شیمی دارویی چیست؟

دارو چیست؟ دارو به ماده ای اطلاق داده می شود که بر روی مایعات و نسوج بدن یا بر روی عواملی که سبب بیماری در بدن می شوند اثر کرده و بروز اختلالات مرضی جلوگیری کرده و یا آن را درمان نمایند فیزیولوژیست ها معتقدند هر غذایی که ما مصرف میکنیم می توانند به عنوان داروی مورد استفاده بدن قرار گیرد حتی هوا که وقتی وارد شش ها می شود وارد متابولیسم بدن می شوند و هر ماده ای که وارد انساج بدن می شوند دارو طلقی می شود. و در صورتی که موادی را که مصرف میکنیم بیش از اندازه باشد بعنوان سم ذخیره میشود
نکته: آنچه بعنوان چربی در بدن ذخیره میشود همان مواد غذایی اضافی ( بیش از اندازه) است که بصورت سم ذخیره میشود و زیان زیادی به بدن وارد میکند
دوز: به مقدار تعیین شده دوز می گویند
دوز دارویی DOSe : مقداری از دارو که دررفع بیماری نقش دارد
دوز تراپتیک ( Therapeutic) : مقداری از دارو که در رفع اختلالات بدن کمک می نمایند و هیچ گونه ناراحتی ایجاد نکند که با آن مقدار خوراک درمانی یا دوز تراپتیک گفته میشود
نکته: همه مقدار موثر در یک دارو نمی تواند مفید باشد.
دوز مینی مال (mimal dose ) : کمترین مقدار دوز تراپتیک را دوز مینی مال می نامند. ( حداقل مقدار دارو با اثر درمانی مفید )
دوز ماکسیمال ( Maximal dose) : عبارت است از بیشترین مقدار دوز تراپتیک که در 24 ساعت برای بدن قابل تحمل بوده و شامل حداکثر مقدار خوراک درمانی است .
دوز تاکسیک (taxic dose ) : مقدار دارویی که در افراد معمولی سبب بروز عوارض سمی می گردد به نام خوراک سمی ( دوز تاکسیک ) نامیده می شود .
دوز تاکسیک برای افراد مختلف متفاوت خواهد بود
دوز کشنده فاتال (fatal dose ) : مقدار دارویی که باعث مرگ انسان گردد مقدار کشنده یا فاتال دوز نامیده میشود.
یک نکته در اینجا وجود دارد و آن این است که هر قرصی ممکن است دوز فاتال داشته باشد ولی مقدار آن ناچیز است ولی وقتی مقدار قرص افزایش پیدا کند این مقادیر ناچیز جمع شده و به مقدار دوز فاتال میرسد و برای انسان ضرر دارد و باعث هلاکت مصرف کننده میشود
لتال دوز (Dose lethal ) : مقدار دارویی که برای درصد معینی از حیوانات آزمایشی کشنده باشد لتال دوز نامیده میشود LD
دوز موثر افکتیو دوز (Effective Dose ): مقدار دارویی که درصد معینی از حیوانات آزمایشی را معالجه کندED
اندیس درمانی (Terapeutic Indices) : نسبت دوز موثر بر لتال دوز

