اکبر هاشمی رفسنجانی

علی‌اکبر هاشمی بَهرمانی (زادهٔ ۳ شهریور ۱۳۱۳ در بهرمان) مشهور به اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران است. او چهارمین رئیس جمهور ایران (در بین سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶)بوده و به عنوان یکی از پرنفوذترین شخصیت‌های سیاسی جمهوری اسلامی شناخته شده‌است. وی همچنین در جایگاه‌های مختلفی مانند ریاست مجلس شورای اسلامی (بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸) حضور داشته و در ضمن در چهار دورهٔ متوالی نایب رییس اول مجلس خبرگان رهبری بوده است.

خانواده

هاشمی فرزند میرزاعلی هاشمی بهرمانی و ماه‌بی‌بی صفریان است. میرزاعلی مردی با اندکی تحصیلات حوزوی و از باغداران پسته بهرمان از توابع جلگه نوق رفسنجان بوده است.او در کنار ۸ فرزند دیگر بزرگ شد.[۲] او در سال ۱۳۳۷ با عفت مرعشی که دختری از خانواده روحانی و از نوادگان سید محمد کاظم طباطبایی یزدی است ازدواج نمود. ثمره این ازدواج ۵ فرزند به ترتیب به نامهای فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر است. دو دختر او با دو پسر حسن لاهوتی اشکوری امام جمعه سابق رشت و از دوستان او در زندان، (که یکی پزشک و دیگری دندان‌پزشک است) ازدواج کردند. از این بین تنها فائزه هاشمی وارد سیاست شد و یک بار نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی شد. فاطمه هاشمی نیز تا سال ۱۳۸۸ در بنیاد امور بیماری‌های خاص فعالیت داشت و محسن هاشمی رئیس مترو تهران است.[۳]

یکی از برادران وی بنام محمد هاشمی رفسنجانی فارغ التحصیل از کشور آمریکا بوده و از روسای اسبق سازمان صدا و سیما بوده‌است.

برخی منابع وی را دارای ثروتی هنگفت اعلام نموده اند.

تحصیلات

هاشمی در سن ۵ سالگی تحصیل را از مکتبخانه‌ای در نوق آغاز نمود. در سن ۱۴ سالگی به قم رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت. اساتید وی در حوزه علمیه قم آیت‌الله بروجردی، روح‌الله خمینی، سید محمد محقق داماد، محمدرضا گلپایگانی، سید محمدکاظم شریعتمداری، آیت‌الله حائری یزدی، شهاب‌الدین نجفی مرعشی، محمدحسین طباطبائی و آیت‌الله منتظری بوده‌اند.[۷] او با حضور در جلسات کلاس روح‌الله خمینی به تدریج با افکار او در رابطه با حکومت اسلامی آشنا می‌شود و از این پس تلاش‌های خود را در راه رسیدن به این هدف متمرکز می‌نماید که به زودی یکی از یاران وفادار و تأثیرگذار خمینی در فعالیت‌های انقلابی‌اش می‌گردد.
تالیفات

از تالیفات هاشمی رفسنجانی کتابی است با عنوان «امیرکبیر قهرمان مبارزه با استعمار» که در آن به زندگی و وقایع دوران امیرکبیر می‌پردازد. دیگر اثر مهم وی، «تفسیر راهنما» است که از تفاسیر موضوعی قرآن بوده و بخشی از آن از مجموعهٔ فیش‌های تهیه شده در زندان دورهٔ پهلوی فراهم آمده‌است. «مجموعهٔ خاطرات روزانهٔ هاشمی» نیز که به نام‌های مختلف به چاپ رسیده، کتابی است جالب و جنجال برانگیز. در سال ۱۳۸۶ از تجدید چاپ چهارمین مجلد از این مجموعه که به خاطرات سال ۱۳۶۳ می‌پرداخت جلوگیری شد. وقایع‌نگاری سالهای پیش از انقلاب با نام «دوران مبارزه» و همچنین ترجمه کتاب معروف اکرم زعیتر «القضیة الفلسطینیة» با نام «سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار» از دیگر آثار اوست.[۸]
زندگی سیاسی

