محبّت در قرآن‏

[tina]

همان گونه که گذشت محبّت و عشق محصول معرفت و آگاهى به حقایق است.اینک به ذکر آیات و روایات مربوط به محبّت مى‏پردازیم: [وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ‏] «1».
ولى خدا ایمان را محبوب شما قرار داد و آن را در دل هایتان بیاراست، و کفر و بدکارى و نافرمانى را ناخوشایند شما ساخت، اینان [که داراى این ویژگى‏ها هستند] هدایت یافته‏اند.



محبّت در قرآن‏

ایمان خط ارتباط بین انسان و اللّه است. خداى متعال در این آیه به این معنى اشاره مى‏کند که وقتى به شما توفیق شناخت حقایق عنایت شود آن حقایق محبوب شما خواهد شد.
[قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ‏] «2».
______________________________
(1)- حجرات (49): 7.
(2)- آل عمران (3): 31.
بگو: اگر خدا را دوست دارید، پس مرا پیروى کنید تا خدا هم شما را دوست بدارد، و گناهانتان را بیامرزد و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
ادّعاى خدا دوستى بدون شناخت پیامبر صلى الله علیه و آله و اطاعت از آن حضرت که مبلّغ فرهنگ الهى است، بى‏مورد است. قرآن مجید بارها از مردم دعوت کرده است که پیامبر صلى الله علیه و آله را بشناسند، پیامبرى که پرونده قبل از بعثتش روشن است و از ابتداى ابلاغ نبوّت دلایل و براهین واضحى داشت و خداى متعال تمام نشانه‏هاى نبوت را با او قرار داده بود تا براى هیچ‏کس عذرى باقى نماند. آنان که براهین و دلایل و حجج او را دیدند و براى آنان معلوم شد که تنها عامل سعادت دنیا و آخرت آنان، پذیرش رسالت پیامبر صلى الله علیه و آله بود، به او علاقه‏مند شدند.
علامت آن علاقه و عشق، اطاعت از قرآن و سنّت او بود که از همین راه پاک‏باخته خدا شدند و در راه محبوب از همه چیز خود گذشتند و در تاریخ بشر از بهترین بندگان شایسته حق شدند.
سلمان، ابوذر، مقداد، عمّار، یاسر، سمیّه، بلال و چهره‏هایى از این قبیل، همانان بودند که پیامبر صلى الله علیه و آله را به حقیقت شناختند و دل در گرو عشق او دادند. آنان از طریق تعلیمات آن حضرت، خدا را شناختند و در صف مقدم عاشقان حق قرار گرفتند. آرى، عشق به خدا محصول معرفت به پیامبر صلى الله علیه و آله و دین خداست که بدون این معرفت، ادّعاى عشق به خدا پندار و خیالى بیش نیست.
[یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ‏] «1».
______________________________
(1)- مائده (5): 54.
اى اهل ایمان! هر کس از شما از دینش برگردد [زیانى به خدا نمى‏رساند] خدا به زودى گروهى را مى‏آورد که آنان را دوست دارد، و آنان هم خدا را دوست دارند؛ در برابر مؤمنانْ فروتن‏اند، و در برابر کافرانْ سرسخت و قدرتمندند، همواره در راه خدا جهاد مى‏کنند، و از سرزنش هیچ سرزنش کننده‏اى نمى‏ترسند. این فضل خداست که به هر کس بخواهد مى‏دهد و خدا بسیار عطاکننده و داناست.
راستى بدون شناخت راه اللّه چگونه انسان به چنین صفاتى که در این آیه شریفه آمده است، آراسته گردد؟ انسان تا معرفت به صراط مستقیم پیدا نکند، از راهى غیر از فکر، اندیشه و معرفت و شناخت، عشق پیدا نکرده و به مراتب عارفان دست پیدا نمى‏کند. این راه خداست که انسان پس از مطالعه و دقّت در آن، مى‏یابد که تنها راه نجات است. بنابراین چگونه انسان بعد از یافتن راه نجات، به آن عشق پیدا نکند و به لوازم آن دل نبدد؟
راه نجات، راه خداست و سرانجام به او پایان مى‏پذیرد، پیمودن این راه، محبّت به اوست و محبّت به او مهمترین راه رسیدن به عشق است. عشقى که از درجات عرفان و مرتبه عارفان است بنابراین هر چه شناخت ومعرفت بیشتر، عشق شعله‏ورتر و آتشین‏تر خواهد بود. این است که آیه شریفه مى‏فرماید: [وَ یُحِبُّونَهُ‏] انسان‏هایى که به شدّت به خداى متعال عشق مى‏ورزند. همین عشق عامل حرکت آنان به سوى اوست و مرکب این راه همان برنامه‏هایى است که در آیه ذکر شده است. اینان فراق بین خود و محبوب را با انجام شایسته‏ترین اعمال که دستور خود حق است، به وصل تبدیل مى‏کنند.
[وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ‏] «1».
ولى آنان که ایمان آورده‏اند، محبّت و عشقشان به خدا بیشتر و قوى‏تر است.
ایمان آورندگان چرا نهایت عشق را به خدا نداشته باشند؟ مگر جز حضرت حق کسى مى‏تواند چنین صفاتى داشته باشد:
