آموزش عکاسی: شاتر و دیافراگم

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42172_710.jpg

Shutter: کلمه Shutter از نظر معنا به معنی "مسدود کننده” و کلمه Diaphragm به معنی "میان پرده” است. بسیاری می پندارند که شاتر و دیافراگم یکی هستند اما چنین نیست و مثال ساده آن ، چشم ها هستند. مردمک چشم نقش دیافراگم و پلک های شما نقش شاتر را بازی می کنند ؛ با این تفاوت که در دوربین عکاسی از بیرون به داخل به ترتیب عدسی ، دیافراگم و شاتر قرار دارند اما در چشم ها ابتدا شاتر سپس عدسی و نهایتاً دیافراگم قرار دارد ، زیرا چشم ها دوربین عکاسی نیستند و یک فیلمبردار حرفه ای می باشند. اما عملکرد دو دریچه شاتر و دیافراگم را دقیقاً از روی چشم شبیه سازی کرده اند. در لنزهایی که تکنولوژی پیچیده ای به کار رفته است ، گاهی دیافراگم در لابلای عدسی ها قرار می گیرد اما به طور کلی شاتر در درون دوربین و دیافراگم و عدسی ها در درون لنز قرار دارند. ابتدا به مکان قرار گیری این بخش ها در دوربین توجه کنید:

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42174_236.jpg

بخش IS یا همان Image Stabilizer (پایدار کننده تصویر) که موتور لرزه گیر می باشد در همه لـنز ها به کار نمی رود زیرا معمولاً یک سوم قیمت لنزی که دارای این موتور است مربوط به آن می باشد. اصولاً لنز های با طول بلند که احتمال لرزش دست به دلیل سنگینی آن ها بیشتر است دارای چنین موتوری هستند. همانطور که گفته شد ، در این لنز به دلیل به کار رفتن انواع مختلف عدسی ها با کاربری های مختلف و تکنولوژی های مدرن ، دیافراگم در لابلای آن ها قرار می گیرد. شاتر با کمی فاصله در جلوی سنسور قرار می گیرد و جلوی آن را بسته است و هنگامی که دکمه عکاسی را می فشارید شاتر باز می شود و تصویر روی سنسور می افتد و مجدداً شاتر بسته می شود. در حقیقت دکمه عکاسی همان دکمه شاتر است. اکنون که مکان قرارگیری این قطعات را فهمیدیم بهتر است به جزئیات و عملکرد و اساساً نقش آن ها بپردازیم.


Shutter وظیفه رساندن و نرساندن نور به سنسور را بر عهده دارد. یعنی وقتی شما کادر مورد نظر خود را انتخاب کردید اکنون با فشردن دکمه عکاسی به شاتر دستور باز شدن می دهید تا نور موضوع عکاسی پس از عبور از عدسی ها به سنسور رسیده و ثبت شود ؛ آنگاه شاتر بسته می شود که تاریک خانه ایجاد شده تا سایر نورهای محیط سبب به اصطلاح سوختن عکس نشوند. سرعت باز و بسته شدن این دریچه در دست عکاس است. اگر طوری تنظیم کند که این دریچه با سرعت بسیار بالایی باز و بسته شود عکس به اصطلاح Freeze می شود. یعنی اگر موضوع عکاسی متحرک باشد سرعت باز و بسته شدن شاتر اینقدر بالاست که این تحرک در تصویر ثبت نمی شود. برای مثال به تصویر زیر نگاه کنید که برخورد یک قطره شیر در فنجان شیر را نشان می دهد اما سرعت شاتر اینقدر بالاست (۱۶۰/۱ ثانیه) که قطره در هوا Freeze شده اند:

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42179_340.jpg

و اکنون به تصویر زیر بنگرید. شاتر به مدت ۱۰ ثانیه باز بوده است که این زمان زیادی می باشد و ده حرکت ثانیه شمار را ثبت کرده است. به نوعی می توان گفت ده ثانیه ، هر حرکتی رخ دهد ثبت می شود و به همین دلیل این عکس توسط سه پایه گرفته شده است زیرا که بدون آن ، لرزش های دست نیز ثبت میشد و به محوی و مات شدن تصویر می انجامید:

