معماری، تجسم سایه ما بر روی دیوار

تا کنون به معماری اینگونه نگاه کرده اید؟ ......












http://www.aftab.ir/articles/art_cul...21b06b75ad.jpg











« اگر حالا تصمیم گرفتم که بنویسم فقط برای این است که خودم را به سایه ام معرفی بکنم، سایه ای که روی دیوار خمیده و مثل این است که هر چه را می نویسم با اشتهای هر چه تمامتر میبلعد.»صادق هدایت، بوف کور، صفحه اول
▪ آیا می توان معماری را چون آینه ای برای نظاره خود در نظر گرفت؟
▪ آیا می توان به دور از جنبه های کاربردی و عملگرایانه ی آن به چهره ی دیگری در معماری نگریست که انعکاس بخش ما از جهت انسان بودن ماست؟ جستجویی درمیان بیرون برای رسیدن به درون.
▪ آیا معماری تجسمی از سایه ما بر دیوار روبروی مان نیست؟ سایه هایی که از بازتابش نور بر ما روی دیوار ایجاد می شود تا هاله ای ناروشن و مبهم از وجود ما بر دیوار شکل گیرد.
▪ آیا همین دیوار به عنوان شناخته شده ترین جزء تشکیل دهنده معماری برخواسته از سایه های ما بر آن نیست؟
ناگفته پیداست که آغاز این متن با طرح و عنوان چنین پرسش هایی هرگز دعوی یا طلب کشف ذات و چرایی آغاز معماری را ندارد چه بی تردید هرگونه ادعایی از این دست حتی پیش از مطرح شدنش محکوم به تردید و شک است و البته در عین حال حتی خود را در کسوت و هیأت یک نوشتار علمی در مفهوم و منظور متداول آن نیز نمی داند.
به همین دلیل هدف از این نوشتار تنها تلنگری است، تاکید می کنم تنها تلنگری است به این تفکر رایج که معماری را محصول تحلیل هایی واقع بینانه از پارامترهایی واقعی و ملموس و فروکاسته به نمودارهایی برای شکل گیری کالبد آن می داند.
در حالی که ما معماری را به عنوان دست ساخته خویش محصولی تمام شده حاصل کنشی آگاهانه تصور می کنیم اما هم هنگام رشد و پرورش دوران کودکی و زندگی بزرگسالیمان را در آغوشش به فراموشی می سپاریم. کنش های ناخودآگاه در شکل گیری آن را نادیده می انگاریم و از یاد می بریم که تمام گشتن,یک بنا تنها به معنی تمام گشتن ساخت آن است و آن زمان که ساخت به پایان رسید دوره جدیدی آغاز می شود که برخلاف دوره اول محصول و مخاطب ماییم.
در عین حال زمان می گذرد و معماری از ضبط خاطرات و حوادثی که بر ما می گذرد چون درختی کهنسال تناور می شود. با این تفاوت که اگر درخت شاهد و ناظر تکسویه ای از محیط اطراف و ماست معماری از آنجا که ما را احاطه می کند وجوه و سویه های متعدد ما را شاهد و ناظر است. به این ترتیب از روان و جان ما حیات می یابد و چون شاهدی خاموش به دور از برانگیختن هر گونه توجهی به آرامی و در طول زمانی به بلندای چندین نسل همراهیمان می کند و به ما یادآوری می کند از آنچه دیده است و شنیده است درباره خودمان. از این روست که همچون مادر به وجودی می ماند که تصورش حتی قبل از حضور ما شکل گرفته است و از آغاز زندگی با ما به سخن درمی آید و نه سخنی از جنس حرف و کلام که بیشتر از جنس یاد و خاطره.
علاوه بر این همه معماری برخلاف سایر کنش ها و جنبه های هنری به واسطه مقیاس خاصش دارای هر دو جنبه توأمان درون و بیرون است. درون آن پناه می دهد، محافظت می کند و دربر می گیرد درحالی که بیرون آن نمایش می دهد، تفاخر می کند و به حرف و سخن درمی آید. درون و بیرون حکایت از آن جنبه هایی در معماری دارد که آن را بسان موجودی زنده درمی آورد.
