کوبا - معماری استعمار جمهوریت، انقلاب

یادداشتی کوتاه از سفر کوبا ....












http://www.aftab.ir/articles/art_cul...327559556e.jpg











چندی پیش، به همت <جامعه مهندسان مشاور>، گروهی از معماران ایران سفری دو هفته ای به کوبا داشتند. در این سفر معماران فرصت یافتند با معماری گذشته و حال این کشور آشنا شوند. مهندس شهاب الدین ارفعی یکی از معمارانی بود که این سفر را تجربه کرد. یادداشت کوچک زیر از ایشان است.
نخست باید اشاره نمود که لیدر این تور علمی سرکار خانم مهندس ماه فرید مصطفوی بود که برنامه دقیق و جامعی برای سفر تنظیم کرده بود. هدف های سفر عبارت بود از بازدید از سایت های شهری و بافت های تاریخی که عموما از طرف یونسکو به ثبت رسیده اند، بازدید از تک بناهای با ارزش تاریخی و فرهنگی، آشنایی با دفاتر طراحی شهری و نیز بخش هایی از شهرداری ها که طرح های شهری را عهده دار هستند و با کادرهای خود اقدام به طراحی های شهری مورد نیاز شهر می کنند. در کنار این مکان های مشخص، بازدید و پرس و جوی مفصل و بسیار مفیدی از مرکز زلزله شناسی و پیشگیری از سوانح طبیعی بود؛ سازمانی برای شرایط اضطراری. همچنین فرصتی بود برای دیدار از چند آکادمی و مدرسه هنری.
● ماکت شهر
یکی از ناب ترین موضوعات در این سفر، بازدید از ماکت عمومی شهر بود؛ شهر هاوانا. ماکت کامل با مقیاس یک هزارم. در این ماکت حتی حیاط داخل خانه ها هم مشخص بود. این ماکت بزرگ از بلوک ها و قطعات کوچکی تشکیل می شد که روی ریل حرکت می کردند و به هم می چسبیدند. ماکت روی شاسی بزرگی در فضایی مسقف قرار داشت. در جایی مثل گالری یا موزه شهری که سقف یک تکه سبک اسپیس فریم داشت. از نکات جالب این ماکت این بود که ساختمان ها به سه دسته تقسیم شده بودند و هر دسته رنگ خود را داشتند دسته اول شامل ساختمان های دوره استیلا ی اسپانیا بر کوبا بود، دسته دوم ساختمان های دوره استقلا ل کوبا تا انقلا ب و روی کار آمدن کاسترو را شامل می شد و ساختمان های دسته سوم هم ساختمان های بعد از انقلا ب بودند. بدین ترتیب با دیدن همین یک ماکت می شد گشتی پانصدساله در شهر هاوانا داشت.
یک نکته جالب دیگر اینکه وقتی می خواهند ساختمانی تازه جای یکی از همین ساختمان ها بسازند، ماکت آن ساختمان را با همین مقیاس می سازند و در دل ماکت شهر قرار می دهند تا ببینند سازگاری دارد یانه. بدین ترتیب ماکت همیشه به روز است و هیچ نقطه نامکشوفی در آن نیست.
● دوره های معماری
دوره اسپانیا در معماری کوبا، بیشتر معماری کلا سیک و گوتیک است و شاید هم معماری نئوکلا سیک. در دوره جمهوریت این معماری رنگ و بوی بومی هم می گیرد، ضمن اینکه نسیم مدرنیسم هم به تن آن می خورد. تقریبا شبیه ماجرایی که در ایران دوره اول پهلوی داریم. اما ساختمان های پس از انقلا ب، بیشتر رفرنس ساختمان های دوره خروشچف به بعد را دارند. تا دوره خروشچف معماری کوبا خیلی بحران زده است، ولی بعد از آن به آرامش می رسد و این را در حجم بنا می توان دید هرچند که از ظرایف معمارانه هنوز هم دور است. درحقیقت شاید بتوان گفت ساختمان های مدرنیستی سوسیالیستی به سبک شوروی.
● نقش زمین
