نوروز در فرهنگ اقوام مختلف

جهانی سازی یک نماد ملی




http://www.funshad.com/uploads/admin...da17c8e401.jpg




نوروز در ایران و چند کشور منطقه که دارای فرهنگ مشترک با ایران هستند جشن گرفته می



شود، اما در چند سال اخیر برخی دیگر از کشورها آن را در قالب تعطیلات رسمی خود گنجانده



اند و این نماد در حال تبدیل شدن به یک نماد جهانی است.




جشنها اصولاً هویت ملی و یا دینی هر ملتی را تشکیل می دهند و هر مراسمی بیانگر علائق،



سلیقه ها و فرهنگ ملت و تعلقات قومی آن به شمار می رود.




جشنها امروزه در بین تمامی اقوام مختلف برگزار می شود و این جشنها در هر نقطه و منطقه ای



از زمین با دیگر نقاط متفاوت است و در صورتی که مراسمی حرکت خود را از یک قالب ملی و



منطقه ای آغاز و به یک نماد بین المللی تبدیل شود می توان دلیل آن را وجود ارزشهای مشترک



انسانی در آن دانست که منعکس کننده فطرت انسانها و تمایل آنها در کنار هم زیستن و صلح



است.




عید نوروز و جشنهای سال نو شمسی یکی از جشنهای مهم در بین ایرانیان است. این جشنها



که با آغاز فصل بهار و بیداری طبیعت آغاز می شود همان حرکتی است که از یک فرهنگ ملی



سرچشمه گرفته و در حال تبدیل شدن به یک "نماد جهانی" است.




این مسئله تا بدانجا اهمیت دارد که سازمان ملل سازمان ملل برای ثبت عید نوروز به عنوان یک



روز جهانی آن را به نظر سنجی گذاشت.




تاریخچه




منشاء و زمان پیدایش نوروز به درستی معلوم نیست، اما این جشن قدمتی سه هزار ساله دارد



و قدیمی ترین آیین ملی در جهان به شمار می رود. در برخی از متون کهن ایران از جمله

شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متون کیومرث به عنوان پایه



گذار نوروز معرفی شده است. ابداع نوروز در شاهنامه بدین صورت روایت شده است که جمشید



در حال گذشتن از آذربایجان دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر



روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او جهان منور شد و مردم شادمانی کردند



و آن روز را روز نو نامیدند. برخی از روایتهای تاریخی نیز آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می دهد.



طبق این روایتها رواج نوروز در ایران به 538 سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش به بابل



بازمی گردد. همچنین در برخی از روایتها از زرتشت به عنوان بنیانگذار نوروز نام برده شده است.




با افزایش محبوبیت عید نوروز در آسیای میانه و همچنین با اعلام رسمی شدن این مراسم در



ترکیه، جهان در آینده نزدیک شاهد برگزاری آن در ابعاد وسیعتر خواهد بود.




نوروز در آذربایجان




عید نوروز در جمهوری آذربایجان همسایه شمالی ایران از اهمیت ویژه ای برای مردم این سرزمین



دارد. نوروز به عنوان عید رسمی و ملی جمهوری آذربایجان بین مردم ارزش خاصی دارد. پس از



استقلال جمهوری آذربایجان در 18 اکتبر 1991 عید نوروز از خانه ها به محله ها و سپس به



میادین شهرها گسترش یافت و تبدیل به یک آیین و مراسم رسمی شد.