TI=ED/LD → لتال دوز/دوز موثر= اندیس درمانی

با استفاده از اندیس درمانی میتوان میزان ایمنی آن دارو را تعیین کرد هر چه اندیس درمانی یک دارو بیشتر باشد ایمنی مصرف آن نیز بیشتر خواهد بود.
مثال : دوز دارویی یک نمونه آزمایش 50 درصد از یک گروه حیوانات آزمایش را هلاک میکند از طرفی 50 درصد حیوانات را معالجه میکند اندیس درمانی نمونه آزمایش را تعیین کنید.
کار فارماکولوژیست ها افزایش اندیس درمانی است در صورت افزایش دوز موثر این کار میسر است.
مثال : نمونه دارویی A دارای لتال دوز 30 و دوز موثر 60 می باشد در مقابل نمونه دارویی B با لتال دوز 20 و دوز موثر 50 مورد آزمایش قرار گرفته اولا TI مربوط به دو نمونه A وb را بدست آورید. ثانیا ایمنی مصرف داروهای A و B را مقایسه کنید و در مورد مصرف آن اظهار نظر کنید.
تقسیم بندی داروها :
1- تقسیم بندی دارو ها برحسب منشاء
2- تقسیم بندی داروها برحسب چگونگی مصرف
3- تقسیم بندی داروها به صورت اوفیسینال و ماژیستدال
4- تقسیم بندی داروها برحسب هموپاتیک و آلوپاتیک
5- تقسیم بندی داروها براثر درمانی و سمیت آنها
روش درمانی هموپالاتیک برای اولین بار در آلمان پیشنهاد شد و داروهایی هستند که در جهت تشدید مرض پیش می رود و آلوپاتیک روش طبی است که کار درمان را بصورت مخالف انجام می دهد.
- اثر درمانی را به سه دسته A,Bو C طبقه بندی میکنند
تقسیم بندی داروها برحسب منشاء :
1- گیاهی
2- حیوانی
3- شیمیایی
گیاهی : الکالوئیدها , فلاولوئیدها , گلیکوزید ها , اسانس ها , روغن های ثابت , موسیلازها , چربی ها , تانن ها , ساپونن ها . رزین ها , صمغ ها
حیوانی : مانند کبد , تیروئیدهای حیوانی , واکسن ها , سرم ها و ...
شیمیایی : بصورت داروهای معدنی , آلی که با نامهای ژنریک , تجارتی و شیمیایی عرضه می شوند.
آلکالوئید ها روی سلسله اعصاب مرکزی تاثیر میگذارد و از نظر لغوی به معنای شبه بازاست مانند مورفین , کدئین , تبائین و...
مهمترین منبع تولید مورفین گیاهی به نلم خشخاش است. که در تریاک هم 16 تا آلکالوئید ها وجود دارد که یکی از آن آلکالوئید ها مورفین است . دهنده جفت تنها می تواند باز لوئیس باشد . فنول خاصیت اسیدی دارد اما چون در مورفین خاصیت بازی می تواند برخاصیت اسیدی غلبه کند و به همین علت به آنها شبه باز می گویند و این ترکیبات یعنی مورفین فقط از گیاهان استخراج میشود مورفین در صورت استخراج از گیاه به صورت بلورهای سفید رنگ خواهد شد ( در صورت خالص سازی )
سه مواد مورفین کدئین , تبائین داروهای مهمی هستند که در صورت استفاده زیاد از این داروها اعتیاد به این مواد را به دنبال دارد و روی سیستم اعصاب اثر میگذارد

شيمي دارويي رشته اي است كه اصول شيمي و زيست شناسي را به كار گرفته و دانشي مي آفريند كه در آن مواد درماني حاصل ميگردند. از اين رو"متخصص شيمي دارويي" نه تنها بايد يك شيمي آلي دان قابل باشد، بلكه بايد اطلاعات اصولي در علوم زيستي به ویژه بيوشيمي، فارماكولوژي و فارماكوكينتيك داشته باشد. بر اين اساس شاخه اصلي شيمي دارويي به تكوين داروها (Drug Discovery) ميپردازد كه در اين شاخه، تسلط به علومي نظير شيمي آلي، بيوشيمي، فارماكولوژي و بيوفارماسي ضرورت دارد. سنتز داروها،طراحي مولكولهاي جديد، اصلاحات مولكولي به منظور بهينه كردن اثرات دارويي (قدرت، اختصاصيت، اصلاح خصوصيات فيزيكوشيميايي، بهبود خصوصيات فارماكوكينتيكي) از موارد مهم در اين شاخه از علم شيمي دارويي ميباشد.
استفاده از نرم افزارهاي مدل سازی مولکولی در اين راستا بسيار كمك كننده ميباشد كه خود به شاخه اي به نام Computational Medicinal Chemistry تقسيم شده است كه متخصصين شيمي دارويي ميتوانند در اين رشته فعاليت نمايند. اين موضوع با علم Drug Design در هم آميخته شده است.
از سوي ديگر يك شاخه مهم شيمي دارويي،آناليز مواد دارويي و شيميايي ميباشد كه با بهره گيري از دستگاههاي تعيين ساختمان شيميايي نظير NMR ، Mass ، IR و UV و نيز با استفاده از تكنيكهاي پيشرفته آنها، ميتواند در تعيين ساختار مولكولي مواد شيميايي و دارويي بسيار مهم باشد كه اين موضوع در پيدايش تركيبات جديد با منشاء طبيعي بسيار سودمند است.
از سوي ديگر"متخصص شيمي دارويي"با بهره گيري از روشهاي كمي آناليز نظير كروماتوگرافي و انواع پيشرفته آنها و نيز دستگاههاي كمي ديگر نظير پلاروگرافي، AA ، پلاريمتري و ... در كنترل كمي مواد دارويي و تعيين مقدار مواد شيميايي و دارويي در ماتريكسهاي مختلف شيميايي و بيولوژيكي ميتواند بسيار تعيين كننده باشد. در واقع شاخه مهم آناليز در شيمي دارويي، رابطه بسيار تنگاتنگي با صنايع برقرار مينمايد كه در كنترل كيفي و كمي داروها بسيار سودمند ميباشد. تكوين روشهاي جديد آناليز به منظور تعيين مقدار مواد به منظورهاي مختلف نظير مطالعات فارماكوكينتيكي، Doping، كنترل كمي و كيفي داروها، مطالعات پايداري از جمله توانمنديهاي شيمي دارويي ميباشد.