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42177_351.jpg

در تنظیمات اغلب دوربین ها ، سرعت شاتر تا ۴۰۰۰/۱ (یک چهار هزارم) ثانیه افزایش و تا ۳۰ ثانیه کاهش می یابد. یعنی ماکسیموم سرعت باز و بسته شدن شاتر می تواند ۴۰۰۰/۱ ثانیه و بیشترین زمانی که می تواند باز بماند (مینیموم سرعت شاتر) تقریباً ۳۰ ثانیه است اما پس از ۳۰ ثانیه گزینه ای به نام Bulb که با حرف B نمایش داده می شود فعال می شود. شما با قرار دادن سرعت شاتر روی B می توانید ساعت ها آن را باز نگهدارید و حرکات را ثبت کنید. مثلاً برای تصویر زیر ، شاتر ۱۰ ساعت باز بوده است. به این عمل نوردهی می گویند:

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42175_270.jpg

دایره های متحدالمرکز حرکت ستارگان و سیارات هستند که در طول ۱۰ ساعت به صورت خطوط در آمده اند. اگر چه ممکن است در نگاه اول یک عکس مونتاژ به نظر آید اما شما هم می توانید با دوریبن خود چنین عکسی بگیرید اما لازم است در این ۱۰ ساعت دوربین هیچ حرکتی نکند. مشکل گزینه Bulb این است که تا وقتی دکمه عکاسی را فشرده نگه دارید شاتر باز است و به محض اینکه رها کنید بسته می شود. اما ده ساعت مدت زمان کمی نیست که بتوان با دست دکمه را نگه داشت. بنابراین ابزاری به نام Remote Control یا دکلانشور مورد استفاده قرار می گیرد که بر دو نوع الکتریکی و مکانیکی موجود است که نوع الکتریکی برای Bulb مدت زمان تعیین می کند و نوع مکانیکی مانند گیره ای ، دکمه عکاسی را پائین نگه می دارد و عکاسی بدون دخالت دست صورت می گیرد (Hands Free).


پرده شاتر انواع مختلف دارد. یک مدل آن مانند تصویر زیر به صورت سه پرّه است که در هم می روند. در این تصویر ، شاتری که کاملاً بسته است (سمت راست) در آستانه باز شدن می باشد و پس از باز شدن کامل و ثبت عکس شروع به بسته شدن می کند. این عملیات ممکن است در چند صدم یا چند هزارم ثانیه رخ دهد. اما هنگامی که بسته است حتی کوچکترین باریکه نوری از آن عبور نمی کند:

نوع دیگر شاتر ها ، عمودی و افقی است. در تصویر زیر سنسور به رنگ آبی و شاتر به رنگ سفید نمایش داده شده است. تصویر سمت راست ، شاتر افقی و دیگری و شاتر عمودی را نشان می دهد. اما چون شاتر عمودی ، عرض مستطیل را طی می کند پس می تواند سرعت بالاتری داشته باشد و مطلوب تر می باشد.

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42178_632.jpg

و اما دیافراگم ؛ برای درک بهتر عملکرد دیافراگم از یک مثال ساده استفاده می کنیم. حتماً تاکنون با این مسئله برخورده اید که شخصی از دور دست به شما نزدیک می شود و شما توانایی شناخت وی را ندارید. برای اینکه آن شخص را بهتر ببینید بطور غریزی چشم خود را تنگ و دست خود را بر پیشانی سایه بان می کنید. این کار را برای کاهش نور های شدید محیط انجام می دهید. دیافراگم هم دقیقاً همین کار را انجام می دهد. یعنی با بسته تر شدن ، مانع ورود نور های زائد شده و وضوح بیشتری را در مسافت طولانی تر به دست می دهد. همچنین در شرایطی که نور کم است ، دیافراگم را باز می کنیم تا از حداکثر قدرت عدسی برای همگرایی نور استفاده کنیم. تنظیمات گشادگی دیافراگم نیز در اختیار عکاس است و می تواند بسته به شرایط نوری و فاصله تا موضوع این دریچه را تنگ و گشاد کند. میزان تنگی و گشادگی دیافراگم توسط یک سری اعداد با قاعده ای خاص صورت می گیرد. این اعداد به صورت زیر هستند:

