نگاهي به آيين هاي نوروزي مردم کرمان

مردم هر يک از مناطق کشورمان در آستانه سال نو و آخرين روزهاي اسفند ماه، با آداب و رسوم خاصي به استقبال سال جديد و نوروز مي روند.

مردم استان کرمان هم مانند ساير هموطنان ايراني سال نو را با آداب و رسوم خاصي آغاز مي کنند، برخي از اين آداب هنوز دربين مردم مرسوم، اما برخي ديگر در طول زمان به فراموشي سپرده شده است.
کارشناس مردم شناسي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري کرمان در اين باره در گفت وگو با خبرنگار ايرنا، خانه تکاني را از آدابي برشمرد که هنوز در بين مردم مرسوم است.
فاطمه رضاپور افزود: مردم کرمان در روزگار قديم قبل از عيد خانه تکاني مي کردند و اگر اتاقها به علت دودزدگي در ايام زمستان سياه شده بود حتما آنها را مجددا کاهگل مي کردند.
وي گفت: مردم بر اين باور بودند که اگر اين کار را انجام ندهند تا پايان سال جديد همه چيز در زندگي براي آنها به شکل نامطلوب اتفاق خواهد افتاد.
اين کارشناس مردم شناسي، آماده کردن لباس نو را از ديگر موارد مرسوم شب عيد ذکر و بيان کرد: در گذشته اگر بزرگترها توانايي خريد لباس نو براي خودشان نداشتند حتما دست کم براي کودکان لباس نو مي خريدند.
وي، سهن(sehen) ريختن و پختن کماچ و سمنو را از ديگر مراسم خاص مردم استان کرمان قبل از ايام عيد برشمرد.
او گفت: براي اين کار گندم را دو سه روز در آب خيس مي کنند و سپس آب را خالي کرده يک شب آن را در قابلمه در بسته قرار مي دهند تا جوانه بزند سپس جوانه ها را داخل يک سبد يا کيسه قرار مي دهند و هر روز آن را خيس مي کنند تا جوانه ها کاملا درهم فرو برود، سپس جوانه هاي درهم تنيده شده را خشک و آرد مي کنند و از آن نوعي کماچ به نام 'کماچ سهن و سمنو' مي پزند.
وي افزود: خيرات کردن شيريني، غذا و ميوه بر مزار مردگان در پنجشنبه آخر سال که به آن عيد مرده ها مي گويند از ديگر آيين هاي قديمي نوروز در کرمان است.
او اظهار داشت: مردم استان کرمان از قديم به هنگام تحويل سال سفره پهن مي کردند و هر چه در منزل داشتند از کماچ، نان و سبزي گرفته تا شيريني و آجيل و تخم مرغ رنگ شده بر سر سفره قرار مي دادند و بر اين باور بودند که هنگام تحويل سال تخم مرغ رنگي روي آينه تکان مي خورد.
اين کارشناس مردم شناسي افزود: معمولا چند ساعت مانده به تحويل سال سفره هفت سين چيده مي شود.
وي افزود: اين خوان نوروزي بر پايه عدد مقدس هفت بنا شده (هفت آسمان، هفت دريا، هفت گياه) است.
او گفت: در زمان هخامنشيان در نوروز روي هفت ظرف چيني غذا مي گذاشتند که به آن هفت چين يا هفت چيدني مي گفتند.
رضاپور اضافه کرد: بعد از سقوط ساسانيان و ورود اسلام، ايرانيان سعي کردند سنتهاي ديرين خود را حفظ کنند چون در دين اسلام شراب حرام است، سرکه را جايگزين آن کردند بدين طريق 'شين' تبديل به 'سين' شد.
اين مردم شناس گفت: سمنو نماد زايش و باروري گياهان، سيب نماد باروري و زايش، سبزه نماد شادابي و سرسبزي، سماق و سير نماد چاشني و محرک شادي در زندگي، سرکه نشانه پاکي، تخم مرغ نماد زايش و آفرينش، آينه نماد روشنايي، آب و ماهي نشانه برکت در زندگي و سکه نماد 'امشاسپند' (فرشته) نگهبان فلزات به نيت برکت و درآمد زياد در سفره هفت سين گذاشته مي شود.
وي گفت: در گذشته در برخي نقاط استان کرمان مردم باور داشتند که زمان تحويل سال تمام آبهاي جاري براي يک لحظه مي ايستند و اصطلاحا به آن 'خواب آب' مي گفتند.