اکبر هاشمی رفسنجانی یکی از چهره‌های تاثیر گذار در روند انقلاب اسلامی ایران و همچنین دوران پس از آن تا حال می‌باشد. از دو دوره ریاست جمهوری او پس از انقلاب به عنوان «دوران سازندگی» یاد می‌شود.
دوران انقلاب

در دوران قبل از انقلاب، و از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۷ هاشمی رفسنجانی ۷ بار و مجموعا ۴ سال و ۵ ماه به جرم فعالیت مخفیانه علیه رژیم شاه به زندان افتاد.[۹]
پس از انقلاب
نوشتار اصلی: ترور ناموفق اکبر هاشمی رفسنجانی (۱۳۵۸)

پس از پیروزی انقلاب او یکی از اعضای شورای انقلاب اسلامی شد. مدتی سرپرست وزارت کشور را بر عهده گرفت پس از برگذاری اولین انتخابات مجلس به مجلس راه یافت و با آغاز کار مجلس در ۷ خرداد ۱۳۵۹ اولین رییس مجلس نمایندگانِجمهوری اسلامی ایران شد و تا ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ که به ریاست جمهوری رسید به مدت بیش از ۹ سال در این سمت باقی ماند. هاشمی رفسنجانی همچنین یکی از بنیانگذاران حزب جمهوری اسلامی و امام جمعه موقت تهران است. او در گذشته ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی و ریاست شورای عالی امنیت ملی را نیز برعهده داشته است.[۱۰]

او در سال ۱۳۵۸ با مداخله همسرش عفت مرعشی از یک سوء قصد جان سالم بدر برد.

دوران ریاست جمهوری
نوشتارهای اصلی: انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۶۸) و انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۷۲)

در سال ۱۳۶۸ با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری به عنوان چهارمین رییس جمهور جمهوری اسلامی ایران برگزیده می‌شود. او همچنین موفق به تکرار پیروزی خود در دوره بعدی می‌گردد. از دو دوره، ۸ سال، ریاست جمهوری رفسنجانی که در سال ۱۳۷۶ به پایان رسید به عنوان «دوران سازندگی» یاد می‌شود. از مشخصات کلیدی دوران ریاست جمهوری رفسنجانی سیاست بازتر اقتصادی او نسبت به روسای جمهور پیش از او است.
سیاستهای اقتصادی

کوتاه مدتی بعد از پایان جنگ، اکبر هاشمی رفسنجانی سکان هدایت کشور را بر عهده گرفت و اجرای اولین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی بعد از انقلاب آغاز شد. در این دوره، هم‌زمان با افزایش درآمدهای نفتی و دریافت وام‌های خارجی، دولت سیاست درهای باز اقتصادی را به اجرا در آورد. با اجرای این برنامه، حجم واردات به سرعت افزایش یافت و از ۵/۱۶ میلیارد دلار در سال ۱۳۶۸ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۰ رسید.[نیازمند منبع] یکسان سازی نرخ ارز در فاصله کمتر از چند ماه به دلیل افزایش حجم نقدینگی، تورم، کاهش قیمت نفت و تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران متوقف شد و نخستین دور اصلاحات اقتصادی که دولت هاشمی رفسنجانی آن را آغاز کرده بود خیلی زود به بن بست رسید. اجرای این سیاست حجم بدهی‌های خارجی دولت را به بیش از ۲۳ میلیارد دلار افزایش داد و تورم ۳/۴۹ درصدی را در تاریخ ایران ثبت کرد.[نیازمند منبع]

با بحرانی شدن اوضاع اقتصادی، دولت هاشمی رفسنجانی که از بازپرداخت وام‌ها عاجز مانده بود با عقب نشینی از برنامه‌های اعلام شده خود، واردات را محدود کرد و سیاست تثبیت را در پیش گرفت. برنامه‌هایی چون خصوصی‌سازی، راه‌اندازی موسسات مالی و اعتباری در قالب برنامه اول، توسعه و بازگشایی بازار بورس تهران از جمله برنامه‌هایی بود که در دوره هاشمی رفسنجانی به اجرا درآمد. تلاش دولت هاشمی رفسنجانی برای آزاد سازی نظام ارزی به شکست منجر شد و نتیجه آن نرخ تورم حدود ۵۰ درصد و بدهی بی سابقه خارجی ایران بود، در نتیجه علی‌رغم فضای بسته سیاسی، شورش‌های مختلفی در برخی از شهرها از جمله شیراز، مشهد، اراک، مبارکه، چهاردانگه تهران و ... به وقوع پیوست.[۱۲][۱۳]
کابینه اول

مجلس شورای اسلامی در دوره سوم به تمامی اعضای کابینه پیشنهادی هاشمی رفسنجانی رای اعتماد داد.

