تاریخ و جغرافی و چگونگی پایتختی تهران

[sorna]

موقعیت جغرافیایی استان تهران

http://www.irden.com/upload/iblock/7e2/TehranIranortho2.jpg

موقعیت : بین ۳۴ تا ۳۶٫۵ درجه عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجه طول شرقی
مجاورت : شمال: استان مازندران جنوب: استان قم جنوب غرب :به استان مرکزی شرق:استان سمنان غرب: استان قزوین
آب و هوا: هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.
وسعــــت: 18814 کیلومتر مربع
جمعـیــت: حدود ۱۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر
تقسیمات: در سال ۱۳۸۳خ دارای ۱۳ شهرستان و ۴۴ شهر
شهرستانها: اسلام شهر، پاکدشت، تهران، دماوند، رباط کریم، ری، ساوجبلاغ، شمیرانات، شهریار، فیروزکوه، کرج، نظرآباد، ورامین
مرکـــــز : تهران

[sorna]

استان تهران در یک نگاه

استان تهران با 18909 كيلومتر مربع مساحت و 2/1 درصد مساحت كل كشور ايران از آن جهت از ديگر استان هاي كشور متمايز است كه مركزيت سياسي جمهوري اسلامي ايران در آن مستقر است. تهران، استاني با 13 شهرستان شامل؛ تهران، شهريار، كرج، رباط كريم، ساوجبلاغ، نظرآباد، ورامين، اسلامشهر، شميرانات، ري، دماوند، فيروزكوه و پاكدشت و دارای 43 شهر و 1358 آبادي داراي سكنه می باشد.
استان تهران از بناهای تاريخی متعدد و با ارزشی در اطراف خود برخوردار است. شهر تهران (پايتخت جمهوری اسلامی ايران) به دليل سابقه بيش از 200 ساله خود در مرکزيت ايران، بيش ترين بناهای تاريخی، اماکن تفريحی، موزه ها و امکانات گردشگری را در خود جای داده است. ساير شهرستان های اين استان از جمله شهرستانهای ری و شهریار نيز به واسطه قدمت طولانی خود؛ قديمی ترين و معروف ترين جاذبه های تاريخی و مذهبی اين منطقه را در برگرفته اند.
استان تهران علاوه بر جاذبه های طبيعی و تاريخی زيادی که دارد، از مراکز تفريحی و گردشگری، موزه های متعدد، نگارخانه ها، گالری ها، پارك های بازي، نمايشگاه های دايمی، سالن های سينمايی، مراکز مجلل اقامتی، مراکز بازی و تفريح، فرهنگسراها، سالن های مجهز ورزشی و استخرهای مدرن و... نيز برخوردار است كه مشخصات برخی از آنها در بخش های مربوطه در سایت آنوبانینی آورده شده است. جاذبه های تاريخی آورده شده در بالا در تمام شهرستان های استان تهران پراکنده هستند و مجموع آنها جذابيت خاصی به اين استان بخشيده و استان تهران را به يكی از مهم ترين مناطق گردشگری ايران تبديل كرده است.

[sorna]

ارتفاع از سطح دریا
ارتفاع کنونی تهران از سطح دریا در حدود 900 تا 1800 متر است در میدان تجریش ارتفاع حدود 1300 متر و در میدان راه آهن 1100 متر بالاتر از سطح دریا می باشد . لازم به ذکر است که این اختلاف سطح به علت گستردگی و وسعت زیاد این شهر می باشد .



شیب زمین
از شمال به جنوب در دامنه کوهستان شمیرانات 10% تا 15% از تجریش تا تپه های عباس آباد با شیب متوسط 3% تا 5% از عباس آباد تاخیابان 2% و از مرکز شهر تهران تا کناره 1% است .




موقعیت استقرار
تهران بین کوههای البرز و حاشیه شمالی کویر مرکزی ایران در دشتی نسبتاٌ هموار واقع شده است پهنه استقرار آن از جنوب و جنوب غربی به دشت های شهریار و ورامین منتهی می شود و در سمت شمال و شرق با حد طبیعی فضای جغرافیایی شهر تهران در کوه و دشت به وسیله دو رود کرج در غرب و جاجرود در شرق مشخص می شود که در نزدیکی کویر نمک در جنوب شرقی تهران به یکدیگر می پیوندند .
طول و عرض جغرافیایی

شهر تهران از نظر جغرافیایی در 51 درجه و 17دقیقه تا 51 درجه و 33 دقیقه طول خاوری و 35 درجه و 36 دقیقه تا 35 درجه و 44 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است .
شرایط اقلیمی
عوامل گوناگونی در شرایط اقلیمی شهر تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی آن – موثرند از جمله ارتفاعات که در شمال آن قله توچال به ارتفاع 3933 متر مشاهد می گردد . همچنین کوه هایی چون دماوند شمیرانات و امامزاده داوود در اطراف آن اقلیم این بخش را تحت تأثیر قرار می دهند . منابع آب فیزیکی نیز از فاکتورهای مهم در شکل گیری اقلیم تهران است . از جمله این منابع می توان رودخانه جاجرود و کرج و سدهایی چون امیرکبیر ، لبنان و لار را نام برد .
عامل و فاکتور دیگری که می توان از آن نام برد دشت است . به استثناء نواحی شمالی استان که به جهت واقع شدن د رکوهپایه های البرز اندکی معتدل و مرطوب است . بقیه نقاط دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان های معتدل و گاهی سرد می باشد که نشانه و خصوصیت مناطق دشتی را نشان می دهد جهت مشخصه های کلی آب و هوای تهران می توان به آمار و ارقام زیر رجوع کرد :
طی یک دوره 30 ساله متوسط میزان بارندگی ساخته آن 230 میلیمتر و میزان بارندگی ساخته آن بین 200 الی 400 میلیمتر گزارش گردیده است .
به علت وسعت و ارتفاعات تهران سه ایستگاه سینوپنیک در محله آباد و شمیران و ژنوفیزیک وظیفه ثبت و درج دمای هوای شهر تهران را به عهد دارند که از سال 1330 طی یک دوره 45 ساله حداکثر دماهی هوای تهران 46 درجه و حداقل 15 درجه سانتیگراد اعلام شده است به این ترتیب تهران دارای تابستان گرم به ویژه در مناطقه جنوب و مرکز شهر و هوای معتدل درشمال شهر می باشد در زمستا نیز مرکز شهر و هوای معتدل در شمال شهر می باشد در زمستان نیز مرکز شهر تهران معتدل است ولی بخش های شمالی شهر سرد است و دما بارها به زیر صفر می رسد تهران در فصول سرد سال تحت تأثیر سیستم های پرفشار شمالی ( سیبری ) قرار گرفته است و دارای زمستان سرد و خشک و عموماٌ آلوده است و در ماههای گرم سال متأثر از سیستم های کم فشار حرارتی کویر مرکزی واقع شده و دارای تابستانی گرم و خشک است .
بیشترین مقدار بارندگی ماهیانه در طول دوره آماری تهران برابر 9/38 میلیمتر در اسفند ماه و کمترین بارندگی به مقدار یک میلیمتر در شهریور ماه اتفاق افتاده است .
متوسط سالیانه رطوبت نسبی هوا در تهران 40 درصد و در شمیرانات 46 درصد می باشد . جهت وزش باد غالب در تهران غربی (270 درجه ) و متوسط سرعت وزش باد 5/5 متر بر ثانیه است . نسیمی از دره های خنگ کوهستان شمال در شب ( بادکوه ) و از بیابان های جنوب در روز ( باد دشت ) به طور آهسته هر شبانه روز در شهر تهران جریان می کند .
یکی دیگر از مشخصه های قابل ذکر شهر تهران زلزله خیز بودن آن است . این شهر بر روی خط زلزله قرار دارد و احتمال وقوع زلزله در آن زیاد می باشد .

[sorna]

نام تهران در حدود اواخر سده دوم بيش از ميلاد ، براي اولين بار در يمي از نوشته هاي تيوديس يوناني آمده است .

ابو اسعد سمعاني در كتاب خود از شخصي به نام ابو عبدالله محبدابن حامد تهراني رازي نام برد كه اهل تهران بوده و در سال 261ه.ق چشم از جهان فرو مي بندد و لذا اين كتاب قديمي ترين سندي است كه به موجوديت تهران قبل از سده سوم هجري قمري اشاره مي كند.ابن حوقل در سال 331هجري قمري تهران را شهري سرسبز و داراي باغهاي فراوان ذكر مي كند كه ميوه هاي فراواني داشته و ساكنان آن بيشتر در زير زمين زندكي مي كردند.

استخري در سال 340هجري قمري در مورد تهران به تفضيل در كتاب خود (المسالك الممالك )ذكر كرده است . ابن بلخي نيز در فارسنامه حدود سالهاي 500هجري قمري از آثار تهران سخن به ميان آورده است .ياقوت حموي در كتاب خود

المعجم البلدان به سال 620هجري قمري تهران را قريه اي از قرا ري مي داند كه اكثر آن زير زمين ساخته شده و شامل دوازده محله است و اطراف آن باغهاي زيادي است كه به هم راه دارند.

ذكرياي قزويني در كتاب آثارالبلاد (674هجري قمري )كه تقريبا 70 سال بعد از ياقوت حموي نوشته شده درباره تهران چنين مينويسد: تهران شهري است زيرزميني مانند لانه مورچه كه اهالي آن به محض حمله دشمن در زيرزمينها مخفي مي شدند.

حمدالله مستوفي در كتاب نزهه القلوب خود به سال 740 هجري قمري تهران را اينطور تشريح مي كند: تهران يكي از ييلاقات ري بوده و آب و هوايي گوارا و سالم دارد و داراي باغهاي ميوه فراواني است و جمعيت زيادي هم داشته است .رونق تهران بس از حمله مغول به سبب مهاجرت اهالي ري به تهران بيشتر شد.بعدها باي جهانگردان نيز به اين قسمت رسيد و احتمالا اولين جهانگردي كه به تهران سفر كرد روي كونثالث دكلاويخو نماينده هانري سوم پادشاه اسپانيا در دربار اميرتيمور بود كه در سال 806هجري قمري به تهران آمد.وي درسفرنامه خود از باغها و ميوه هاي فراوان ، آب زياد و آب و هواي ناسالم تهران نوشته است . شهرت تهران با روي كار آمدن سلسله صفويه بيشتر شد و رونق آن با به قدرت رسيدن شاه طهماسب آغاز كرديد. به دليل وجود آب فراروان و باغهاي زياد و شكاركاههاي متنوع شاه طهماسب به تهران علاقه اي وافر نشان مي داد و اقامتهاي طولاني در ان داشته است و حتي در سال 961هجري قمري دستور دادحصاري دور شهر بنا كنند كه 4 دروازه و 114برج داشت(برابر با سوره هاي قرآن) و طول آن حدود 6000قدم بود.شاه عباس صفوي نيز به بيروي از شاه طهماسب تا مدتها به آبادي تهران برداخت و حتي باغي به نام چهارباغ احداث كرده و در ان عمارتي براي اقامت موقتي خاندان سلطنت بناكرد.