در کوبا مالکیت خصوصی بر زمین وجود ندارد. زمین های شهری منظورم است. پس زمین ارزش افزوده ای پیدا نمی کند که مالک را به هوس تخریب ساختمان موجود و ساختن بنایی با فضای مسقف بیشتر در آن نماید. بافت و مجموعه های شهری، بدین ترتیب کمتر در معرض بازسازی ها و تغییرات هستند. از طرف دیگر، هنوز هم اتومبیل تبدیل به وسیله مسلط حمل و نقل نشده که لزوم تعریض ها و تخریب ها در معابر و دسترسی ها به موضوع حادی تبدیل شود.
● مرمت و بهسازی
در امر مرمت و بازسازی، امروزه چون عطف زیادی به این امور هست و به دلیل اینکه یونسکو بسیاری از این آثار را ثبت کرده است، سبب شده که با دیدگاه مرمت و بازسازی، بافت ها و تک بنا ها را نگهدارند نه با دیدگاه حفاظتی. دیدگاه و روش عملشان هم به ظاهر بسیار انسانی تر از بسیاری جاهای دیگر است. مثلا در هاوانا، جایی در مرکز شهر داشتند بافتی را بازسازی می کردند. ساکنین آنجا را در کمپی موقتی که با خانه های سبک پیش ساخته و کانکس فراهم شده بود، درست در کنار بافت درحال بازسازی اسکان داده بودند و احتمالا خود همین ساکنین هم در امر ساخت و بازسازی بافت و خانه های خودشان، از نظر کاری و یدی با پروژه همکاری می کردند. بافت پس از بازسازی تحویل همان ساکنین داده می شود و کمپ برچیده می شود.
● هاوانا و شهرهای دیگر
معماری هاوانا، مثل بقیه پایتخت های جهان، باد مدرنیسم بیشتر به اندامش خورده، ولی شهرهایی مثل سانتیاگو، اصالت خود را هنوز حفظ کرده اند. در سانتیاگو تغییرات جدید کمتر مشهود است. بخشی از معماری شهر از دوره اسپانیا مانده و بخش غالب آن یادگار معماری دوران جمهوریت است.
● باله ونقاشی
در شهر خیلی کوچکی به نام بایامی، دانشکده ای با پنجاه سال سابقه بود که در آن فقط دو رشته تدریس می شد؛ باله و نقاشی. ۲۵۰ نفر دانشجو از تمام جهان داشت، از بیست کشور مختلف. بیشترشان از کشورهای حوزه کارائیب بودند ولی از لبنان هم دانشجویانی داشت که باله می آموختند. این دانشکده ۴۵ نفر استاد ثابت و حدود ۲۰ استاد پاره وقت و موردی داشت. موسس دانشکده خانمی بود که نیم قرن پیش بالرین بوده و از آکادمی باله مسکو فارغالتحصیل شده بود و این دانشکده را پایه گذاری کرده بود. دانشکده به صورت شبانه روزی اداره می شد؛ به صورت پانسیون. شاید از تجملا ت خبری نبود، ولی مثلا در تمام ساعات شبانه روز یک پزشک و پرستار کشیک در خدمت دانشجوها بودند. در کنار دانشکده، عمارتی بود، قصری شاید، که قرار بود بازسازی و مرمت شده به عنوان موزه به دانشکده الحاق شود.
● روش و جوهر مرمت
به نظر می رسد که روش های مرمتی کوبا خیلی برای ما کارساز نیست. ما در کشورمان مشکل زلزله را داریم و استحکام بخشی لرزه ای برای ما مهم است، آنها علی رغم داشتن زلزله، با موضوع حادتری نیز مواجهند که گرباد است. پس ساختمان را باید سنگین سازی کنند تا در برابر گردباد دوام بیاورد. تکنیک هایی که به خصوص در نما استفاده می کنند، نشان می دهد که به راحتی از تکنولوژی و مصالح نوین بهره می برند و تقیدی خاص به استفاده کامل از مصالح سنتی ندارند. اجازه نمی دهند وجود و حرمت آثار تاریخی سبب اختلا ل در زندگی امروزشان شود. در داخل شهر، جایی را دیدیم که آمده بودند نقطه ای از مسیر قنات را باز کرده بودند، دور آن را با نرده و حفاظ گرفته بودند که مردم بیایند تماشا کنند و لذت ببرند، ولی در بخش های دیگر کار و زندگی امروزی تداوم داشت.

http://www.aftab.ir/images/article/break.gif