دوران پس از ریاست جمهوری

هاشمی رفسجانی اولین صاحب قدرت در تاریخ دویست ساله ایران بود که نه با مرگ، عزل، کودتا، و یا ارتقا به سمت‌های بالاتر، بلکه به آرامی از کرسی قدرت به زیر آمد.[۱۴] او دو سال پس از اتمام دوران ریاست جمهور خود و در سال ۱۳۷۸ در انتخابات مجلس برای بدست آوردن نمایندگی تهران شرکت کرد. هر چند که در لیست اولیه سی نفر برنده‌شدگان انتخابات که توسط وزارت کشور اعلام شد حضور نداشت منتهی پس از باطل اعلام شدن تعدادی از صندوق‌ها توسط شورای نگهبان توانست به عنوان سی‌امین نماینده تهران به مجلس راه یابد. بعدها دفتر هاشمی طی نامه‌ای فاش کرد که طی بازشماری آرای حدود ۲۰ درصد صندوق‌های تهران، وی از رتبهٔ سی‌ام به نوزدهم صعود کرده بود اما در این هنگام روند بازشماری به دستور خامنه‌ای متوقف شده‌بود[۱۵]. علیرغم این پیروزی، هاشمی رفسنجانی قبل از تحلیف به عنوان نماینده از این پست استعفا داد.

او ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده گرفت و از سال ۱۳۸۵ به عنوان نماینده تهران در مجلس خبرگان رهبری حضور داشته و اکنون ریاست این مجلس را بر عهده دارد.
ریاست مجلس خبرگان رهبری

هاشمی رفسنجانی در شهریور ماه ۱۳۸۶ و پس از مرگ آیت‌الله مشکینی، در پی رقابت سختی میان دو جریان معروف به رادیکال و مصلحت‌گرا در مجلس خبرگان، به عنوان نماینده طیف دوم، رئیس دوره چهارم این مجلس شد. طیف مقابل وی که فعالان سیاسی و سایت‌های خبری نزدیک به دولت نهم را تشکیل می‌دادند در این رای‌گیری به حمایت از روحانی مراد خود محمدتقی مصباح یزدی پرداختند و شانس تکیه او بر جایگاه ریاست را بالا قلمداد کردند. اما پس از مدتی نام افراد دیگری چون آیت‌الله محمد یزدی نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، واعظ طبسی، آیت‌الله هاشمی شاهرودی و غیره برای کاندیداتوری مطرح شد که تحلیلگران جناح مقابل آن را قرار دادن چهره‌های دیگری در مقابل هاشمی برای تضعیف جایگاه وی دانستند. این رویه به واسطه چاپ کتاب خاطرات او و طرح موضوع موافقت روح الله خمینی با حذف شعار «مرگ بر امریکا» در آن کتاب و در نتیجه انتقاد روزنامه‌ها، سایت‌های خبری و برخی چهره‌های اصولگرا، شرایط را پیچیده تر از قبل کرد. نهایتاً یزدی به نفع آیت‌الله جنتی دبیر شورای نگهبان وقت، از کاندیداتوری انصراف داد که تحلیلگران آنرا یک استراتژی برای جلوگیری از ریزش آرای طیف منسوب به مصباح یزدی عنوان کردند. با اینحال آنچه که از میان ۷۵ رای ریخته شده به گلدان‌ها در اجلاسیه غیرعلنی خبرگان رهبری به دست آمد، ۴۱ رای به نام هاشمی رفسنجانی در مقابل ۳۴ رای برای جنتی بود.[۱۶]