نظر سرتوماس هربرت در سال 1308هجري قمري در مورد تهران
تهران در ميان جلگه قرار كرفته است و داراي 3000خانه و چند بازار است كه از آجر ساخته شده اند و بازارهاي آن بطوري بناشده كه فاقد سقف مي باشند. و چشمه ها و تاكستانها، باغها و جويبارهاي زيبايي دارد. شاه سليمان صفوي نيز تا اندازه اي در آبادي تهران سهم داشته و نخستين كا بدستور او بنا شد. در دوره حمله افاغنه تهران سقوط كرد و به دست انان افتاد و به دستور اشرف افغان تمامي باغها و تاكستانها تبديل به ويرانه شد با ظهور نادرشاه و شكست اشرف افغان در دامغان 1141هجري قمري آنها بزركان تهران را كشته و راهي اصفهان شدند و اشرف افغان نيز از ورامين رانده شد. در زمان نادرشاه افشار تهران جاني تازه گرفت . وي رهبران بزرك شيعه راجمع كرد و از آنان خواستار رفع اختلاف شيعه و سني و اتحاد اسلام شد.در سال 1154هجري قمري شهر را به فرزندش رضا قلي ميرزا سپرده كه به علت عدم كفايت توسط خود نادرشاه كورشد. با انقراض خاندان افشاريه تهران به دست سلسله قاجاريه كه رقيب كريمخان زند بودند افتاد.در جنكي كه بين خاندان قاجار و خاندان زند(محمد حسن خان ) برپا شد خان قاجار شكست خورده و كريم خان چون تهران را جايي مناسب براي خود يافته بود به تهران عزيمت كرد و دستور بناي عمارت ايواني و حرمخانه را داد و كويي قصد اشت تهران را بايتخت قرار دهد. ولي با كشته شدن محمد حسن خان قاجار و اسارت پسرش آغا محمدخان آسايش خيال پيدا كرده و راهي شيراز شد. پس از مرگ كريمخان زند آغامحمدخان فرصت را مغتنم شمرده و از شيراز فرار كرده و با تني چند از بستكان خود راهي تهران شد و با همت ايل قاجار و همراهان خود موفق به تصرف تهران شد و در روز يكشنبه 11جمادي الثاني سال 1200 هجري قمري كه مصادف با نوروز بود در تهران جلوس كرد و از آن تاريخ تهران دارالخلافه خوانده شد و به عنوان بايتخت قاجاريه انتخاب كرديد و به ساختن عمارت تخت مرمر كه تنها يادگار آن عهد است اكتفا كرد. ولي در زمان فتحعليشاه ساختمانهاي تازه اي احداث شد كه از آن جمله مي توان مسجد امام خميني (مسجدشاه)، مسجد سيدعزيزالله ،درسه مروي ، قصر قاجار، نگارستان و لاله زار نام برد. در آن زمان طبق گفته ژنرال گاردان فرانسوي تهران حدود 50000 نفر جمعيت داشت (سال 1222هجري قمري ) در زمان به سلطنت رسيدن محمد شاه قاجار رونق و رشد تهران ادامه يافت .

باغ داوديه ، مسجد جمعه وبازار بين الحرمين در زمان سلطنت وي احداث شد. در همين دوره به دستور ميرزاآقاسي دو محله به نامهاي عباس آباد و محمديه به محله هاي تهران اضافه شد. علاوه بر اينمهاجرت اهالي قفقاز كه به علت جنك روس و ايران صورت كرفت هم در رونق و رشد تهران موثر بوده است ، چرا كه اكثرا در تهران سكونت گزيدند.

در اوايل سلطنت ناصرالدين شاه قاجار به همت ميرزا تقي خان اميركبير بناهاي زيادي احداث شد. از جمله آنها مي توان از مدرسه دارالفنون ، بازار امير، بازار كفاشها و سراي امير نام برد. جمعيت تهران نيزدر اين زمان بسيار زياد شده و به 150هزار نفر رسيده بود. لذا ميرزا يوسف مستوفي الممالك (صدر اعظم) و ميرزا عيسي (وزير) مامور شدند تا محدوده جديد شهر را تعيين كنند و از انجايي كه اين مهم نيازمند نقشه بود در سال 1275هجري قمري كروهي به سربرستي عليقلي ميرزا اعتضادالسلطنه و با همكاري موسيوكرشيش سرتيب و معلم توپخانه و دستياري چند نفر از شاگردان مدرسه دارالفنون براي اولين بار از تهران نقشه برداري كردند و در سال 1284 هجري قمري با همكاري مهندس بوهلر فرانسوي و جمعي از مهندسان و معماران نقشه جديدي از تهران تهيه كرده و اراضي وسيعي را داخل محدوده شهر وارد كردند و شهر را باخندقها و باروهاي جديد (به شكل هشت ضلعي) محدود ساختند. ارتباط شهر نيز با خارج از طريق 12 دروازه به نامهاي : شميران ، دولت ، يوسف آباد، دوشان تبه ، دولاب ،خراسان ، باغشاه ، قزوين ، كمرك ، حضرت عبدالعظيم ، غار و خاني آباد امكان پذير بود.

در سال 1305 هجري قمري مهندس عبدالغفار نجم الملك معلم رياضيات مدرسه دارالفنون با كمك عده اي از معلمان ديگر و بيست نفر از شاگردان مدرسه مزبور از تهران جديد به مقياس 2000:1 نقشه برداري كردند . بر اساس همين عمليات محيط شهر را 19200 متر محاسبه كردند و جمعيت تهران راهم 250 هزار نفر سرشماري كردند. اين هييت براي تهيه نقشه حدود 4 سال وقت صرف كردند و بالاخره در سال 1309 هجري قمري نقشه تهران جديد به باي جاب رسيد كه در مقايسه با نقشه موسيو كرشيش از دقت بالايي برخوردار بود. از ديكر بناهاي مهم دوره سلطنت ناصرالدين شاه مي توان باغ كلستان ، باغ و قصر سلطنت آباد، مدرسه و مسجد شهيد مطهري (سبهسالار) ، باغ فردوس ، ميدان امين السلطان ، شمس العماره و... را نام برد.

در اين دوره جند محله نيز با نامهاي سنكلج ، خاني آباد، قنات آباد، باچنار، كود زنبوركخانه و بازار بزرك به محله هاي تهران اضافه شد. اينها مربوط به تحولاتي بود كه تا قبل از سال 1300هجري شمسي بوقوع بيوست ولي تحول اساسي و نوين سازي تهران از سال 1300 هجري شمسي به بعد انجام شد.

[sorna]

در حدود اواخر سده دوم بيش ازميلاد ، براي اولين بار در يمي از نوشته هاي تيوديس يوناني آمده است . ابو اسعد سمعاني در كتاب خود ازشخصي به نام ابو عبدالله محبدابن حامد تهراني رازي نام برد كه اهل تهران بوده و درسال 261ه.ق چشم از جهان فرو مي بندد و لذا اين كتاب قديمي ترين سندي است كه بهموجوديت تهران قبل از سده سوم هجري قمري اشاره مي كند.ابن حوقل در سال 331هجري قمريتهران را شهري سرسبز و داراي باغهاي فراوان ذكر مي كند كه ميوه هاي فراواني داشته وساكنان آن بيشتر در زير زمين زندكي مي كردند

.