اين کارشناس مردم شناسي افزود: در برخي شهرستانها مانند سيرجان موقع تحويل سال اقدام به رشته بريدن و پختن آش با آن مي کنند و باور دارند با اين کار سررشته زندگي تا آخر سال به دستشان خواهد بود.
وي خواندن قرآن سر سفره هفت سين را از آداب فرامونش نشدني مردم کرمان ذکر و بيان کرد: در قديم کساني که باسواد و يا در اصطلاح عاميانه ملا بودند هنگام تحويل سال قرآن مي خواندند و سکه اي به عنوان برکت به بقيه مي دادند.
اين مردم شناس گفت: در بعضي مناطق استان کرمان دعاي مخصوص تحويل سال را با زعفران و گلاب بر بدنه يک کاسه چيني مي نويسند سپس از آن شربت درست مي کنند و براي سلامتي اعضاي خانواده در طول سال همگي از آن مي نوشند.
رضاپور افزود: در ديد و بازديدهاي عيد مردم اين استان سعي مي کنند ابتدا به ديدن خانواده هاي عزادار و کساني که بتازگي عزيزي را از دست داده اند بروند.
وي اظهار داشت: اگر از زمان عزاداري اين خانواده ها مدت زيادي گذشته باشد اقدام به عوض کردن لباسهاي مشکي افراد خانواده با لباسهاي اهدايي خود مي کنند.
اين کارشناس مردم شناسي عيد ديدني کوچکترها از بزرگان فاميل و هديه دادن بزرگان به بچه ها را از ديگر آداب مرسوم عيد نوروز رشمرد.
وي افزود: در برخي شهرستانها از جمله شهربابک، سيرجان و بم مردم شنبه اول سال به گردش و تفريح مي روند و اقدام به پختن آش مي کنند.
او اضافه کرد: بسياري از مردم کرمان قبل از عيد به تعداد افراد خانواده و بعضي ديگر يک ظرف سبزه درست مي کنند.
رضاپور افزود: در قديم مردم روز قبل از عيد تکه اي سبزه از باغها يا بيابانها مي آوردند و آن را با گل بالاي سر در منزلشان مي چسباندند و بر اين باور بودند که براي شگون و خوش يمني روز اول سال چشمشان به سبزه بيفتد.
وي گفت: در روز 13 فروردين نيز سبزه ها را به خارج از خانه مي برند و براي رفع بلا در آب روان يا سر چهار کوچه مي ريزند.
او افزود: مردم استان کرمان از قديم روز 13 فروردين را نحس مي شمردند و براي رفع نحوست آن به دامان کوه و دشت پناه مي بردند.
رضاپور گفت: عده اي حتي تا 13 فروردين به مسافرت نمي رفتند و باور داشتند که سيزده گير مي شوند.
او بيان کرد: درحال حاضر اين باورها بسيار کمرنگ شده و مردم بسياري از آنها را فراموش کرده اند.
اين کارشناس مردم شناسي سازمان ميراث فرهنگي اظهار داشت: در قديم مردم کرمان سالي يک بار پلو مي خوردند و به همين دليل آن يک بار را به شب عيد اختصاص مي دادند.
وي اضافه کرد: آنها عقيده داشتند هرکس شب عيد بايد حتما در منزل خودش بسر ببرد و بر اين باور بودند که اگر در موقع سال تحويل در خانه خودشان نباشند تا آخر سال مرتبا اين طرف و آن طرف خواهند بود.
او، گره زدن سبزه را از آيينهاي سنتي مردم استان کرمان ذکر و بيان کرد: برخي هنگام گره زدن سبزه اين شعر را مي خواندند 'سيزده بدر 14 به تو از اين کتو به اون کتو درد و بلام توي کتو' و منظورشان از کتو سوراخي بود که بين گرهها بوجود مي آمد.
وي افزود: دخترهاي دم بخت نيز به هنگام سبزه گره زدن از روي شيطنت و براي شگون مي گفتند 'امسال اومدم کليتو(مقنعه) به سر، سال ديگه بچه بغل، خونه شوهر'.
رضاپور اضافه کرد: برخي شهربابکيها روز 13 بدر 14 سنگ جمع مي کنند و در سوراخي قرار مي دهند سپس در آن را مي بندند و باور دارند با اين کار تمام بلاها از آنها دور مي شود