هاشمی رفسنجانی در افتتاحیه اجلاس مجلس خبرگان رهبری در نطقی از نمایندگان این نهاد خواست براساس شرع و قانون در همه امور کشور در سطح بالا و به صورت فعال‌تر وارد میدان شوند و وظایف مهم و عملی را برعهده گیرند. وی گفت: «اگر خبرگان ملت بخواهند وظایف مهم عملی را برعهده گیرند و در سطح بالایی در امور جاری کشور دخالت کنند و فعال تر در عرصه‌های مختلف حضور داشته باشند از نظر شرعی و قانونی مانعی وجود ندارد.»[۱۷][۱۸]

هاشمی رفسنجانی در رای گیری دیگری در اسفند ماه ۱۳۸۷ برای بار دوم و اینبار با افزایش ده رای نسبت به قبل و اختلاف حدود دو برابر نسبت به رقیب خود (محمد یزدی) به ریاست مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد. در این رای گیری او ۵۱ رای کسب کرد و در مقابل ۲۶ رای از آن محمد یزدی، کاندید جناح رادیکال این نهاد، شد. برخی تحلیلگران منتقد دولت نهم، معتقد بودند که وی با وجود برخی تخریبها از سوی برخی محافل قدرت و خبرگزاری‌ها و جریانات سیاسی نزدیک به دولت نهم که سعی در ایجاد شبهه در نظرات فقهی و بحث اجتهاد و تقلید تخصصی و شورای فقهی وی را داشتند، اکثریت آرا را به دست آورده‌است.[۱۹][۲۰][۲۱]
انتخابات ریاست جمهوری دهم و پیامدها

در سال ۱۳۸۴ وی در انتخابات ریاست جمهوری به عنوان نفر اول به مرحلهٔ دوم رسید و در این مرحله از محمود احمدی نژاد شکست خورد. تنش بین او و احمدی‌نژاد در جریان انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ به صورت علنی خود را نشان داد، چنانکه که محمود احمدی نژاد در یک مناظره بیسابقه در تلویزیون با رقیب خود میرحسین موسوی، در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۸۸ اتهاماتی چون فساد اقتصادی را به خانوادهٔ هاشمی رفسنجانی وارد ساخت، وی را بنیان گذار اشرافیت خواند و از او به عنوان حامی اصلی موسوی یاد کرد. این اتهامات با واکنشهایی روبرو شد و رفسنجانی خبر از پیگرد قضایی علیه او را داد.

نماز جمعه تهران در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۸۸ با حضور گسترده مردم، به امامت او برگزار شد و درگیری‌ها و حاشیه‌هایی به همراه داشت.

اولین مصاحبه تلوزیونی وی بعد از انتخابات ریاست جمهوری را می‌توان مصاحبه وی با شبکه العربیهٔ دانست. این مصاحبه در روز چهارشنبه مورخ ۱۳۸۸/۶/۲۵ انجام گرفت. در این مصاحبه وی جنگ قدرت میان سران نظام را رد کرده و آن را حربه همیشگی رسانه‌های غربی در سی سال گذشته دانسته.[۲۲]

هاشمی رفسنجانی در راهپیمایی سراسری روز قدس که در تاریخ ۲۷ شهریور برگزار شد شرکت کرد و به شایعات پیرامون سنت‌شکنی وی به حضور در راهپیمایی روز قدس را پایان داد. وی همراه سایر تظاهر کنندگان از میدان فردوسی به سمت میدان انقلاب حرکت کرد. علی‌رغم حضور وی در راهپیمایی، امام جماعت نماز جمعه آن روز سید احمد خاتمی بود و ایشان پس از پیمودن مسافتی راهپیمایی را ترک کرد.[۲۳]
نامه هاشمی رفسنجانی به علی خامنه ای

هاشمی رفسنجانی پس از اتهامات و اظهارات جنجالی محمود احمدی نژاد در مناظره تلویزیونی میان میرحسین موسوی و محمود احمدی نژاد در رابطه با هاشمی رفسنجانی اقدام به نوشتن نامه ای خطاب به علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران کرد.[۲۴]