استخري در سال 340هجري قمري درمورد تهران به تفضيل در كتاب خود (المسالك الممالك )ذكر كرده است . ابن بلخي نيز درفارسنامه حدود سالهاي 500هجري قمري از آثار تهران سخن به ميان آورده است .ياقوتحموي در كتاب خودالمعجم البلدانبه سال 620هجري قمري تهران را قريه اي از قرا ري مي داند كه اكثر آن زير زمين ساختهشده و شامل دوازده محله است و اطراف آن باغهاي زيادي است كه به هم راه دارند. ذكرياي قزويني در كتابآثارالبلاد (674هجري قمري )كه تقريبا 70 سال بعد از ياقوت حموي نوشته شده دربارهتهران چنين مينويسد: تهران شهري است زيرزميني مانند لانه مورچه كه اهالي آن به محضحمله دشمن در زيرزمينها مخفي مي شدندحمدالله مستوفي در كتاب نزهه القلوب خود به سال 740 هجري قمري تهران رااينطور تشريح مي كند: تهران يكي از ييلاقات ري بوده و آب و هوايي گوارا و سالم داردو داراي باغهاي ميوه فراواني است و جمعيت زيادي هم داشته است .رونق تهران بس ازحمله مغول به سبب مهاجرت اهالي ري به تهران بيشتر شد.بعدها باي جهانگردان نيز بهاين قسمت رسيد و احتمالا اولين جهانگردي كه به تهران سفر كرد روي كونثالث دكلاويخونماينده هانري سوم پادشاه اسپانيا در دربار اميرتيمور بود كه در سال 806هجري قمريبه تهران آمد.وي درسفرنامه خود از باغها و ميوه هاي فراوان ، آب زياد و آب و هوايناسالم تهران نوشته است . شهرت تهران با روي كار آمدن سلسله صفويه بيشتر شد و رونقآن با به قدرت رسيدن شاه طهماسب آغاز كرديد. به دليل وجود آب فراروان و باغهاي زيادو شكاركاههاي متنوع شاه طهماسب به تهران علاقه اي وافر نشان مي داد و اقامتهايطولاني در ان داشته است و حتي در سال 961هجري قمري دستور دادحصاري دور شهر بنا كنندكه 4 دروازه و 114برج داشت(برابر با سوره هاي قرآن) و طول آن حدود 6000قدم بود.شاهعباس صفوي نيز به بيروي از شاه طهماسب تا مدتها به آبادي تهران برداخت و حتي باغيبه نام چهارباغ احداث كرده و در ان عمارتي براي اقامت موقتي خاندان سلطنت بناكرد. سرتوماس هربرت در سال 1308هجريقمري در مورد تهران مي نويسد: تهران در ميان جلگه قرار كرفته است و داراي 3000خانه و چند بازار است كه ازآجر ساخته شده اند و بازارهاي آن بطوري بناشده كه فاقد سقف مي باشند. و چشمه ها وتاكستانها، باغها و جويبارهاي زيبايي دارد. شاه سليمان صفوي نيز تا اندازه اي درآبادي تهران سهم داشته و نخستين كا بدستور او بنا شد. در دوره حمله افاغنه تهرانسقوط كرد و به دست انان افتاد و به دستور اشرف افغان تمامي باغها و تاكستانها تبديلبه ويرانه شد با ظهور نادرشاه و شكست اشرف افغان در دامغان 1141هجري قمري آنهابزركان تهران را كشته و راهي اصفهان شدند و اشرف افغان نيز از ورامين رانده شد. درزمان نادرشاه افشار تهران جاني تازه گرفت . وي رهبران بزرك شيعه راجمع كرد و ازآنان خواستار رفع اختلاف شيعه و سني و اتحاد اسلام شد.در سال 1154هجري قمري شهر رابه فرزندش رضا قلي ميرزا سپرده كه به علت عدم كفايت توسط خود نادرشاه كورشد. باانقراض خاندان افشاريه تهران به دست سلسله قاجاريه كه رقيب كريمخان زند بودندافتاد.در جنكي كه بين خاندان قاجار و خاندان زند(محمد حسن خان ) برپا شد خان قاجارشكست خورده و كريم خان چون تهران را جايي مناسب براي خود يافته بود به تهران عزيمتكرد و دستور بناي عمارت ايواني و حرمخانه را داد و كويي قصد اشت تهران را بايتختقرار دهد. ولي با كشته شدن محمد حسن خان قاجار و اسارت پسرش آغا محمدخان آسايش خيالپيدا كرده و راهي شيراز شد. پس از مرگ كريمخان زند آغامحمدخان فرصت را مغتنم شمردهو از شيراز فرار كرده و با تني چند از بستكان خود راهي تهران شد و با همت ايل قاجارو همراهان خود موفق به تصرف تهران شد و در روز يكشنبه 11جمادي الثاني سال 1200 هجريقمري كه مصادف با نوروز بود در تهران جلوس كرد و از آن تاريخ تهران دارالخلافهخوانده شد و به عنوان بايتخت قاجاريه انتخاب كرديد و به ساختن عمارت تخت مرمر كهتنها يادگار آن عهد است اكتفا كرد. ولي در زمان فتحعليشاه ساختمانهاي تازه اي احداثشد كه از آن جمله مي توان مسجد امام خميني (مسجدشاه)، مسجد سيدعزيزالله ،درسه مروي، قصر قاجار، نگارستان و لاله زار نام برد. در آن زمان طبق گفته ژنرال گاردانفرانسوي تهران حدود 50000 نفر جمعيت داشت (سال 1222هجري قمري ) در زمان به سلطنترسيدن محمد شاه قاجار رونق و رشد تهران ادامه يافت . باغ داوديه ، مسجد جمعه وبازار بين الحرمين در زمان سلطنتوي احداث شد. در همين دوره به دستور ميرزاآقاسي دو محله به نامهاي عباس آباد ومحمديه به محله هاي تهران اضافه شد. علاوه بر اينمهاجرت اهالي قفقاز كه به علت جنكروس و ايران صورت كرفت هم در رونق و رشد تهران موثر بوده است ، چرا كه اكثرا درتهران سكونت گزيدند. در اوايلسلطنت ناصرالدين شاه قاجار به همت ميرزا تقي خان اميركبير بناهاي زيادي احداث شد. از جمله آنها مي توان از مدرسه دارالفنون ، بازار امير، بازار كفاشها و سراي اميرنام برد. جمعيت تهران نيزدر اين زمان بسيار زياد شده و به 150هزار نفر رسيده بود. لذا ميرزا يوسف مستوفي الممالك (صدر اعظم) و ميرزا عيسي (وزير) مامور شدند تامحدوده جديد شهر را تعيين كنند و از انجايي كه اين مهم نيازمند نقشه بود در سال 1275هجري قمري كروهي به سربرستي عليقلي ميرزا اعتضادالسلطنه و با همكاري موسيوكرشيشسرتيب و معلم توپخانه و دستياري چند نفر از شاگردان مدرسه دارالفنون براي اولين باراز تهران نقشه برداري كردند و در سال 1284 هجري قمري با همكاري مهندس بوهلر فرانسويو جمعي از مهندسان و معماران نقشه جديدي از تهران تهيه كرده و اراضي وسيعي را داخلمحدوده شهر وارد كردند و شهر را باخندقها و باروهاي جديد (به شكل هشت ضلعي) محدودساختند. ارتباط شهر نيز با خارج از طريق 12 دروازه به نامهاي : شميران ، دولت ،يوسف آباد، دوشان تبه ، دولاب ،خراسان ، باغشاه ، قزوين ، كمرك ، حضرت عبدالعظيم ،غار و خاني آباد امكان پذير بود. در سال 1305 هجري قمري مهندس عبدالغفار نجم الملك معلم رياضيات مدرسهدارالفنون با كمك عده اي از معلمان ديگر و بيست نفر از شاگردان مدرسه مزبور ازتهران جديد به مقياس 2000:1 نقشه برداري كردند . بر اساس همين عمليات محيط شهر را 19200 متر محاسبه كردند و جمعيت تهران راهم 250 هزار نفر سرشماري كردند. اين هييتبراي تهيه نقشه حدود 4 سال وقت صرف كردند و بالاخره در سال 1309 هجري قمري نقشهتهران جديد به باي جاب رسيد كه در مقايسه با نقشه موسيو كرشيش از دقت بالاييبرخوردار بود. از ديكر بناهاي مهم دوره سلطنت ناصرالدين شاه مي توان باغ كلستان ،باغ و قصر سلطنت آباد، مدرسه و مسجد شهيد مطهري (سبهسالار) ، باغ فردوس ، ميدانامين السلطان ، شمس العماره و... را نام برد. در اين دوره جند محله نيز با نامهاي سنكلج ، خاني آباد،قنات آباد، باچنار، كود زنبوركخانه و بازار بزرك به محله هاي تهران اضافه شد. اينهامربوط به تحولاتي بود كه تا قبل از سال 1300هجري شمسي بوقوع بيوست ولي تحول اساسي ونوين سازي تهران از سال 1300 هجري شمسي به بعد انجام شد. تحولات بعد از 1300هجري شمسي را ميتوان به 4 دوره تقسيمنمود: در دوره اول (سالهاي 1300تا 1320): تقريبا تمامي خندقها و دروازه ها از ميان رفت و كوچه ها و معابر قديمياصلاح شد و چهره شهر شكل منظم هندسي به خود گرفت. جمعيت تهران هم در اين سده افزايشچشمگيري بيدا كرد به نحوي كه طي دو سرشماري در سالهاي 1310و1319 هجري شمسي از 300هزار نفر(سرشماري اول) به540 هزار نفر(سرشماري دوم ) رسيد. از ساختمانها و تاسيساتمهم اين دوره مي توان بانك ملي ايران ،وزارت امورخارجه ، شهرباني كل كشور، ايستگاهراه آهن تهران ، دانشگاه تهران ، ايستگاه فرستنده راديويي تهران ، باشگاه افسران وچند بيمارستان نام برد. دوره دوم (سالهاي 1320 تا 1332) : اين دوره مصادف با بروز جنك جهاني دوم بود لذا تغييراتزيادي انجام نشد و تنها شهر از اطراف اندكي توسعه يافت . جمعيت تهران در اين دورهمطابق آمار رسمي سال 1325 حدود 880 هزار نفر بود. دوره سوم (سالهاي 1332 تا 1357ه.ش ) در اين دوره به علت احداث بزرگراهها، خيابانها و بلوارها ، شهركهاي جديد،ساختمانهاي بزرگ ، تهران رشد چشمگيري داشته و از هر سو كسترش بيدا كرده بود به نحويكه يكي از شهرهاي بزرگ قاره آسيا محسوب مي شد. جمعيت ان نيز به سرعت افزايش پيداكرده بود و از يك ميلون و هشتصد هزار نفر 1335 به چهارميليون و پانصدو سي هزار نفردر سال 1355 (طي 20 سال ) رسيد. دوره چهارم از سال 1357 تا كنون : در اين دوره كه مصادف با پيروزي انقلاباسلامي و سالهاي بعد از آن است تهران رشد چشمكيري داشته و از هر سو گسترده شده است. علت اين امر را مي توان بروز جنگ تحميلي عراق بر ايران و پديده مهاجرت ، اختصاصباره اي از اراضي به تعاونيها براي خانه سازي و بالاخره ايجاد خانه هاي ارزان قيمتدانست . بر اساس آمار سال 1371 جمعيت تهران بالغ بر 6620461 نفر مي باشد و اكنون ازمرز 8500000 نفر كذشته استباتوجه به اينكه تهران مساحتي حدود 1200 كيلومتر مربع دارد ، لذا تراكم جمعيت آن بهحدود 5518 نفر در كيلومتر مربع يا18÷ 55 نفر در هكتار مي رسد كه نشانگر يكي ازمتراكم ترين شهرهاي جهان است . محور ارتباطي ديكر راه آهن مي باشد. كه از نظر حجم مسافر درصد بالايي را بهخود اختصاص مي دهد. خطوط سراسري تهران اروبا نيز از مبدا تهران فعاليت گسترده ايدارد. علاوه بر آن مترو هم در دست احداث است كه دو مسير آن خط روگذر بوده (خط سريعالسير تهران -كرج و خط سريع السير تهران -بهشت زهرا و بقيه زير كذر است و شامل 4 خطعمده شمالي -جنوبي و شرقي - غربي مي باشد. علاوه بر خطوط هوايي و راه آهن ، راههايآسفالته بخصوص اتوبانها و بزركراهها از اهميت ويزه اي در ارتباط تهران با ساير نقاطبرخوردار است . تهران امروزهداراي بزرگراهها و اتوبانهاي متعددي مي باشد كه ارتباط قسمتهاي مختلف را باهم و نيزحاشيه و اطراف آن امكانپذير مي سازد. يكي ديگر از طرحهاي اجرايي جهت سرعت بخشيدن بهحمل و نقل مسافر ايجاد خطوط اتوبوس برقي است كه در حال خاضر دو خط آن فعال ميباشد: ميدان امام حسين -سه راه تهرانبارس ، ميدان امام حسين- ميدان خراسان .طرح خط ويژههم گام موثري در حمل و نقل مسافر در محدوده مركزي شهر مي باشد.