چه هر موجود زنده ای دارای هر دو چهره و ساز و کار درونی و بیرونی است. به این ترتیب که ساز و کار درونی تامین کننده و حیات بخش هویت وجودی و ساز و کار بیرونی تامین کننده ارتباط و مناسبات این هویت و وجود با محیط بیرون است و دقیقا همین چهره است که ضامن بقا و دوام این وجود در محیط خود است.
و شاید از همین روست که ما در مواجه با توصیف معماری اغلب از عبارات و واژگانی استفاده می کنیم که حاکی از زنده بودن آن است.
درهایی که با گشایش خویش ما را به سوی خود دعوت می کنند.
پنجره هایی که برای دیدن رو به بیرون گشوده می شوند.
نماهایی که همانند چهره، حالات مختلفی از وضعیت ساختمان را نمایان می سازند.
بناهایی که گاه در یک مجموعه شهری با یکدیگر به سخن در می آیند.
ساختمان هایی که در مواجهه با ما به ما سلام می دهند.
و بسیار دیگر از تمثیلاتی که گاه در نقاشی های کودکانه نیز آشکارا شاهد و ناظر آنیم.
این ها همه چهره درونی معماری است که به ما رخ می نماید اما معماری دارای چهره بیرونی نیز هست که از درون آن متمایز است. چهره بیرونی آن سازنده شهرهاست این چهره همانگونه که گفته شد از آنجا که حاصل ارتباط و مناسبات بیرونی این موجود با محیط اطراف است بیش از پیش بیانگر چهره اجتماعی آن است که هرگاه چهره درونی آن حالات و احساسات شخصی مارا در بر می گیرد و انعکاس می بخشد چهره بیرونی آن تعیین کننده نوع مناسبات اجتماعی ما خواهد بود.
تشابه معماری به یک موجود زنده تنها به وجه تشابه میان سازوکار درونی و بیرونی اثر معماری با یک وجود زنده ختم نمی شود. اگر بپذیریم که چهره، مهم ترین نقطه تمرکز میان برخورد کنش های درونی و بیرونی در یک موجود زنده است که از طریق حرکات عضلات آن می توان نوع واکنش درونی او را نسبت به کنش های بیرونی تشخیص داد آنگاه این امر در معماری نیز می تواند به خوبی قابل تشخیص باشد.
گشودگی ها، جداره های کدر، نیمه کدر، مات، نیمه مات و شفاف و میزان، شکل و ترتیب آن ها و انتخاب هر یک از آن ها برای وجوه متفاوت معماری می تواند بیانگر نوع واکنش آن در قبال کنش های ما و محیط ما باشد. به این ترتیب ما با تشخیص چهره یا چهره هایی از معماری در قبال ما و محیط مان، وارد اولین و ساده ترین مکالمه خود با معماری خواهیم شد.
این واکنش ها در قبال کنش های ما، ساده ترین عکس العمل های وجودی است که بظاهر دست ساخته ی مااست اما همانند فرزندی که رشد می کند و به بلوغ می رسد و به استقلال خود از والدین نایل می شود معماری نیز خود در فرا رشدی جدید ما را در برمی گیرد و آن چه را که از حالات و صفات روحی ما بگونه ای پنهان به میراث برده است به شکل و شیوه ای جدید به فرزندان و نسل های آتی منتقل می کند. تاثیر می پذیرد و تاثیر می گذارد. از نقش تنها ابزاری برای انجام کاری بدر می آید و حال نقش یک راوی را برعهده می گیرد و نه تنها یک راوی که در عین حال از آنجا که از ما محافظت و مراقبت می کند همچون دایه نیز خواهد بود.
اینک با نگاهی بر چهره و کالبد این پیکر و از خلال نگاهش می توانیم با او از آنچه در ما دیده است به سخن در آییم و در آن نگاه کنیم تا وجود پنهان و نهانی از خود را در هیات کالبدی برافراشته ببینیم. کالبدی که بر ساخته از سایه های وجود ماست.

http://www.aftab.ir/images/article/break.gif