در قسمت هایی از این نامه آمده است : «در مراسم بزرگداشت سالگرد امام(ره) به آقای احمدی‌نژاد گفتم که در اظهارات او خلاف‌گویی‌های فراوانی وجود داشته و ادعای کذب تماس تلفنی من با یکی از سران عرب و ادعای کارگردانی مبارزات انتخاباتی رقبا و اتهامات ناروا به جمعی از بزرگان نظام، از جمله جناب آقای ناطق نوری و فرزندان من و بدتر از همه زیرسئوال بردن اقدامات امام راحل را یادآوری و پیشنهاد کردم با صراحت اتهام‌های نادرست را پس بگیرد که نیازی به اقدامات قانونی افراد و خانواده‌هایی که ناجوانمردانه و مظلومانه هدف تیرهای ناسزاگویی قرار گرفته‌اند، نباشد.»

نماز جمعهِ ۲۶ تیر 1388

نماز جمعه تهران در تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۸۸ به امامت علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی برگزار شد. این مراسم در شرایطی برگزار گردید که هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام، هشت هفته پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم، برای نخستین بار امامت آن را بر عهده گرفته[۲۵] و تحت تاثیر اعتراضات گسترده پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری قرار داشت. غلامحسین محسنی اژه‌ای، وزیر اطلاعات ایران پیش از این مراسم در مورد بروز «صحنه‌های نامطلوب» در نماز جمعه هشدار داده بود. در این نماز جمعه که به گزارش خبرگزاری فرانسه و به نقل از شاهدان عینی، شمار شرکت‌کنندگان درآن پس از انقلاب ۱۳۵۷ بی‌سابقه بوده است، مهدی کروبی، میرحسین موسوی و محسن رضایی نیز حضور داشتند و نیروهای بسیج و امنیتی در برخی نقاط شرکت‌کنندگان در نماز جمعه را مورد ضرب و شتم قرار داده و به سوی آنها گاز اشک‌آور شلیک کردند.[۲۶]
سخنرانی در مشهد

در آذر ماه ۱۳۸۸ علی اکبر هاشمی رفسنجانی با جمعی از فعالان دانشجویی دیدار کرد.در این سخنرانی انتقادی در جمع فعالان دانشجویی در مشهد، با انتقاد از برخورد سپاه و بسیج با مردم در جریان وقایع پس از انتخابات خرداد ماه، گفت که اگر مردم ما را بخواهند حکومت می‌کنیم و اگر نخواهند می‌رویم.حکومت پول دارد. نیرو دارد می تواند در خیابان آدم جمع کند ولی گروه مقابل یک عده استاد ،دانشجو کارگر ،مدیر،صنعت گر هستند و درست نبود که بسیج و سپاه در مقابل مردم قرار داده شوند.[۲]در قسمت‌هایی از این سخنرانی آمده‌است:برخی گفتند که چرا لفظ تردید را به کار بردید، در حالی که سخنان من ناظر بر برخی مسائل مطرح شده پس از انتخابات بود.این زندانیان سیاسی پای چه کسی است؟ سپاه می‌گوید ما پیرو رهبریم اما فرمان را هر جور که دلشان می‌خواهند اجرا می‌کنند. چطور می شود میلیونها نفر در خیابان بیانند و بگویند در انتخابات تقلب شده است و به انتخابات تردید نکرد.[۳]معتقدم راه درست آن بود که به تردید ها جواب دهیم لذا با توجه به تجربه ۵۰ ساله ام پیشنهاد کردم زندانی ها آزاد شوند و از آسیب دیدگان دلجویی شود. باید رسانه ها را طبق قانون آزاد کرد. متاسفانه قشر آگاه ومتفکر جامعه در حال جدا شدن از نظام نوپای اسلامی هستند.[۴] وی همچنین درباره فرزندش مهدی هاشمی گفت:مهدی ما خارج از کشور است و خیالش از پرونده‌هایش راحت است.[۲۷] پس از این اظهارات انتقادی هاشمی رفسنجانی نسبت به دولت احمدی نژاد حیدر مصلحی وزیر اطلاعات دولت احمدی نژاد هاشمی را همسو با سران فتنه خواند و او و فرزندش محسن هاشمی را متهم به کودتای مخملی علیه نظام کرد. در قسمت‌هایی از اظهارات حیدر مصلحی وزیر اطلاعات دولت احمدی نژاد آمده‌است: آقای هاشمی در یکی از این ادعاهایش گفته که درکشور سه میلیون دانشجوی فرهیخته با نظام همراه نیستند. هاشمی همچنین ادعا کرده‌است که تا زمانی که مردم ولی فقیه را بخواهند باید باشد و اگر مردم او را نخواهند باید کنار برود.[۲۸][۲۹]