طرح جامع ديگري در كاهش بارترافيك اجراي ((طرح ترافيك )) مي باشد. اين طرح از 1358 به اجرا درآمد و امروزه باتغييراتي در حدو مرز آن از ساعت 30:6 صبح لغايت 5 بعد از ظهر قابل اجراست . برپايي نمايشگاههاي بين المللي وداخلي با موضوع هاي مختلف علمي ، فرهنگي ،هنري و تجاري و ... خود به اهميت تهران بهعنوان يك مركز ثقل مي افزايد و همه ساله شاهد شكوفايي و رشد بيشتر اين نمايشكاههااز نظر كمي و كيفي هستيم . تهرانداراي گردشكاهها و تفرجگاههاي بسيار است كه براي گذراندن اوقات فراقت اقشار مختلفمناسب بوده و توانايي جذب عده زيادي را هم دارد از جمله اين مراكز: شمشمك ، ديزين ،آبعلي ، توچال ،دربند، دركه ، كولكچال ،گلابدره ، پارك ارم ،شهر بازي ، ميني سيتي ،سد كرج و سد لتيان را مي توان نام برد كه بخصوص در روزهاي اخر هفته بذيراي عدهزيادي از مردم مي باشند. علاوه بر اينها پاركها و پاركهاي جنگلي نيز در بر كردناوقات فراقت شهروندان نقش ويژه اي دارد و تهران از اين نظر شهر غني بوده و دارايپارك جنگلي سرخه حصار، پارك جنگلي غزال ، پارك جنگلي تلو، پارك جنگلي لويزان ، پاركجنگلي قوچك ، بارك جنكلي لتيان ، بارك جنكلي چيتگر ،پارك جنگلي خرگوش دره را نامبرد




وجود تالارها و فرهنگسراها نيزگام بزرگي در اشاعه فرهنك و هنر بوده و در گسترش آن نيز بسيار كوشش شده است . و دراين مبحث مي توان ا فرهنگسراي بهمن كه در سال 1370 شروع به كار كرد و همچنين مجموعهفرهنگي گلستان كه در سال 1377 شروع به كار كرد نام برد. موزه هاي متعدد و مختلفي هم اكنون در تهران فعاليت دارندبخصوص چند سال اخير چند موزه مهم و ديدني كشايش يافته كه موزه تاري طبيعي ايران وموزه باغ فردوس از آن جمله مي باشند.

[sorna]

روستای قدیمی تهران که زودتر از سده سوم هجری نمی توان در نوشته های تاریخی ردپایی از آن بدست آورد، به حدس و گمان حدود ۱۸ هکتار وسعت داشت و در غرب خیابان سیروس (مصطفی خمینی) حد فاصل چهارراه سیروس و مولوی قرار گرفته بود.

از شمال غرب تا مسجد جامع بازار تهران پیش رفته بود و از جنوب شرق به امامزاده سید اسماعیل یا به قول تهرانی ها "سداسمال" می رسید. دورادور روستا نیز پوشیده از باغ و بوستان بود و اهالی باغداری و کشاورزی می کردند.
حالا بچه های گذر مسجد حوض و سرپولک و سداسمال و حمام چال می توانند به خود بنازند که محله شان گهواره این کلانشهر بی انتها بوده است. البته اگر بچه محلی باقی مانده باشد؛ زیرا امروزه در این محل آنقدر مهاجر افغانی ساکن شده که رندان نکته سنج چهارراه مولوی را چهارراه کابل نام نهاده اند.
در اینجا و در بر خیابان سیروس، یا اجناس دم دستی خانه از قبیل دیگ و قابلمه و منقل و سیخ کباب و آتش گردان می فروشند یا موکت و پادری و فرش های نازل ماشینی. در کوچه پس کوچه ها اغلب "دواجات" رد و بدل می شود و اگر غروب پنج شنبه و بعداز ظهر جمعه به آن حوالی سر بزنی، در بساط دستفروشان عمدتا معتاد از یک جفت (و نه یک دست) قاشق چنگال دست دوم تا کتاب هبوط شریعتی را پیدا می کنی!
گهواره تهران
روستای کوچک تهران تا دمادم حمله مغول، بزرگ تر شد. از شمال فرقی نکرد، اما از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به آن سوی خیابان سیروس و از غرب به میانه بازار تهران (احتمالا حوالی چهارسوق بزرگ) رسید. مساحتش ۲۷ هکتار بود و به دوازده محله در مقیاس روستایی تقسیم می شد.
حمله مغول به ایران در ابتدای سده هفتم هجری که موجب خرابی شهرهای کهن از جمله ری شد به تهران این مجال را داد که در یک فرسخی شمال ری تکانی به خود بدهد و حالت نیمه روستایی-نیمه شهری پیدا کند.
مرزهای این روستای رو به ترقی که حمدالله مستوفی، مورخ سده هشتم هجری ، آن را "قصبه معتبر" می خواند، با ۱۰۶ هکتار وسعت از این قرار بود :از شمال خیابان امیرکبیر، از جنوب خیابان مولوی، از شرق امام زاده یحیی و حوالی خیابان ری و از غرب مسجد شاه در بازار تهران.
اکنون بخشی از اینجا، جایگاه بازار مرکزی تهران است و در بخش مس*********** به وضعی درآمده که می توان لقب پستو و بارانداز بازار را بدان داد؛ زیرا بسیاری خانه ها انبار و کارگاه بازاریان شده اند و مابقی به اجاره پادوها و شاگرد مغازه ها رفته اند. ساکن اصیل در این اصیل ترین محله های شهر کم است و اگر هم باشد، فشار روانی و اجتماعی سختی را تحمل می کند.
این نکته را نیز نباید فراموش کرد که تعیین حدود روستای تهران فقط از روی حدس و گمان و حاصل کاوش در نوشته های پراکنده است و این روستا در میان هزاران شهر و روستای کهن دیار ما بدان پایه از اهمیت نرسیده بود که کسی بخواهد به دقت از نام و نشان و حدود و ثغورش سخن بگوید.
اما وقتی در نیمه سده دهم هجری، شاه تهماسب اول صفوی ( ۹۸۴-۹۳۰ هجری قمری) حصاری به دور تهران کشید و جامه شهری به تنش کرد، حدود و ثغورش نیز به دقت معلوم شد؛ آن قدر که حالا پس از پنج قرن بتوانیم بگوییم کجا جزو شهر بوده و کجا نبوده.

[sorna]

از این زمان تا دوره ناصرالدین شاه قاجار (۱۳۱۳ – ۱۲۶۴ هجری قمری) که بر اثر زیادی جمعیت و کمبود زمین، برج و باروی شاه تهماسبی را خراب کردند، تهران از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می شد. منتها از درون پیاپی متراکم می گشت و زمین ها و باغ هایش زیر ساخت و ساز می رفت.

توسعه تهران در دوره صفوی از جانب شمال و غرب صورت پذیرفت و چنان که خواهیم دید در دوره های بعدی نیز این توسعه رو به شمال و غرب داشت. در دوره کریم خان زند (۱۱۹۳-۱۱۶۳ هجری قمری) از ترکیب محله های کوچک، دو محله بزرگ عودلاجان و چالمیدان پدید آمد، اما محله های شهر وقتی شکل و شمایل واقعی خود را پیدا کردند که تهران در ابتدای سده سیزدهم هجری به پایتختی برگزیده شد و شتابان رو به پیشرفت گذاشت.
گسترش درون حصار
در ایران هیچگاه ثبت و ضبط درستی از امور نداشته ایم که اکنون بخواهیم از کم و کیف این پیشرفت و وضع محله های شهر، آگاهی دقیقی بدست آوریم. گزارش مورخان ایرانی درباره تهران اغلب محدود به اقدامات شاهانه است و روایت سفرنامه نویسان اروپایی نیز تفاوت های زیادی با هم دارد.
با این وجود، در زمان صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر (۱۲۶۸-۱۲۶۴هجری قمری) آماری از تهران گرفته شد که برای آگاهی از وضع شهر و محله هایش بسیار راهگشاست. این آمار در سال ۱۲۶۹ هجری قمری یعنی یک سال پس از عزل و قتل امیرکبیر منتشر شد.
آمار ۱۲۶۹ نشان می دهد که تهران در این زمان پنج محله داشت :عودلاجان و ارگ در شمال؛ محله بازار (جدا از خود بازار) در جنوب؛ سنگلج در غرب و چالمیدان در شرق.
هر محله به چند پاتوغ (پاتوق) و هر پاتوغ به چند گذر تقسیم می شد. گذرها اغلب نام خاصی نداشتند و به نام سرشناسان یا ساختمان های مهم یا اقلیت ساکن در آن محل نامیده می شدند؛ مانند کوچه فرقانی ها، گذر تکیه قاطرچی ها، گذر ناصرالدین یا کوچه حمام دوست علی خان.

[sorna]

جالب است که این شیوه نام بردن از گذرها پس از صد و اندی سال و به رغم تعیین نام های جدید (و شیک تر ) توسط شهرداری، هنوز در محله های قدیمی رواج دارد. برای نمونه کوچه قلعه کردها و خیابان باغ حاج محمد حسن در آبمنگل؛ کوچه حمام گلشن در خیابان بوذر جمهری و کوچه حمام قوام الدوله در خیابان امیر کبیر.
از میان پنج محله شهر، ارگ با ۲۳۲ خانه و ۱۲۸ دکان از همه کوچک تر اما مهم تر بود؛ چرا که شاه، خانواده سلطنتی، شاهزادگان و رجال در آن زندگی می کردند. این محله با حصاری از مابقی شهر جدا و با پلی به آن وصل می شد. اکنون هسته اصلی ارگ که همان کاخ گلستان است، حفظ شده و بقیه جایگاه ادارات دولتی مانند وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت دادگستری و بانک ملی ایران است.
عودلاجان با ۲۶۱۹ خانه و ۱۱۴۶ دکان بزرگ ترین محله شهر و مرفه نشین بود.
در محله بازار با ۱۵۲۴ خانه و ۶۸۵ دکان (غیر از دکان های بازار) بازاری ها و کسبه خرده پا حضور داشتند والبته وجود سفارت انگلستان و خانه تعدادی از خارجیان مقیم تهران بر اعتبار محله می افزود.
سنگلج با ۱۶۹۵ خانه و ۵۵۳ دکان مثل عودلاجان، محله اعیان و اشراف بود و چالمیدان با ۱۸۰۲ خانه و ۵۲۱ مغازه، فقیر ترین محله شهر به شمار می آمد. اهالی اش نیز به تند خویی شهره بودند.
آمارگیری از تهران، هفده سال بعد در ۱۲۸۶ هجری قمری و در زمان میرزا حسین خان سپهسالار، دومین صدر اعظم اصلاح طلب عصر نا صری تکرار شد. این آمار که دست پخت یکی از شاگردان دارالفنون به نام نجم الملک است، دگرگونی بزرگ در ترکیب محله های تهران را نشان نمی دهد، اما نکات درخور توجهی در آن به چشم می خورد.

