر و صدا در منبع تولید عملی نباشد و نتوان از انتقال آن نیز در محیط جلوگیری نمود به ناچار و به عنوان آخرین راه ممکن باید از وسایل حفاظت فردی استفاده کرد. به کار بردن این وسایل علاوه بر هزینه چند برابر در مقایسه با روش های دیگر محدودیت هایی را نیز برای اشخاص ایجاد می کند از جمله عرق کردن، خستگی، عدم شنوایی صداهای لازم و امکان آلودگی گوش. با این وصف استفاده از آنها در پیشگیری از کری های ناشی از کار ارزش فوق العاده زیادی را داراست. به طور تجربی مشاهده شده است که کاهش شنوایی که بعد از یک روز کار در محیط پر سر و صدا به وجود می آید به طور متوسط حدود db 30-12 است در صورتیکه اگر از وسایل حفاظت فردی استفاده شود این کاهش از db4 تجاوز نخواهد کرد و بدین علت لازم است که در صنایع پر سر و صدا از همان روزهای اول، کارکنان را به استفاده از این وسایل عادت داد. در هر حال این وسایل به عنوان بازدارنده آلودگی صوتی در انواع زیر وجود دارند:
پلاگ گوش Earplag: از یک ماده نرم و قابل ارتجاعی به شکلی ساخته شده است که در داخل مجرای گوش قرار گیرد. برخی یکبار مصرف و برخی نیز برای چندین بار استفاده ساخته شده اند. پلاگها قادرند مقدار قابل توجهی از شدت صدا با فرکانس های بالا و پایین را بکاهند و در مورد فرکانس های بالا قدرت حفاظتی بیشتری دارند. حسن این وسیله در این است که می توان از آن به همراه وسایل حفاظتی دیگر مانند ماسک، عینک و غیره استفاده نمود. مشکلی که در ارتباط با این وسایل وجود دارد امکان تحریک پوست مجرای گوش توسط آنهاست که ممکن است در اثر تماس طولانی به وجود آید. همچنین باید به کارگر آموزش لازم در ارتباط با رعایت موازین بهداشتی و شست‌وشوی مرتب این پلاگ ها با آب و صابون داده شود تا کاربرد آن موجب به وجود آمدن عفونت گوشی نگردد.
گوشی Ear Muff: این وسایل به شکل نیمکره از یک فلز سبک یا مواد پلاستیکی که در داخل آن نیز مواد جاذب صوت انباشته شده است ساخته شده اند. قدرت استحفاظی گوشی ها در فرکانس های بالا خیلی بیشتر از فرکانس های پایین است به طوریکه درفرکانس 1000 قدرت استحفاظی پلاگ بیشتر از گوشی است.
گوشی ها اصولاً به علت سهولت استعامال مورد استقبال افراد می باشند و همچنین به کارگیری آن را توسط شخص با سهولت بیشتری در مقایسه با پلاگ می توان کنترل نمود.
کاسک: مؤثرترین وسایل حفاظت ازدستگاه شنوایی است و معمولاً برای حفاظت در برابر سر و صداهای بالا و فوق العاده شدید مورد استفاده قرار می گیرد. در صورت لزوم می توان همزمان با آن پلاگ نیز استفاده نمود. علاوه بر آن کاسک ها از نظر حفاظت سر نیز مفید بوده و مانع از وارد آمدن صدمات به آن می شوند. قابلیت حفقاظتی کلیه وسایل حفاظت شنوایی با اصطلاح NRR بیان می شود. برای تعیین میزان اثر بخشی یک وسیله باید از مقدار NRR عدد هفت کسر شده و حاصل را بر دو تقسیم کرد. سپس نتیجه را از شدت صوت محیط کسر نموده تا میزان مواجهه مشخص گردد. مثلا اگر شدت صدا در محیطی برابر با db100 باشد و NRR وسیله حفاظتی 27 ذکر شده باشد صوتی که در صورت استفاده از وسیله حفاظتی به گوش شخص می رسد عبارت است از: db90=]2/(7-27)[-100
اگر از ترکیب پلاگ و گوشی استفاده شود ابتدا NRR وسیله قویتر را اصلاح کرده و سپس NRR وسیله ضعیف تر را بر دو تقسیم نموده به NRR به ترتیب 10 و 30 دسی بل توأماً استفاده شود شدت صوتی که به گوش می رسد عبارت است از: 5/11=2/(7-30)=NRR وسیله قویتر
db5/83=5/16-100 5/16=5+5/11 5=2/10

کنترل های پزشکی
1- انتخاب پرسنل مناسب: در هنگام استخدام برای محیطهای پر سر و صدا باید فرد متقاضی شغل از نظر ادیومتر (شنوایی سنجی) و میزان تحریک پذیری مورد معاینه قرار گیرد و کسانی استخدام شوند که ادیوگرام آنها طبیعی بوده و فردی عصبی نباشند. لازم به ذکر است افرادی که دارای چشمان روشن و پوست سفید هستند بیشترین حساسیت را به صدا داشته و مطالعات گویای آن است که افراد رنگین پوست مقاومت بیشتری رانشان می دهند. همچنین آمار نشان می دهد که افت شنوایی در میان زنان از مردان کمتر است که شاید دلیل آن را بتوان حضور کمتر زنان در عرصه صنعت نسبت داد. تحقیق روی حیوانات نشان داده است که در سن پایین حساسیت بیشتری به صدا وجود دارد.
2- معاینات دوره ای: دو ماه پس از اشتغال فرد در محیط پر سر و صدا باید تست ادیومتری مجدداً به عمل آمده و با تست اولیه مقایسه شود. چنانچه در طول این مدت افت قابل ملاحظه ای در ادیوگرام دیده شود مشخص می گردد که فرد در برابر سر و صدا حساس بوده و باید نسبت به تعویض شغل او اقدام نمود. در مورد سایر افراد هر 6 ماه تا یک سال بسته به شدت سر و صدا، معاینات ادیومتری انجام شود تا به محض مشاهده شروع نقصان شنوایی با اقدامات به موقع از قطعی شدن عوارض جلوگیری نمود.