تهدید به افشاگری علیه محمد یزدی

محمد یزدی پس از نامه اعتراضی هاشمی رفسنجانی به علی خامنه ای قبل از انتخابات و نماز جمعه تهران (۲۶ تیر ۱۳۸۸) و سخنرانی هاشمی رفسنجانی در مشهد علیه هاشمی رفسنجانی موضع گیری کرد. او به طور خاص پس از سخنان هاشمی رفسنجانی در دیدار با جمعی از استادان علوم سیاسی دانشگاه های قم اظهار کرد که هاشمی رفسنجانی به علی خامنه‌ای رهبری جمهوری اسلامی ایران توهین و جسارت می کند. پس از این موضع گیری شدید محمد یزدی در بهمن ۱۳۸۸، هاشمی رفسنجانی تهدید به افشا گری علیه محمد یزدی درباره جلسه انتخاب رهبری بعد از مرگ روح الله خمینی و مواردی در قوه قضاییه نمود. پس از این تهدیدات بود که احمد خاتمی، امام جمعه موقت وقتِ تهران، اظهار نمود با میانجیگری هاشمی رفسنجانی را از افشاگری منصرف کرده و مشاجرات پایان یافته است.[۳۰][۳۱]
دستگیری نزدیکان هاشمی رفسنجانی

پس از اعتراضها به نتایج انتخابات دهم بارها فرزندان هاشمی رفسنجانی به خصوص مهدی هاشمی و فائزه هاشمی از سوی حامیان محمود احمدی نژاد تهدید به دستگیری شدند. حسن لاهوتی نوه هاشمی رفسنجانی و فرزند فائزه هاشمی در فروردین ۱۳۸۹ به جرم توهین به علی خامنه ای و حسین مرعشی برادر همسر هاشمی رفسنجانی نیز در اواخر اسفند ۱۳۸۸ به دستور قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران دستگیر و زندانی شدند.

تالیفات
مجموعه کتاب‌های خاطرات:
انقلاب و پیروزی، خاطرات سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ [۳۴]
انقلاب در بحران، خاطرات سال ۱۳۵۹ [۳۵]
عبور از بحران، خاطرات سال ۱۳۶۰
پس از بحران، خاطرات سال ۱۳۶۱ [۳۶]
آرامش و چالش، خاطرات سال ۱۳۶۲ [۳۷]
به سوی سرنوشت، خاطرات سال ۱۳۶۳ [۳۸]
امید و دلواپسی، خاطرات سال ۱۳۶۴ [۳۹]
مشروعیت آسمانی[۴۰]