در سال جاری هیئت دولت آذربایجان، به مناسبت این عید 8 روز تعطیل رسمی اعلام کرد. در



جمهوری آذربایجان درباره پیدایش جشن نوروز اسطوره ها و افسانه های گوناگونی نقل شده



است. مثلاً در روایتی آمده است سیاوش پسر کیکاووس به کشور افراسیاب سفر می کند

افراسیاب از وی به نحو قابل توجهی پذیرایی می کند و حتی دخترش را به عقد وی در می آورد



و سیاوش به یاد سفرش از دیار افراسیاب دیوار بخارا را بنا می کند. ولی دشمنان که از این امر



ناخرسند بوده اند میان سیاوش و افراسیاب را بر هم زده به طوری که افراسیاب تصمیم به قتل



سیاوش می گیرد و پس از کشته شدن سیاوش دستور می دهد جنازه اش را روی کنگره های



دیوار بخارا قرار دهند. زرتشتیان جسد وی را برداشته و در قدمتگاه دروازه شرقی دفن می کنند و



مرثیه های بسیاری در وصف سیاوش و مرگش سرودند به طوری که این مرثیه ها بین مردم



گسترش یافت و در همین سیاوش مرثیه ها روز دفن سیاوش را زرتشتیان نوروز نامیدند.




اهالی آذربایجان بعد از پایان چله کوچک خود را برای استقبال از عید نوروز آماده می کنند و مردم



از آن به عنوان عید صلح و دوستی و وحدت و یکپارچگی یاد می کنند و طبق آیین های باستانی،



آنهایی که قهر هستند آشتی می کنند و قهر و کینه از میان برداشته می شود. در آذربایجان بر



خلاف ایران مراسم سیزده بدر برگزار نمی شود.




در آذربایجان رابطه با عید نوروز جای مهمی به اعتقادات و فال ها داده می شود به طوری که در



شب چهارشنبه سوری دختران نو رسیده در ته دل فالی گرفته و و مخفیانه پشت درنیمه باز به



انتظار ایستاده و اگر در این هنگام حرف خوب و موافقی بشنوند آرزویشان برآورده شده و اگر حرف



نامناسبی می شنیدند نیتشان عملی نمی گشته است. بنابراین برمبنای آیین عید مردم از



بدگویی و حرف نامناسب دوری می جویند.




تاجیکستان و مراسم نوروز




جشن نوروز برای مردم تاجیکستان بویژه بدخشانیان تاجیکستان جشن ملی نیاکان است که



برای مدت سه روز برگزا می شود. آنها از این مراسم به عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل



موجودات یاد می کنند و به نام "خیدیر ایام" یعنی جشن بزرگ معروف است.




مراسم گل گردانی




پیش از فرا رسیدن نوروز کودکان تاجیکستان با برگزاری مراسم "گل گردانی" به دیگران پیغام



می رسانند. این مراسم یک هفته قبل از نوروز، یعنی در اوائل دهه دوم ماه مارس از سوی



گروهی از کودکان که در دست گلهای سیه گوش، بایچیچک یا نوروزی دارند اجرا می شود. این



کودکان به هر منزل مسکونی نزدیک شده و با قرائت شعرهایی فارسی فصل بهار را به صاحبان



آن خاندان شادباش می گویند.




در پاسخ به تبریکات کودکان، صاحب خانه ها به آنها مقداری گندم، نخود، نسک و انواع دیگر



محصولات غله یا شیرینی اهدا می کنند و کودکان با جمع آوردن عیدی خود این مواد را به منزل



یکی از دوستان می برند و صاحب منزل برای آنها غذای نوروزی آماده می کند.




چهارشنبه سوری (آتش پَرَک)


"آتش پَرَک" از دیگر آئینهای نوروزی است. سه مشعل از چوب درخت سرو روشن می شود و



مردم، به خصوص جوانان و دختران از بالای شعله آتش می پرند تا بدین وسیله کینه و کدورت و



غم و درد خود را بیرون می کنند.




در نخستین روز نوروز مراسم "جفت براران" صورت می گیرد و به این دلیل از نوروز به عنوان عید



بهار و آغاز کشت و کار برای کشاورزان نام می برند.




گل گشت، تفریح در پارکها، خرید، برگزاری مراسم فرهنگی و کشتیهای محلی از دیگر برنامه



های تاجیکها برای گرامیداشت نوروز به شمار می رود.