برای مثال ، جمعیت شهر که در سال ۱۲۶۹ هجری قمری ۱۲۶ هزار نفر بود، طی هفده سال به ۱۴۷ هزار نفر رسید. (جمعیت تهران را در آغاز پایتختی ۱۵ هزار نفر تخمین زده اند.) از این تعداد نزدیک به ۱۷ هزار نفر یعنی ۶/۱۱ درصد خارج از برج و باروی شهر زندگی می کردند.
در سال ۱۲۸۶ هجری قمری ۲۷ درصد جمعیت، تهرانی بودند و بقیه به ترتیب قاجاری، اصفهانی، آذری و اهل شهرهایی چون کاشان. بنابراین معلوم می شود که تهران از همان دوره ها مهاجر پذیر بوده و خیلی کسانی که نسل اندر نسل خود را تهرانی زاده می دانند، نسب به مهاجران می رسانند.
میزان مستأجران در محله های مختلف عبارت بود از: عودلاجان ۲۴ درصد؛ محله بازار ۹ درصد؛ سنگلج ۲۷ درصد و چالمیدان ۲۰ درصد. ارگ هم اجاره نشین نداشت.
دارالخلافه پاریس نشان
واضح است که تهران دیگر در پوست خود نمی گنجید و بیش از حد متراکم شده بود. از این رو دو سال پیش از آمارگیری نجم الملک، ناصرالدین شاه در روز یکشنبه ۱۱ شعبان ۱۲۸۴ هجری قمری با یک کلنگ نقره ای از دروازه دولت بیرون رفت و در بیابان های شمال تهران که اکنون با گسترش شهر در مرکز آن قرار گرفته، کلنگ طرح گسترش پایتخت را برزمین زد.
با اجرای این طرح که بوسیله ژنرال الکساندر بوهلر، مهندس فرانسوی تهیه شده بود، برج و باروی شاه تهماسبی خراب شد و مساحت شهر از ۴/۴ کیلومتر مربع به ۱۹ کیلومتر مربع رسید.
تهران را در شکل جدید به اقتباس از پاریس که بعد از سفر فرنگستان، کعبه آمال قبله عالم شده بود، به شکل هشت ضلعی طراحی کردند و خندقی نیز به دورش کشیدند تا هم از سیلاب مصون باشد و هم از یک مانع دفاعی بی بهره نماند. در اینجا نیز عمده گسترش شهر از شمال و غرب روی داد.
محله های سنگلج، بازار و چالمیدان با حفظ هویت و ترکیب اجتماعی خود بزرگ تر شدند. اما عودلاجان به نفع محله های دیگر آب رفت. محله ارگ نیزکه چشم و چراغ محله های شهر بود در محله جدید و بسیار بزرگ دولت هضم شد.
این هشت ضلعی که به فرمان شاهانه "دارالخلافه ناصری" خوانده شد، ۳/۴ برابر شهری که شاه تهماسب پی افکند؛ ۴/۷۰ برابر قصبه معتبر تهران و ۵/۱۰۵ برابر روستای کوچک تهران بود. با این حال در مقایسه با آنچه در ۱۴۴ سال بعدی زیر ساخت و ساز رفت، به روستای کوچکی می مانست در دل شهری بزرگ.

[sorna]

در اواخر دهه ۱۳۴۰ خورشیدی وقتی تهران ، تند و نفس زنان خود را به کوهپایه های البرز می رساند ، بساز و بفروش هایی که تپه های قیطریه را می خراشیدند تا به جایش خانه های ویلایی و اعیانی بسازند، به سفال ها و ابزارهایی برخوردند که پرده از راز تمدنی ۳۲۰۰ ساله برمی داشت. تمدنی که به نام همان محل تمدن قیطریه خوانده شد.


تا آن زمان شاید باورعمومی این بود که پیشینه باستانی تهران به همان حوالی ری محدود می شود، اما این کشف و کشف آثار دیگری از هزاره های پیش از میلاد در تپه های عباس آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و دروس نشان داد تمام آبادی های ناحیه تاریخی قصران که اینک در معده پراشتهای تهران هضم شده اند، دوره ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلاقیت های فرهنگی را پشت سر گذارده اند.
با این حال در دوران اسلامی از میان روستاهایی که در قصران، پشت به البرز سترگ داده و از لار تا کن و سولقان و از دربند تا کوه بی بی شهربانو پراکنده بودند، تهران یکی از گمنام ترین ها بود و روستاهایی چون ونک و دولاب و مهران (ضرابخانه) به مراتب آبادتر و شهره تر و مهمتر بودند.
در واقع نام این روستاها و بسیاری دیگر از آبادی های قصران همچون طرشت، علی آباد، فره زاد (فرح زاد) و طجرشت (تجریش) خیلی زودتر از نام تهران به منابع تاریخی راه یافت و تهران در آغاز سده های میانی اسلامی شهرتی نداشت مگر به انارش که به غایت نیکو بود.
حتی وقتی نام بزرگان تهران به میان می آمد نام یکی دیگر از روستاها و شهرهای اطراف چاشنی اش می شد تا به ذهن شنونده آشنا باشد. مانند "محمد بن حماد رازی طهرانی" (متوفی ۲۶۱ هجری قمری) یا "محمد بن احمد بن حماد بن سعید انصاری ابوبشر دولابی طهرانی" (متوفی ۲۲۴ هجری قمری)
تهران که تخمین زده اند در این دوره ۲۷ هکتار وسعت داشت، وقتی به خود بالید و رونق گرفت که مغولان بسیاری شهرهای ایران را زیر سم ستوران خویش کوفتند. از آن جمله ری باستانی بود که در اوایل سده هفتم هجری به تصرف سپاه مغول درآمد و برای همیشه شکوه دیرپای خود را از کف نهاد.
ری که خراب شد، اهالی اش نیز آواره این سو و آن سو شدند و گروهی به تهران آمدند که از نزدیک ترین روستاها به ری بود. دقیقا نمی دانیم آن زمان این روستای کوچک خوش آتیه چقدرعمر کرده بود و چرا بدین نام خوانده می شد.

[sorna]

زیر زمین، قصبه شد

برخی تهران را تغییر شکل یافته "تهرام" به معنای منطقه گرمسیر دانسته اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است.
پاره ای پژوهشگران "ران" را پسوندی به معنای دامنه گرفته اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین دست خوانده اند.
عده ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می شود در میان کوههای اطراف، گود به نظر می رسید و بدین سبب "ته ران" نام گرفت.
برخی هم گفته اند که چون اهل تهران هنگام حمله دشمن زیر زمین پنهان می شدند، اینجا به "ته ران" یعنی زیرزمین معروف شد. گواه سخن خود نیز این شعر مولوی را آورده اند که
عاشقان سازیده اید از چشم بد
خانه ها زیر زمین چون شهر ری
البته جدا از این که تهران به معنای زیرزمین باشد یا نه، پناه بردن تهرانی ها به زیر زمین چیزی است که در نوشته های تاریخی از آن یاد شده است و خود بر نبود امنیت و بی پناهی اهالی دلالت دارد.
برخی نوشته ها این موضوع را نیز یادآور شده اند که تهرانی ها در عصیان علیه حاکمان و خودداری از پرداخت مالیات ید طولایی داشته اند. (در نظر بیاورید که فقط در صد سال گذشته تهران خاستگاه دو انقلاب و چندین قیام و صدها مورد آشوب شهری و تظاهرات خیابانی بوده است.)
به هر روی پس از حمله مغول، تهران این فرصت تاریخی را پیدا کرد که جای ری را بگیرد و رفته رفته به سوی شهر شدن گام بردارد. حالا آن روستای گمنامی که نامش برای نخستین بار (به طور مستقل) در اوایل سده ششم هجری به منابع تاریخی راه جسته بود، ذیل حکومت سلسله های محلی بادوسپانان، ایلکانان و جلایریان که خود خراجگزار ایلخانان مغول و تیموریان بودند و نیز دو سلسله قراقویونلو و آق قویونلو گسترشی روزافزون را تجربه می کرد و مساحتش به ۱۰۶ هکتار رسیده بود.

[sorna]

قصبه، بلده شد

تا روی کارآمدن صفویان در سده دهم هجری، تهران دیگر روستا نبود اما شهر نیز به شمار نمی آمد. چیزی بود میان شهر و روستا و شاید حق با حمدالله مستوفی مورخ سده هشتم هجری باشد که تهران این دوره را "قصبه معتبر" می خواند.
بهره زمامداری فرزندان صفی الدین اردبیلی برای ایران کم نبود و تهران نیز از خوان امنیت و رفاهی که آنها گستردند بی بهره نماند. رخت روستایی را درآورد و جامه شهری به تن کرد. قصبه بود، بلده شد .
نخستین بار، شاه تهماسب اول (۹۸۴-۹۳۰ هجری قمری) در ۹۴۴ هجری قمری هنگام گذر از تهران این قریه بزرگ با باغ و بوستان فراوانش را پسندید و بارو و خندقی به دورش کشید.
این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می شد. هنوز هم این منطقه از بافت تاریخی تهران به وسعت ۴۴۰ هکتار را محدوده حصار شاه تهماسبی می خوانند.
قول معروف این است که شاه تهماسب می خواست پایتخت را که در قزوین بود به تهران بیاورد، اما یک تابستان که در تهران ماند و گرمای سوزان و آزاردهنده اش را دید، پشیمان شد. در هر صورت تهران ( و پیشتر ری) درست در نقطه اتصال شاهراه شرق به غرب و شمال به جنوب ایران قرار گرفته بود و اکنون که ری باستانی از میان رفته بود، چه جایی بهتر از تهران می توانست جایش را بگیرد؟
حصار شاه تهماسبی حدود ۳۵۰ سال دوام آورد، اما وقتی در دوره ناصری (۱۳۱۳-۱۲۶۴ هجری قمری) تهران با جمعیت رو به افزایشش در پوست خود نمی گنجید، برج و باروی اولیه نیز بدست اهالی خراب شد. خاکش را مصالح خانه هایی کردند که در جایش سر برآوردند. حالا از حصاری که طولش ۸۵۰۰ متر بود، یک وجب هم باقی نمانده است، مثل خیلی چیزهای دیگر که می توانست اوراق هویت تهران باشد و تهران همه را دور ریخت.
در دوره شاه عباس اول (۱۰۳۸-۹۹۶ هجری قمری) که هرجا می رسید یک پل یا کاروانسرا یا کاخی بنا می نهاد، دربخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ و مقر حکومتی درآوردند. این همان کاخ گلستان معروف است که محل استقرار شاهان قاجار بود وهسته اصلی اش در شمال میدان ارگ همچنان پابرجاست. حقیقتا گلستانی است میان آن همه دود و دم و شلوغی و ترافیک
در آنجا یک تعداد چنار قدیمی هست که احتمالا یکی دوتایش از همان دوره صفوی باقی مانده است. در دوره قاجار این چنارها در اشاره به چنارستان شاه عباس معروف به چنار عباسی بودند و ذهن خرافه گرای قجرها می پنداشت که جملگی بوسیله حضرت عباس بن علی بن ابی طالب غرس شده اند!