پانویس
↑ Hashemi Rafsanjani - Biography - Childhood
↑ اکبر هاشمی رفسنجانی. زندگینامه شخصی (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. بازدید در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰.
↑ اکبر هاشمی رفسنجانی. زندگینامه خانواده (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. بازدید در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰.
↑ Iran Focus
↑ Forbes.com - Magazine Article
↑ Millionaire Mullahs - Forbes.com
↑ اکبر هاشمی رفسنجانی. زندگینامه شخصی (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. بازدید در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰.
↑ اکبر هاشمی رفسنجانی. ابعاد علمی و سیاسی (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. بازدید در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰.
↑ اکبر هاشمی رفسنجانی. ابعاد علمی و سیاسی (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. بازدید در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰.
↑ اکبر هاشمی رفسنجانی. ابعاد علمی و سیاسی (فارسی). پایگاه اطلاع رسانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. بازدید در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۰.
↑ روایت همسر هاشمی از ماجرای ترور سال۵۸(الف به نقل از هفته نامه «شهروند امروز»، ۵خرداد۱۳۸۷)
↑ بهای مخالفت با جنجالی ترین چهره دولت احمدی نژاد. بی بی سی فارسی (در تاریخ ۲۴ اوت ۲۰۰۵).
↑ Iran heads Warn of Crckdown. Gainesville Sun (در تاریخ Jun ۲, ۱۹۹۲).
↑ بی بی سی
↑ انتشار نکات تازه در مورد آیت‌الله خامنه‌ای (فارسی). بی‌بی‌سی (در تاریخ ۱۱ ژوئن ۲۰۱۰ - ۲۱ خرداد ۱۳۸۹).
↑ مصلحت گرایان در راس خبرگان /هاشمی رفسنجانی انتخاب شد، روزنامه اعتماد، شماره ۱۴۸۳ ۱۴/۶/۸۶
↑ هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس خبرگان شد، وبگاه مردم سالاری، نسخه شماره ۱۶۰۸ - ۱۳۸۶/۰۶/۱۴
↑ مصلحت گرایان در راس خبرگان /هاشمی رفسنجانی انتخاب شد، روزنامه اعتماد، شماره ۱۴۸۳ ۱۴/۶/۸۶
↑ انتخاب مجدد هاشمی رفسنجانی به ریاست مجلس خبرگان، بی‌بی‌سی فارسی، سه شنبه ۱۰ مارس ۲۰۰۹ - ۲۰ اسفند ۱۳۸۷
↑ هاشمی با رأی بالا رئیس مجلس خبرگان شد، وبگاه تابناک، تاریخ انتشار: ۲۰ اسفند ۱۳۸۷ - ۱۱:۰۶
↑ آرای هاشمی دو برابر نفر دوم، وبگاه آینده، تاریخ انتشار: ۲۰ اسفند ۱۳۸۷
↑ محمد معصومی شهربابک. اوّلین مصاحبه هاشمی رفسنجانی پس از انتخابات. خبرگزاری آفتاب. بازدید در تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۹.
↑ هاشمی در راهپیمایی روز قدس شرکت کرد. خبرگزاری الف (در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۳۸۸). بازدید در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۸۸.
↑ متن کامل نامه هاشمی رفسنجانی به رهبر معظم انقلاب
↑ خطبه‌های هاشمی؛ «وحدت‌آفرین و ولایت‌مدارانه» یا «سیاسی و اثرگذار» (فارسی). وب‌گاه رسمی.
↑ ضرب و شتم و گاز اشک‌آور پس از نماز جمعه تهران، رادیو فردا، جمعه ۲۶ تیر ۱۳۸۸ تهران
↑ http://ayandenews.net/news/15991
↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی :: وزیر اطلاعات:تکرار بیانیه‌های سران فتنه توسط هاشمی تکان‌دهنده است
↑ جهان نیوز - اظهارات تند وزیر اطلاعات درباره آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
↑ INN
↑ درخواست احمد خاتمی از هاشمی‌رفسنجانی: آیت‌الله یزدی قبول دارد اشتباه کرده، چیزی علیه او منتشر نکنید
↑ حسین مرعشی بازداشت و روانه زندان شد
↑ دختر هاشمی رفسنجانی بازداشت شد. بی بی سی فارسی (در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۸۸).
↑ مشخصات کتاب کارنامه و خاطرات سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸: انقلاب و پیروزی. خانه کتاب.
↑ مشخصات کتاب کارنامه و خاطرات سال ۱۳۵۹: انقلاب در بحران. خانه کتاب.
↑ مشخصات کتاب هاشمی رفسنجانی: کارنامه و خاطرات ۱۳۶۱: پس از بحران. خانه کتاب.
↑ مشخصات کتاب آرامش و چالش: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۲. خانه کتاب.
↑ مشخصات کتاب به سوی سرنوشت. خانه کتاب.
↑ ««امید و دلواپسی» هاشمی رفسنجانی در نمایشگاه»، کتاب نیوز، ۱۳۸۷/۰۲/۰۸.
↑ «انتشار کتاب رفسنجانی درباره ولایت فقیه»، انتشارات روزنامه جمهوری اسلام.