مردم تاجیکستان به ویژه بدخشانیان تاجیک در ایام عید نوروز خانه تکانی می کنند و به رسم



دیرینه قبل از شروع عید بانوی خانه وقتی که خورشید به اندازه یک سر نیزه بالا آمد دو جارو را که



سرخ رنگ است و در فصل پاییز از کوه جمع آوری کرده اند و تا جشن نوروز نگاه داشته اند در



جلوی خانه راست می گذارند. چون رنگ سرخ برای این مردم رمز نیکی و پیروزی و برکت است.



پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده ای می کوشد هر چه زودتر وسایل خانه را به بیرون آورده



و یک پارچه قرمز را بالای سردر ورودی خانه بیاویزد که این معنی همان رمز نیکی و خوشی ایام



سال را در داخل خانه مرتب چیده و با باز کردن در و پنجره به نوعی هوای نوروزی و بهاری را که



معتقدند حامل برکت و شادی است وارد خانه نماید.




در این سرزمین پختن شیرینی ویژه و غذاهای متنوع جزو رسم و رسوم این ایام است. همچنین



برگزاری دیگر تفریحات نیز در این ایام به شادی آن می افزاید و یکی از غذاهای معروف این ایام

"باج" نام دارد در این غذا کله پاچه گوسفند را با گندم پخته و دیگران را با آن مهمان می کنند.




نوروز در قزاقستان




مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می دانند و بر این باورند که در این روز ستاره های آسمانی



به نقطه ابتدایی می رسند و همه جا تازه می شود و روی زمین شادمانی بر قرارمی شود.




در شب سال تحویل تا شب قزیر صاحبخانه دو عدد شمع در بالای خانه اش روشن می کند وخانه



اش را خانه تکانی کرده و چون مردم قزاق باور بر این دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث



می شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند.




در شب نوروز دختران روستایی قزاق با آخرین گوشت باقیمانده از گوشت اسب که "سوقیم" نام



دارد غذایی به نام "اویقی آشار" همراه با آویز می پزند و از جوان هایی که دوستشان دارند



پذیرایی می کنند. آنان نیز در قبال آن به دختران آینه و شانه و عطر هدیه می کنند که آن را

"سلت اتکیتر" می نامند و به معنی علاقه آور می باشد.




در عید نوروز جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است



با آویز زنگوله ای به گردنش در ساعت سه صبح که ساعتی معین از شب قزیر است رها نموده تا



از این طریق مردم را بیدار نمایند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را



سوار بر اسب به همه اعلام می کند.




همچنین پختن غذایی به نام نوروز گوژه ( آش) که تهیه آن به معنی خداحافظ با زمستان و



غذاهای زمستانی است و از هفت نوع ماده غذایی تهیه می شود در این ایام جزو آیین و رسوم



این سرزمین می باشد.




نوروز برای قزاق ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک گرفته و



معتقدند سال خوبی پیش رو خواهند داشت.




مسابقات معروفی نیز در این ایام در قزاقستان برگزار می شود که مهمترین آنها "قول توزاق"



است که بین گروههای مرد و زن برگزار می شود. اگر برنده زن ها باشند قزاق ها معتقدند آن



سال خوب و پربرکتی است اگر مردها پیروز شوند آن سال نامساعد خواهد بود. از دیگر مسابقات



می توان به کوکپار برداشتن بز از مکانی مشخص توسط سواران، آودار یسپاق، قیزقوو و آلتی



باقان اشاره نمود.




در عصر نوروز نیز مسابقه آیتیس آغاز می شود که مسابقه شعر و شاعری است.




نوروز در ترکمنستان




در ترکمنستان طبق رسم قدیم و جدید، دوبار در سال جشن نو گرفته می شود. یکی از این



جشن ها با استناد به تقویم میلادی که به تائید سازمان ملل رسیده به عنوان جشن بین المللی



(سال نو) شناخته می شود و دیگری برگزاری عید نوروز به نشانه احیای دوباره آداب و رسوم



دیرینه مردم ترکمنستان است.