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42173_512.jpg

هر چه اعداد دیافراگم بزرگ تر می شوند ، این دریچه بسته تر و در نتیجه نور کمتری وارد دوربین می شود. عدد یک بیشترین گشادگی است که البته هنوز چنین دیافراگمی تولید نشده و تا کنون لنزها حداکثر با دیاف ۲ تولید شده اند. فاصله هر دیاف تا دیاف بعدی به اندازه ۵/۰ برابر نوری است. یعنی وقتی دیاف را روی ۸ قرار می دهیم در مقایسه با وقتی که دیاف را روی ۴ قرار می دهیم به اندازه یک برابر ، نور کمتری وارد دوربین می کنیم. اعداد ریز تری هم در میان اعداد دیافراگم وجود دارند که برای تنظیم نور ورودی در مقیاس های ظریف تر در دوربین ها نمایش داده می شود مانند عدد ۱/۷ یا ۱۰ و … . فرق اساسی شاتر و دیافراگم در این است که شاتر هنگام عکاسی کاملاً باز و کاملاً بسته می شود در حالیکه دیافراگم هیچ گاه کاملاً بسته نمی شود و در بسته ترین حالت خود هنوز مقداری باز است:


http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42180_845.jpg

می بینید که هر چه اعداد دیافراگم بزرگ تر هستند باریکه ای از نور توانایی گذر از دریچه را دارد در حالیکه در دیاف ۲ تقریباً دریچه کاملاً باز است. حداکثر گشادگی دیافراگم هر لنز در دهانه آن به صورت اعدادی نوشته شده است. مثلاً در لنز زیر همانطور که مشخص شده است عدد i1:4 را می بینید. این بدین معنی است که حداکثر گشادگی استاندارد جهانی ۱ است اما حداکثر گشادگی دیافراگم این لنز ۴ است:

http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../42182_412.jpg

این عدد برای بعضی لنز های Zoom که فواصل کانونی متفاوتی را دارا هستند با کمی تفاوت درج می شود. مثلا برای لنز Canon EF 100-400mm نوشته شده است i1:4.5-5.6 که بدین مفهوم است که حداکثر گشادگی استاندارد جهانی ۱ است و حداکثر گشادگی دیافراگم این عدسی در فاصله کانونی ۱۰۰ میلیمتر برابر ۵/۴ و در فاصله کانونی ۴۰۰ میلیمتر برابر ۶/۵ می باشد. هر چه حداکثر گشادگی دیافراگم لنزی بیشتر باشد (عدد کوچکتری را نشان دهد) آن لنز گران تر است زیرا توانایی دارد در نور های کم ، عکس هایی با کیفیت مناسب و بدون نیاز به سه پایه بگیرد.


Shutter و Diaphragm رابطه بسیار تنگاتنگی با یکدیگر دارند. اما اعداد این دو پارامتر ، با یکدیگر رابطه معکوس دارند یعنی هر چه عدد دیافراگم را زیاد می کنیم باید عدد مربوط به سرعت شاتر را کم کنیم تا عکس مناسبی از نظر نور داشته باشیم. عکس این قضیه نیز صادق است یعنی با کاهش عدد دیافراگم ، عدد مربوط به سرعت شاتر افزایش می یابد. مفهوم کلی بدین شکل است که وقتی از اعداد بزرگ دیافراگم استفاده می کنیم یعنی این دریچه را تنگ کرده ایم و نور کمی وارد دوربین می شود که کافی نیست ؛ پس برای حصول یک عکس با نور کافی و مناسب با چنین دیافراگمی لازم است پرده شاتر اینقدر باز بماند تا نور لازم و کافی وارد شود و سپس بسته شود ، بنابراین باید این باز و بسته شدن مدتی طول بکشد و این بدین معناست که سرعت باز و بسته شدن شاتر کم باشد که این با کاهش عدد سرعت شاتر بدست می آید. بر عکس این مطلب نیز صادق است. این مهمترین بخش عکاسی است و اگر به آن دقت نشود یا عکس ها بسیار پر نور می شوند که چشم آزار هستند و یا اینقدر تاریک می شوند که بی ارزش خواهند بود. هر دوی این پارامتر ها با پارامتر دیگری مرتبط هستند که "میزان حساسیت سنسور به نور” است که آی اس او (ISO) نام دارد و در بخش های بعدی مفصلاً توضیح و رابطه آن با شاتر و دیافراگم بیان شده است.


منبع : ایران عکاسی