خالق، بارى، مصوّر، اول، آخر، ظاهر، باطن، رازق، بدیع، مقدّر، مدبّر، حکیم، مطهّر، منوّر، میسّر، مبشّر، منذر، مقدّم، مؤخّر، عاصم، قائم، دائم، راحم، سالم، حاکم، عالم، قاسم، قابض، باسط، غنىّ، وفىّ، علىّ، مَلىّ، حفىّ، رضىّ، زکىّ، بدىّ، قوىّ، ولىّ، احد، واحد، شاهد، ماجد، حامد، راشد، باعث، وارث، ضارّ، نافع، مانع، دافع، رافع، صانع، سامع، جامع، شافع، واسع، موسع، جلیل، جمیل، وکیل، کفیل، دلیل، قبیل، مدیل، منیل، مقیل، محیل، غافر، ساتر، قادر، قاهر، فاطر، جابر، ذاکر، ناظر، ناصر، عفوّ، غفور، صبور، شکور، رؤوف، عطوف، مسئول، ودود، سبّوح، قدّوس، ناطق، صادق، فالق، فارق، فاتق، راتق، سابق، سامق، سمیع، رفیع، منیع، کبیر، قدیر، خبیر، مجیر «2».
مگر انسان با شناخت این صفات به این معنى نمى‏رسد که همه چیز انسان اوست و غیر او چیزى نیست، در این صورت چرا انسان کمال عشق را به فرموده آیه شریفه، مخصوص به حقّ نگرداند.
این نکته را نیز نباید ناگفته گذاشت: آنان که از طریق معرفت عاشق حقّند، خداوند هم عاشق آنان است و در حقیقت این عشق طرفینى است، عشق عبد به حق و عشق حق به عبد، خداى بزرگ در قرآن مجید در ده مورد به بندگان عزیزش،
______________________________
(1)- بقره (2): 165.
(2)- دعاى جوشن کبیر.
آنان که در عشق و عمل مى‏سوزند، اعلام محبّت و عشق کرده است.
گوشه‏اى از محبّت حق در قرآن‏
اینک تنها به ذکر موارد محبّت حق به عبد اشاره مى‏کنیم و شرح هر کدام را به تناسب ذکر خواهیم نمود.
[إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ‏] «1».
یقیناً خدا کسانى را که بسیار توبه مى‏کنند، و کسانى را که خود را [با پذیرش انواع پاکى‏ها از همه آلودگى‏ها] پاکیزه مى‏کنند. دوست دارد.
در اینجا باید توجه داشت که منظور از طهارت در آیه شریفه طهارتى است که به دستور خداى متعال به دست مى‏آید، نه این که هرکس که خود را شستشو دهد مورد محبّت خدا قرار گیرد.
[فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ‏] «2».
و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن؛ زیرا خدا توکل کنندگان را دوست دارد.
[قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ‏] «3».
بگو: اگر خدا را دوست دارید، پس مرا پیروى کنید تا خدا هم شما را دوست بدارد.
در این آیه اطاعت از پیامبر صلى الله علیه و آله علّت محبّت حق به عبد است.
______________________________
(1)- بقره (2): 222.
(2)- آل عمران (3): 159.
(3)- آل عمران (3): 31.
[بَلى‏ مَنْ أَوْفى‏ بِعَهْدِهِ وَ اتَّقى‏ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ‏] «1».
آرى، هر که به پیمان خود [در تعهد به اجراى احکام دین‏] وفا کرد، و [در همه امور زندگى‏] تقوا پیشه ساخت، [بداند که‏] یقیناً خدا تقوا پیشگان را دوست دارد.
[الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ‏] «2».
آنان که در گشایش و تنگ دستى انفاق مى‏کنند، و خشم خود را فرو مى‏برند، و از [خطاهاىِ‏] مردم در مى‏گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.
[وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ‏] «3».
و اگر میانشان داورى کردى به عدالت داورى کن؛ زیرا خدا عدالت پیشگان را دوست دارد.
[وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ‏] «4».
چه بسا پیامبرانى که انبوهى دانشمندانِ الهى مسلک [و کاملان در دینِ‏] به همراه او با دشمنان جنگیدند، پس در برابر آسیب‏هایى که در راه خدا به آنان رسید، سستى نکردند و ناتوان نشدند و [در برابر دشمن‏] سر تسلیم و فروتنى فرود نیاوردند و خدا شکیبایان را دوست دارد.
______________________________
(1)- آل عمران (3): 76.
(2)- آل عمران (3): 134.
(3)- مائده (5): 42.
(4)- آل عمران (3): 146.
[یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ‏] «1».
اى اهل ایمان! هر کس از شما از دینش برگردد [زیانى به خدا نمى‏رساند] خدا به زودى گروهى را مى‏آورد که آنان را دوست دارد، و آنان هم خدا را دوست دارند.
[إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ‏] «2».
خدا کسانى را دوست دارد که صف‏زده در راه او جهاد مى‏کنند [و از ثابت قدمى‏] گویى بنایى پولادین و استوارند.