عید نوروز در ترکمنستان جشن کشاورزانی است که آذوقه مردم را تامین می کنند و به همین



دلیل کشاورزان دامنه های کوه "کپت داغ" و کناره های آمودریا با عظمت خاصی نوروز را جشن



می گیرند. به اعتقاد مردم ترکمنستان، زمانی که جمشید به عنوان چهارمین پادشاه پیشدادیان



بر تخت سلطنت نشست، آن روز را نوروز نامید.




پس از استقلال کشور ترکمنستان رییس جمهوری این کشور به منظور احیای رسم دیرین کشور



که از نسلهای پیش وجود داشته ، سال نو را «نوروز» اعلام نمود. امروز عید نوروز به عنوان جشن



ملی به رسمیت شناخته شده است. مردم ترکمنستان عقیده دارند زمانی که جمشید به عنوان



چهارمین پادشاه پیشدادیان بر تخت سلطنت نشست آن روز را نوروز نامیدند. آنها در این ایام با



پختن غذاهای معروف نوروزی مانند: نوروز کجه، نوروز بامه، سمنی (سمنو) و اجرای بازی های



مختلف توسط جوانان ترکمن حال وهوای دیگری به این جشن و شادی می دهند.




در ایام نوروز مسابقات مختلفی در ترکمنستان برگزار می شود که می توان به مسابقات اسب



دوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، و غیره اشاره نمود.




نوروز در قرقیزستان




عید نوروز در قرقیزستان تنها یک روز آن هم در روز اول یا دوم فروردین ماه است. اگر اسفند 29



روز باشد اول فروردین و اگر 30 روز باشد در روز دوم فروردین برگزار می شود. مراسم جشن این



روز را در شهرها دولت تدارک می بیند و در روستاها بزرگان و ریش سفیدان در برگزاری آن دخالت



دارند. در شهرها در میادین بزرگ و در روستاها در بیابان های اطراف این جشن برگزار می شود.




در قرقیزستان در این روز پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل بش بارماق، مانته برسک، و کاتما



مرسوم است که به صورت رایگان بین حاضران در جشن پخش می شود.




در قرقیزستان در این روز افزون بر جشن برگزاری یک سری مسابقات از قبیل سوارکاری و غیره



نیز مرسوم است و به گونه چشم گیری در این روز مسابقات دنبال می شود و جوایز ارزنده ای به



نفرات برتر داده می شود.




نوروز در ازبکستان




مردم ازبکستان نیز هرسال اول فروردین را به عنوان عید نوروز، جشن می گیرند. نوروز در بین ازبک



ها از خانه تکانی آغاز می گردد. زنان و دختران وسایل خود را از خانه ها بیرون آورده و آن را در



آفتاب پهن می کنند تا بوی آفتاب نوروزی به خانه و کاشانه آنها دمیده و هوای آن را گوارا سازد.



بعضا هر طبق، بشقاب و یا کوزه و کاسه شکسته خود را دور افکنده دیگ ها را از آب باران



فروردین پر می کنند تا باشد که تمام سال رزق خانواده آنها فراوان و پر و پیمان باشد.




آنها از شیره گندم نو رسته به طور دسته جمعی و با سرود و ترانه سمنک های تنوری می پزند.



مردم ازبک نوروز را با عبور لک لک ها تشخیص می دهند و بعضی ها فال پرنده می بینند و



پیشگوییها می کنند.




در این روزها دختران قفلها را به اشخاص معتبر و سیراولاد ( دارای فرزند زیاد) می دهند که



بگشایند تا بختشان گشاده گردد. زنهای بی فرزند برای حامله شدن بر لب آب روان می نشینند و



کلوخ در آب می اندازند و دعا می کنند. جوانان در زمین های چمن کشتی می گیرند و در



بزکشی ها شرکت می ورزند.




اسلام کریم اف رئیس جمهوری این کشور در یکی از پیام های نوروزی خود خطاب به مردم



گفت:"در نوروز نیرویی نهفته است که هر انسان را باهر گرایش دینی و ملیت نسبت به هم متحد



و مهربان" می کند.