نوه شاه عباس کبیر یعنی شاه عباس دوم (۱۰۷۷-۱۰۵۲ هجری قمری) به خلاف پدربزرگش که زمانی در تهران سخت بیمارشده و گفته بود لعنت به کسی که به تهران بیاید و در آن توقف کند، به این شهر تازه پا علاقه زیادی داشت و خیلی اوقات را در تهران سپری می کرد. فرزند او شاه سلیمان (۱۱۰۵-۱۰۷۷ هجری قمری) نیز کاخی در شهر بنا کرد که نه اثری از آن به جا مانده و نه حتی می دانیم دقیقا کجا بوده.

[sorna]

پایتخت قاجاریه شد

پایان غم انگیز سلسله صفویه و هرج و مرج پس از آن برای تمام ایران مصیبت بار بود، مگر برای تهران که در آن شلوغی ها فرصت یافت تا به سوی پایتختی گام بردارد. درست مانند روزهای پس از حمله مغول که با خرابی ری مجال خودنمایی پیدا کرد.
البته در شورش افغانان غلجایی که طومار سلسله صفویه را در هم پیچیدند، تهران از معدود شهرهایی بود که به سختی مقاومت کرد و سخت هم آسیب دید. در واقع همین مقاومت و نزدیکی به شهرهای شمالی که گاه و بی گاه عرصه تاخت و تاز منازعان قدرت قرار می گرفتند، اعتبار شهر را در قامت یک دژ نظامی دو چندان کرد و آن چنان شد که از چشم هیچ حاکم و منازعی به دور نماند.
اما هنوز "تخت گاه شدن" برای تهران زود بود، چرا که پایتخت نادرشاه افشار (۱۱۶۰-۱۱۴۸هجری قمری) پشت زین اسبان سپاهش بود و پس آن نیز شیراز یک کریم خان زند (۱۱۹۳-۱۱۶۳هجری قمری) داشت که همه همت خود را به پایش بریزد و شهرهای دیگر را در سایه اش بگیرد.
با این حال کریم خان نمی توانست چشم از تهران برگیرد. ایالات شمالی جولانگاه رقیبانش از طایفه قاجار بود و در همین شهر بود که رایت پیروزی یا همان سر بریده محمد حسن خان قاجار را به حضورش آوردند.
کریم خان در تهران یک دست دیوانخانه ساخت که اکنون در محوطه کاخ گلستان باقی و به خلوت خانه کریم خانی معروف است. اما با هزار جور دخل و تصرف قاجاری. گفته اند او دو محله بزرگ عودلاجان و چالمیدان را نیز از ترکیب محله های جدید بنا نهاد که اکنون آخرین مرده ریگ بافت تاریخی تهران را به نمایش می گذارند.
کریم خان که مرد، قاجارها دوباره سربرآوردند و صد البته که تهران دروازه ورودشان به مرکز و جنوب ایران بود. چند باری به فتح تهران کوشیدند و راه به جایی نبردند و سرانجام در سال ۱۲۰۰ هجری قمری شهر پس از چندی مقاومت گشوده شد. با این وجود، تهرانیان از دم تیغ جان بدر بردند؛ شاید از آن رو که اندکی پیش تر بیماری وبا کارشان را ساخته بود.

اینک اما، روز موعود فرا رسیده بود. روستای گمنام از منزلگاه قصبه معتبر گذر کرده و به حصار تهماسبی فرود آمده بود و اینک منتظر بود تا به **** خواجه تاجدار درآید! روز یکشنبه ۱۱ جمادی الثانی ۱۲۰۰ هجری قمری همزمان با عید نوروز آغا محمد خان قاجار به همان چنارستان شاه عباسی و خلوت خانه کریم خانی رفت تا تاج سلطنت ایران را بر سر گذارد. او تاج به سرگذاشت و تهران نیز از پس سه قرن حیات شهری، رخت پایتختی به تن کرد.

[sorna]

استان تهران با وسعتي حدود 18814 كيلومتر مربع بين 34 تا 36.5 درجه عرض شمالي و 50 تا 53 درجه طول شرقي واقع شده است.
اين استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب غرب به استان مركزي، از غرب به قزوين و از شرق به استان سمنانمحدود است.
جمعيت اين استان در سال 85 بيش از 13 ميليون نفر بوده كه حدود 19 درصد جمعيت كل كشور را به خود اختصاص داده است.
استان تهران، از شهرهاي تهران - كرج - شهریار - اسلامشهر - ری - پاكدشت - دماوند - شمیران - ساوجبلاغ - ورامین و فیروزكوه تشكيل شده است.


http://hamshahrionline.ir/images/upload/news/pose/8607/ostan-tehran.jpg

تهران پایتخت ایران به عنوان پر جمعیت‌ترین شهر كشور، از نظر مساحت شهرنشینی نه تنها در ایران بلكه در دنیا جزو بزرگترین شهرها می‌با‌شد كه از آن به عنوان ابر شهر ياد می‌كنند.

[sorna]

اسلامشهر

دارای دو بخش مركزی و چهار دانگه و چهار دهستان است. اسلامشهر و چهار دانگه شهرهای این شهرستان هستند.

مراكز دیدنی
تپه واوان
تپه چیچك لو
تپه مافین آباد
تپه باستانی‌سیاب
تپه میمنت
تپه سالور

[sorna]

پاكدشت

بدلیل اینكه شهر پاكدشت‌ متشكل‌ از چند واحد روستایی‌ است‌، مطالعه‌ تاریخچه‌ آن‌ مغایر با سایر شهرها می‌باشد. چرا كه‌ این‌ شهر بافت‌ واحدی‌ نداشته‌. بدین‌ منظور بررسی‌ و پژوهش‌ این‌ مبحث‌ یعنی‌ تاریخچه‌ تحول‌ آبادیهایی‌ را بصورت‌ تجریدی‌ مورد بررسی‌ قرار می‌دهیم‌.

در گذشته‌ ورامین‌ را به‌ علت‌ زندگی‌ قبیله‌ به‌ چهار قسمت‌ تحت عنوانهای‌ بهنام‌ عرب‌، بهنام‌ پازوكی‌، بهنام‌ وسط‌، بهنام‌ سوخته ‌تقسیم‌ می‌كردند. به‌ نظر می‌رسد از آنجائیكه‌ طایفه‌ پازوكی‌ ها در بخش‌ شمالی‌ دشت‌ ورامین‌ استقرار داشته‌ اند این‌ منطقه‌ تحت‌ عنوان‌ بهنام‌ پازوكی‌ نام‌ گرفته‌ بوده.‌


بدین‌ منظور می‌توانیم‌ نتیجه‌ بگیریم‌ قدیمی‌ترین‌ اقوام‌ این‌ ناحیه‌ طایفه‌ پازوكی‌ها می‌باشند كه‌ در سطح‌ روستاهای‌ این‌ منطقه‌ سكونت‌ یافته‌ اند. بنابر این‌ قسمتهای‌ شمال‌ دشت‌ ورامین‌ كه‌ بهنام‌ پازوكی‌ مشهور است‌ در برگیرنده‌ شهر كنونی‌ پاكدشت‌ می‌باشد.

اسناد و مدارك‌ معتبری‌ كه‌ بتوان‌ با استناد به آنها مقایسه‌ای‌ از نظر قدمت‌ آبادیها انجام‌ داد وجود ندارد. اما از شواهد پراكنده‌ و داستانهای‌ محلی‌ كه‌ سینه‌ به‌ سینه‌ نقل‌ گشته‌ است‌ می‌توان‌ دریافت‌. آبادیهایی‌ پاكدشت‌ قوهه‌، خاتون‌ آباد سابقه‌ طولانی‌ تر از مامازن‌ داشته‌ اند ولی‌ آنچه‌ كه‌ مسلم‌ است‌ آبادیهای‌ فوق‌ از یك‌ پیشینه‌ تاریخی‌ بسیار اصیلی‌ برخوردار بوده‌ اند.

استقرار این‌ آبادیها در پهنه‌ مخروطه‌ افكنه‌ جاجرود و در نتیجه‌ وجود اراضی‌ مرغوب‌ و آب‌ كافی‌ موجب‌ آبادانی‌ این‌ منطقه‌ بیش‌ از پیش‌ گردیده‌ بود برهمین‌ اساس‌ در دوره‌ قاجار (ناصرالدین‌ شاه‌) آبادیهای پاكدشت‌ (پلشت‌) قوهه‌ و مامازن‌ به‌ تصرف‌ عریزخان‌ كه‌ از خواجگان‌ دربار بود در آمد به‌ همین‌ خاطر این‌ آبادیها بنام‌ ممالك‌ عزیز خانی‌ مشهور شدند، كه‌ عوایدكلیه‌ محصولات‌ كشاورزی‌ این‌ روستاها برای‌ ایشان‌ بود. اما در پی‌ مرگ‌ او تمامی‌ روستاهای‌ فوق‌ توسط‌ خواهرش‌ به‌ دربار رضا خانی‌ واگذار گردید.

در دوره سلطنت رضا خان زمینهای مزروعی این روستاها عموما به درباریان و یا‌ خانها اجازه داده می‌شد بدینسان در طی حکومت رضاخان وضعیت ادامه داشت تا اینکه در سال 1323 این املاک توسط محمدرضا پهلوی به هنرستان دخترانه و پرورشگاه یتیمان شاهپور انتقال یافت و درآمدهای حاصله صرف این هنرستان می‌شد. بالاخره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با تاسیس اداره اوقاف در این منطقه نظارت آنها به عهده این اداره گذاشته شد.

مراكز دیدنی
یخچال پیرداغلان
پل كبود گنبد
امامزاده سبز پوش

[sorna]

ورامین

شهرستان ورامین در40 كیلومتری جنوب شر قی ورامین ودر حاشیه شمال غربی كویر مركزی در 35. 5 درجه عرض جغرافیائی و51. 40 درجه طول جغرافیائی شرقی واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا در حدود 1000 متر است.