نوروز در روسیه




شوروی یک امپراطوری بود بیش از یک صد قوم و ملت به اجبار متعهد شده بودند و به عنوان مردم



شوروی معرفی می شدند. در آن زمان همه آداب و رسوم تاریخی و اعیاد از جمله عید نوروز به



عنوان میراث مضر گذشتگان تبلیغ و اعیاد جدید و ساختگی شوروی جایگزین آن می شد. اما



امروزه حتی دامنه محبوبیت مراسم باستانی نوروز به روسیه نیز کشیده شده است. هر ساله در



عید نوروز مراسمی در داغستان روسیه برگزار می شود.




در مراسمی که در فروردین سال 1386برای سومین سال پیاپی در دانشکده خاورشناسی



دانشگاه دولتی داغستان برگزار شد دکتر "نوری محمدزاده" مدیر مرکز ایران شناسی این



دانشکده به تشریح تاریخچه این عید پرداخته و گفت: برگزاری عید نوروز در داغستان نشانگر تاثیر



عمیق تاریخی و علاقه شدید مردم داغستان به تمدن کهن ایران می باشد چه اینکه این عید از



زمان ساسانیان در داغستان با شکوه و عظمت خاصی جشن گرفته می شود.




در این مراسم پروفسور "ماگمد عبدوسلا اف" معاون رئیس دانشگاه دولتی داغستان و رئیس



کرسی زبان انگلیسی این دانشگاه با تشکر از مرکز ایران شناسی نیز به همه حضار اشاره کرد



که برگزاری عید نوروز در دانشکده به یک سنت حسنه تبدیل شده است و پیشنهاد کرد تا از این



به بعد این عید در سطح دانشگاه بعنوان یک جشن بزرگ برگزار شود.




روسلان قدیراف رئیس کرسی ادبیات ایران و ترکیه در این مراسم گفت: برگزاری چنین جشن



هایی علاقه زیادی در دانشجویان و محققین برای شناخت بیشتر زبان و ادب و فرهنگ و تاریخ



ایران زمین ایجاد می کند.




نوروز در افغانستان




عید نوروز در افغانستان از دیر زمان مرسوم بوده است. نوروز در بلخ و مرکز آن مزار شریف هنوز



به همان شکل و شکوه پیشین برگزار می شود. در روزهای اول سال همه دشت های بلخ و دیوار



و پشت بام های گلی آن پر از گل سرخ می شود. در اولین روز عید نوروز بیرق سخی که منسوب



به امیر المومنین (ع) می باشد در مزار شریف و در سخی کابل بر افراشته می شود. "علم" امام



علی با مراسم خاص و با شکوهی برافراشته می شود. با افراشته شدن آن جشن نوروز نیز



رسماً آغاز می شود و تا 40 شبانه روز ادامه می یابد و در این مدت نیازمندان و بیماران برای شفا



در پای این علم مقدس به چله می نشینند. گفته شده بسیاری از بیماران لاعلاج در زیر همین



علم شفا یافته اند.




مردم این سرزمین بر این باورند که اگر بر افراشته شدن علم به آرامی و بدون لرزش و توقف از



زمین بلند شود سالی که در پیش است نیکو و میمون است.




از آئین و رسم نوروزی در سرزمین بلخ می توان انجام مسابقات بزکشی، شتر جنگی، شتر



سواری، قوچ جنگی و کشتی خاص این منطقه اشاره نمود. در افغانستان نوروز همزمان با آغاز



کار و تلاش است. مدارس در افغانستان با فرا رسیدن فصل بهار آغاز می شود و دانش آموز و



دانشجویان پس از تعطیلات زمستانی دوباره به سر کلاس می روند.




نوروز در پاکستان




در پاکستان نوروز را "عالم افروز" یعنی روز تازه رسیده که با ورود خود جهان را روشن و درخشان



می کند می نامند. در این کشور گروه ها و دسته های مختلف دینی و اجتماعی در صفحات اول



تقویم های خود به تفسیر و توضیح نوروز و ارزش و اهمیت آن می پردازند و این تقویم را در



پاکستان (جنتری) می نامند.




در ایام نوروز مردم از گفتار نامناسب پرهیز نموده و با نوازش یکدیگر با احترام و اخلاص از همدیگر



نام می برند. همچنین سرودن اشعار نوروزی به زبان های اردو، دری و عربی در این ایام مرسوم



است که بیشتر در قالب قصیده و غزل بیان می شود.




پاکستانی ها بر این باورند که مقصد نوروز، امیدواری و در امن و صلح و آشتی نگهداشتن جهان



اسلام و عالم انسانیت است تا آنجا که آزادی و آزادگی، خوشبختی و کامیابی، محبت و دوستی



و برادری و برابری همچون بوی خوش گلهای بهاری در دل و جان مردمان جایگزین می گردد.




نوروز در ترکیه




مردم عثمانی که ترکیه امروز بخشی از آن امپراطوری بشمار می رود عید نوروز را به عنوان یکی



از معدود ایام جشن می گرفتند. در این روز حکیم باشی معجون مخصوصی که (نوروزیه) نامیده



می شد جهت پادشاهان و درباریان تهیه می نمود که گفته شده است این معجون از چهل نوع



ماده مخصوص تهیه می شده که شفابخش بسیاری از بیماری ها و دردها بوده و باعث افزایش



قدرت بدنی می شده است. مردم این سرزمین نوروز را آغاز بهار طبیعت و شروع تجدید حیات و



طراوت در جهان و برخی روز مقدس در کنار شب قدر و شب برائت و برخی عامل اتحاد و



همبستگی و حتی آن را زادروز امام علی و تعیین ایشان به خلافت و سال روز ازدواج ایشان با



حضرت فاطمه زهرا(س) دانسته اند.




نوروز تا نخستین سال های تشکیل جمهوری ترکیه در میان ترکان این کشور برگزار می شد، اما



بتدریج این مراسم اهمیت پیشین خود را از دست داد، تا مدتها این جشن در مناطق کردنشین و



در پاره ای از مناطق شمال رسم و آئین نوروز موجودیت خود را حفظ کرد. اما در چند سال اخیر



دولت ترکیه با عنایت به سیاست همگرایی با کردها علاقمندی خود را به برگزاری این عید به



صورت ملی اعلام کرده است تا جائیکه وزارت آموزش و پرورش ترکیه در اواسط ژانویه 2005 طی



بخشنامهای به مراکز آموزشی این کشور، خواهان برگزاری آئین های ویژه عید نوروز به عنوان عید



رسمی شد.




در اساسنامه جدید آموزش و پرورش ترکیه، عید نوروز به عنوان عید ملی این کشور پذیرفته و به



مراکز آموزشی ابلاغ شد که از این پس در روز 21 ماه مارس (اول فروردین) آئین های فرهنگی و



هنری برای بزرگداشت این عید برگزار شود.




در این بخشنامه با اشاره به اینکه عید نوروز در کشورهای منطقه و آسیای میانه جشن گرفته



می شود، از مسئولان مراکز آموزشی خواسته شده است که عید نوروز را به عنوان یکی از



عیدهای ملی به دانش آموزان معرفی کنند.




علاوه بر این مسئله عید نوروز در شهرهای جنوب شرقی ترکیه، مانند دیاربکر، شانلی اورفا،



ماراش، و مرسین، به صورت باشکوهی برگزار می شود که بیشتر منعکس کننده فولکلر مردم آن



نواحی است. از ویژگی های آن یکی نواختن پر سر و صدای سورنا و دهل و دیگری ایراد



سخنرانی های آتشین در کنار کپه های آتش است. این آئین ها در میدان های بزرگ و اصلی



شهرها و روستا ها برگزار می گردد و جمعیت انبوهی از زن و مرد، در حالی که دست هم را می



گیرند، به دور کپه های آتش به رقص و پایکوبی می پردازند. در خانه ها پختن شیرینی های



خانگی و غذا های خاص نوروز از سنت های دیگر مراسم نوروزی است.