برابر تقسیم بندی اقلیمی، ورامین سرزمینی خشك و نیمه بیابانی است تغییرات روز و شب و درجه حرارت آن بالا است مقدار تبخیر سالیانه به مراتب بیشتر از بارندگی ونزولات آسمانی است ودر زمینه محصولات مختلف كشاورزی وفرش و دامداری در زمره برترین های ایران است.

تاریخچه شهر ورامین
تمدن دشت ورامین را باید با تمدن سیالك كاشان سنجیدبا شهر سوخته سیستان وحركت وزندگی اجتماعی آن را باید در بند بند افسانه ها جست. هنری والسن ری باستان را با قسمتی از خرابه های آن با دشت ورامین قابل تطبیق می‌داند. و در كتاب ومرات البلدان، وارنا با قلعه ایرج منطبق شده است در كتاب وندیداد فصل سیر و مهاجرت گروهی از ایرانیان آریایی كه پیرامون ری ساكن شده اند نام راكا و وارنا را می آورد كه شباهتی با ری و ورامین دارد.

دكتر فریدون جنیدی كه از پژوهشگران معاصر كشور محسوب می‌شود در كتاب سیر و مهاجرت آریائی‌ها درباره وارنا (ورامین) بحث گسترده ای دارد. وجود روستاهای پیرامون ورامین با نامهایی مثل دهوین ده ماسین وقلعه سین تاریخ تمدن ورامین را تا دور ترین سده های بیش از تاریخ مدون كشورمان می‌برد.



وجود قلعه هایی مثل نارین قلعه، قلعه ایرج وعمر تاریخ این شهر را تاقبل از اسلام می‌برد به استناد وندیداد ورامین چهار دهمین كشوری است كه اهورا مزدا آفریده است. قلعه ایرج براین ادعا گواه است. بسیاری از پژوهشگران رغه رگا و ورنه را كه در اوستا آمده با ری و ورامین منطبق دانسته اند.

مراكز دیدنی
برج علاء الدوله
آب‌انبار علی‌آباد
آب‌انبار حصارگلی
یخچال‌حصار كوچك
یخچال‌علی‌آباد
آب‌انبار دیر گچین
قلعه ایرج
تپه شغالی
پل‌باقرآباد
پل فیلستان
كاروانسرای دیرگچین
غاردق كشكولی یا زندان افغان

اماكن مذهبی
شاه حسین
امامزاده یحیی
کوکب الدین
امامزاده جعفر
امامزاده زین‌العابدین
امامزاده عبدالله

[sorna]

دماوند

در كتیبه شاپور و كتیبه پایكولی از زمان نرسی (293 - 302 م) از ساتراپ های دماوند نام برده شده است. چند دهه قبل نزدیك شهر دماوند دو ظرف سفالین قرمز رنگ بدون پایه به طور اتفاقی به دست آمد، قسمتی از ظرف به شكل سر گوزن بود و نیز در همین مكان دو سكه از فرهاد دوم ( 138 پ.م ) و مهرداد دوم ( 88 - 123 پ.م ) اشكانی كشف شد.

همچنین روی یك مهر ساسانی كه در دماوند كشف شد، نام دمباوند حك شده است. این مهر اكنون در موزه كلكته نگه داری می شود. درمتون اسلامی نیز نام این محل به صورت دنباوند آمده است. شاهنامه فردوسی را می توان در شمار اسناد قدیمی كه از دماوند نام برده است، به شمار آورد.

فردوسی بارها از این شهر در شاهنامه نام برده و كوه دماوند را آشیانه سیمرغ، آموزنده زال پدر رستم دانسته است. دماوند در سال 30 ه.ق در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان فتح شد.

این شهرستان دارای دو بخش مركزی و رودهن و 5 دهستان و همچنین شهرهای دماوند، رودهن، كیلان و آب سرد است. شهرستان دماوند كوهستانی است و در بخش جنوبی آن ناهمواریها، كمتر از بخش شمالی شهرستان است.


مراكز مذهبی و ديدني
امامزاده سلطان مطهر
امامزاده عبدالله
بقعه سید گته‌میر
مقبره شیخ شبلی
مسجدجامع دماوند
مسجد جمعه سلجوقی
برج شبلی
دژ گل خندان
پل جاجرود

جاذبه های طبیعی
چشمه تیزآب
چشمه قلعه دختر
چشمه آب‌علی‌ هراز
چشمه البرز- آب علی
آبشار لار
آبشار شكر آب
غار رود افشان
غاز گل زرد
منطقه حفاظت شده لار
دریاچه تارو ممج
دریاچه سد لتیان

[sorna]

رباط كریم

این شهرستان دارای دو بخش مركزی و گلستان و پنج دهستان و نقاط شهری آن رباط كریم، نسیم شهر و گلستان است. اروانسرای فتحعلی شاهی رباط‌كریم كه در مسیر جاده تهران- ساوه قرار گرفته یكی از جاذبه‌های دیدنی این شهر محسوب می‌شود كه به سبك دو ایوانی است ورودی كاروانسرا از ایوان غربی است. ایوان شرقی به عنوان شاه‌نشین كاربرد داشت.

این كاروانسرا دارای یك حیاط مركزی با اتاق‌هایی ایوان‌دار است كه دور تا دور این حیاط احداث شده‌اند. در پشت اتاق‌ها سالن‌های طولانی به عنوان بارانداز تعبیه شده كه دسترسی به آنها از طریق ورودی‌هایی كه چهار كنج حیاط قرار دارد، میسر است مصالح به كار رفته در این بنا سنگ، آجر، ملات گل و گچ است و تنها تزئینات كاروانسرا آجركاری است كاروانسرای رباط‌كریم دارای دو كتیبه است كه روی یكی از آنها تاریخ 1240 هـ‌.ق و بانی بنا به نام آقا كمال حك شده است.

[sorna]

ری
شهرستان ری از شمال به تهران و اسلامشهر، از شرق به ورامین و پاكدشت، از غرب به استان مركزی و رباط كریم و از جنوب به استان قم محدود می گردد. و شهر كهن ری كه اكنون بازمانده های اندكی از انبوه آثار تاریخی آن در میان ساخت و ساز های پنهان و مهجور مانده، امروزه به عنوان یكی از مناطق 22 گانه شهری در جنوب شرقی تهران قرار دارد.
این جزء كوچك و مهجور جنوبی پایتخت، آن ری كهنی نیست كه در تاریخ می شناسیم چرا كه ری كهن علیرغم تغییر ماهیت خود در میان انبوه ساخت و سازهای امروزی از نظر قدمت همزمان با بابل و نینوا و از نظر اهمیت از شهرهای بزرگ دوران ماد، هخامنشی و اشكانی بشمار می‌رود و از نظر عظمت در سده های نخستین اسلام، از مهمترین بلاد بشمار می آمده و در دوره های مختلف تاریخی پایتخت ایران عزیز بوده است.
تاریخ دقیقی از احداث این شهر در دست نیست، اما آنچه مسلم است و حفاری های علمی و یافته‌های باستانشناسی آنرا تایید می‌نماید، وجود آثاری منجمله ظروف سفالی از هزاره چهارم پیش از میلاد در این منطقه است كه اولین بار طی سالهای 1935 تا 1938 میلادی توسط هیات باستانشناسی آمریكایی به سرپرستی دكتر اریك اشمیت یافت شدند.
در شمال شهر ری و از میان صخره ای طبیعی، چشمه ای می‌جوشد كه باید آنرا از عوامل مهم شكل گیری تمدن 6000 ساله این منطقه دانست. این چشمه كه بنام چشمه علی معروف است، شاهد و ناظر بر بسیاری از حوادث و راز و رمزها بوده است. در كنار این چشمه تاریخی، شاهد محوطه ای تاریخی و باستانی هستیم و چنانكه یاد شد واجد آثاری از هزاره چهارم پیش از میلاد است و به گفته دكتر اشمیت، تمدن چشمه علی با لایه اول تپه حصار دامغان قابل مقایسه می باشد.

مراكز مذهبی
آستانه حضرت عبدالعظیم (ع)
بقعه بی‌بی شهربانو
بقعه جوانمرد قصاب
ابن بابویه
امامزاده هادی
بقعه بی بی زبیده
بقعه ابوالحسن
بقعه شیخ صدوق
بقعه عباس‌وابراهیم
بقعه عین و غین
بقعه عقیل‌وهادی
كلیسای تادیوس بارتوقیموس مقدس

جاذبه های دیدنی
برج نقارخانه
برج طغرل
زندان هارون
قلعه تبرك
قلعه گبری
دژ رشكان
تپه چشمه علی
تپه میل
قره تپه
بقایای شهر سلجوقی
تپه گبری
كاروانسرای عین‌الرشید
كاروانسرای قصر بهرام
استودان گبرها
چشمه‌علی
چشمه شور

[sorna]

شهرستان ساوجبلاغ

ساوجبلاغ در غرب استان تهران قرار دارد و دارای سه بخش یعنی مركزی، طالقان، و نظرآباد است. این شهرستان دارای دوازده دهستان و سه شهر نظر آباد، هشتگرد و طالقان است.




مراكز ديدني
منزل آیت الله طالقانی
پاسگاه طالقان
قلعه ارژنگ
قلعه كی‌قباد
قلعه كیا
موشلان تپه
حمام شهرك
پل چوبی
كاروانسرای امام

جاذبه های طبیعی
چشمه آب معدنی عسلك
چشمه آب معدنی لمبران
چشمه آب معدنی سرب جوستان
آبشار اوچان
آبشار جوستان
آبشار اورازان
آبشار كركبود
آبشار آسكان
آبشار عسلك
غار برج
غار كله سنگ
غارهای هیو
غار لالون
دریاچه اوان

مراكز مذهبی
بقعه سید شرف الدین
امامزاده هارون
بقعه بادمستان
تكیه ناوه و كش رود
بقعه خشت و گل
اسفاران حسینیه قدیمی جوستان
گورستان زردشتیان

[sorna]

آشنايي با زيبايي‌هاي طبيعي شهر تهران

فارغ ازفضاي شلوغ و پرترافيک تهران در اطراف تهران، جاهاي زيادي به غير از جاده چالوس، دربند و درکه و توچال وجود دارد:
جويبارهاي فصلي، مزرعه‌هاي پرورش گل در روستاهاي اطراف دامنه‌هاي دماوند، قلعه‌ها، بازارها و موزه‌ها. تهران ديدني و زيباست که خيلي‌ از جاهاي آن را مي‌شناسيم و خيلي‌ها را نه. بخش‌هايي از اين زيباهايي منحصر به فرد شهر تهران:
آبشارها
دوقلو، کمرد، سنگان، پيچ ادران در اطراف تهران آبشارهاي زيادي که آبشار دو قلو از زيباترين آنهاست که در ارتفاع دو هزار 700متري ارتفاعات دربند و در زير پناهگاه شيرپلا قرار دارد.

آبشار کمرد درمنطقه اي به نام منوچهر آباد - بين جاده جاجرود و شهرک پرديس در دهکده اي کوچک به همين نام درقسمت شرقي اراکوه واقع است.

آبشار سنگان: اين آبشار در انتهاي جاده کن - سولقان در روستاي سنگان است اوج شکوه اين آبشار فروردين وارديبهشت است.

آبشار پيچ ادران: از جمله آبشارهاي فصلي دراطراف تهران است که ازذوب برف‌ها در بهار و تابستان پديد مي‌آيد و در 15کيلومتري جاده کرج - چالوس واقع است.
چشمه‌ها
آبعلي هراز، ‌قلعه دختر، اعلا، تلخ آب، آب گرم لاريجان، چشمه شور، چشمه آب اسک

چشمه آبعلي: دوغ و آب معدني آبعلي را همه مي‌شناسيم، خود چشمه هم دورنيست ودر شمال دهکده آبعلي در 60کيلو متري شمال شرق تهران و در کنار بستر رودخانه مبارک آباد از زمين مي جوشد.

چشمه قلعه دختر: اين چشمه در دو کيلومتري غرب جاده هراز در محل پل دختر بين گردنه امامزاده هاشم و پلور به فاصله 50کيلومتري تهران واقع شده، وجه تسميه چشمه به قلعه اي است که به همين نام درکناران قرار دارد.

چشمه شور: در ناحيه علي آبادو نزديک درياچه حوض سلطان است زمان استفاده مناسب از ان، ماههاي آبان واذر واواخر زمستان تا ارديبهشت است.
دره‌هاي تفريحي تهران
دره کن سولقان (‌شمال شرقي تهران) هملون، وزباد ،‌کشار، آهنگرک، دو چناران، وارنگرود، کردان، واريان ارنگه ،‌اوشان فشم، دره چالوس و اوين.
دره دو چناران: دره حصارک فرحزاد در شمال غربي فرحزاد قراردارد که دره اي طولاني باديدگاههاي متنوع، باغ ها ف چشمه ها و مسيري پرافت و خيز و مناسب براي راهپيمايي است که از مسير مي توان به امامزاده داوود رسيد.

دره هملون: دره کوچک و کمي صخره اي در 30 کيلومتري جاده جاجرود بعد از روستاي ميگون پس از پل اهني، واقع است و داراي آب و هواي بسيار سرد درفصل بهار و اوايل تآبستان است.

دره آهنگرک: ‌اين دره در غرب آبادي ميگون، 5 کيلومتر بالاتر از بخش فشم حدفاصل حاجيه افتآب کوه و کوه آهنگرک با مزارع و درختان سرسبز وبسيار نزديک به بخش ميگون از جمله محيط هاي مناسب براي گردش يک روزه است.
دره وزباد در شمال گلآبدره شميران درمکاني سراشيبي در زيردامنه هاي صخره اي قله سه هزارو صد متري اسپيلت قرار دارد و داراي تعدادي چشمه کوچک است.
درياچه‌ها
درياچه تارو ممج، ولشت، سد اميرکبير، لار و منظريه، سد لتيان، اوان و شورمست.

درياچه تارو ممج: اين دو درياچه ميان دو رشته کوه قره داغ در شمال و کوه زرين در جنوب واقع شده اند. اين درياچه‌ها در مدخل کوه ودرارتفاع دو هزارو 500متري قرار دارند. اين درياچه براي تفريحات آبي از جمله شنا و قايقراني مناسب است.

درياچه ولشت: در نزديکي کوه علم کوه قرار دارد و به دليل قرارگرفتن در يک گودال بزرگ از ديد پنهان است از طريق جاده کرج چالوس، مرزن آباد، جاده اسفالته تاکلنو و چلاجورمي توان به درياچه رسيد.


درياچه لار ومنظريه: اين درياچه در 84 کيلومتري تهران درجاده هراز قرار دارد و داراي هواي خنک و از دو راه ميتوان به آن رسيد: جاده هراز، رودهن روستاهايوسکاره اردينه و گردنه سياه پلاس و جاده هراز، پلور، جاده سد لار کمردشت.
رودخانه‌ها
جاجرود، ‌حبله رود فيروزکوه ، ‌طالقان رود، ‌شورو لار
غارها: بورنيک (‌درجاده دماوند فيروزکوه نزديک روستاي هرانده)، بيوک آغا (مسير جاده‌کن )‌، رود افشان، ‌گل‌زرد (‌در دشت‌لار)‌، يخ مراد (‌منطقه گچسر در منطقه آزادبر)‌.

غار رود افشان: اين غار بسيار زيبا در دهکده رود افشان شهرستان دماوند ودرکوهستان البرز مرکزي واقع است، درون غار پوشيده از مواد اهکي است که به صورت قنديل هايي از سقف آن آويزان شده، در داخل غار چاله‌هايي است که آبي زلال از دل صخره هاي سنگي آن بيرون مي‌آيد.
دشت‌ها
جانستون، لار، پهنگ ،هويچ و مشاء دشت بي‌نظير پهنک در شمال قله زرد يکي از ديدني ترين نقاطي است که مي‌توان يک برنامه يک روزه از طريق بخش پلور در جاده هراز به آن رسيد.

دشت هويچ: اين دشت يکي از مناطق زيبا و کوهستاني واقع در منطقه افجه لواسانات و ازمناطق ييلاقي و زيباي استان هران است، اين دشت براي گردش در فصول بهار، تآبستان و پاييز مناسب است.
مکان‌هاي تاريخي اطراف تهران
تپه‌گبري، برج‌هاي نقاره خانه و علاء الدين، مسجد جامع دماوند، اتشکده ري و تپه ميل، برج علاءالدين، قلعه‌هاي دختر، ايرج، امامه، رودخان ،‌الموت و قلابن.
قلعه ايرج از بزرگترين قلعه هاي ايران به شمارمي‌آيد که به شکل مستطيل و با خشت و گل ساخته شده ودر شمال شرقي ورامين، نزديک دهکده جعفرآباد واقع است.
پارک‌هاي شهر تهران
باغ وحش تهران، پارک‌هاي ارم، جمشيديه، بعثت ،‌الاچيق (‌بزرگراه ساوه کنار شهرک وليعصر)‌، ‌چيتگر، ساعي، لاله، ملت، شهر و شطرنج (در خيابان شهيد ساري)‌ از جمله پارك‌هايي هستند كه مي‌توان با گردش و گشت و گذار در آن‌ها خاطرات خوشي را براي خانواده رقم زد.

[sorna]

حوض خانه باغ قديم نگارستان تهران

حوض خانه باغ نگارستان بنايی در باغ نگارستان است که شکل هشت گوش دارد. در اين حوض خانه شاه نشين هايی به سبک بناهای دوره زنديه و مزين به گچ بری های عالی وجود دارد که امروزه در محل موزه هنرهای ملی قرار گرفته است. اين بنا در عهد فتح علي شاه و محمدشاه قاجار ساخته شده است. باغ نگارستان در اوايل سده سيزدهم هـ . ق بين سال های 1228 تا 1230 بنا شد. حوضخانه اين باغ كه طرح صليبی داشت با چهار شاه نشين اطرافش به باغ منتهی می شد. بنای صليبی شكل گنجينه كه در نيمه اول قرن سيزدهم ساخته شده بود توسط هنرمندان معاصر، به شكل مستطيل درآمد و در سال 1309 شمسی، به گنجينه تعلق گرفت.

عمارت باغ فردوس تهران

عمارت باغ فردوس از بنا های متعلق به قرن 12 هجری قمری است که در باغ گسترده و پر درختی قرار دارد و به سبب زيبايی و سرسبزی كه داشت به باغ فردوس معروف شد. اين عمارت در محله تجريش واقع شده است. بنای آن در زمان محمد شاه قاجار بنا شد و در سال 1264 هجری قمری - بعد از مرگ محمدشاه - به صورت متروكه درآمد. در زمان ناصرالدين شاه عمارت و باغ آن مورد توجه نظام الدوله معيرالممالک قرار می گيرد و بعد از خريد، آن را مرمت كرده و باغ فردوس نام می نهد. وسعت باغ فردوس حدود 20 هزار متر و مساحت بنای آن هزار متر مربع است که در سه طبقه و نيم ساخته شده است. بنای عمارت از قسمت ميانی دو طبقه و از جبهه باختری و خاوری سه طبقه است. در قسمت ميانی عمارت دو تالار بر روی هم بنا شده كه سقف تالار اول از مقرنس های گچی با اشكال خاص پوشيده شده است. روی ديوارهای جانبی و دهانه درب جنوبی تزيينات گچی پركاری ديده مى شود. بام عمارت شيروانی و به سبک خانه های شميران است. درها و پنجره ها همه از چوب و شيشه های رنگی ساخته شده اند. اين عمارت با شماره 1876 در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است.

عمارت تخت مرمر تهران

ايوان تخت مرمر عمارتی از مجموعه کاخ گلستان است که مراسم سلام و بارعام طبقات مختلف مردم در مقابل آن برگزار می شده است. تخت مرمر در سه سال اول سلطنت كريم خان زند در سال های 1163 تا 1165 هجری قمری بنا شده است. پس از فوت كريم خان زند، آقامحمدخان قاجار آن را تكميل كرده و در سال 1206 هجری قمری دستور داد مواد و مصالحی بيش تر از مصالح ساختمانی و قطعات نقاشی و تزيينی كاخ سلطنتی كريم خان از شيراز به تهران بياورند و در ساختن تخت مرمر به كار گيرند.
تخت مرمر يا تخت سليمان به شكل يک سكوی ديواره دار بلند از شصت و پنج قطعه مرمر بزرگ و كوچک ساخته شده و در وسط ايوان مستقر گرديد. اين تخت به دستور فتحعليشاه قاجار، در سال 1220 هجری قمری از سنگ مرمر ساخته شد كه اكنون در وسط ايوان اصلی كاخ قرار دارد و نام اصلی آن تخت سليمان است. ارتفاع تخت مرمر از كف ايوان نزديک به يک متر است و از چهار طرف بر دوش شش فرشته، سه ديو و يازده ستون مارپيچ قرار گرفته است. در گرداگرد آن طارمىهايی ساخته شده كه از داخل و خارج، كتيبه هايی دارد و شعرهايی روی آن به خط نستعليق خوش نوشته و زراندود شده است. به نظر می ‌رسد عمر بعضی از قسمت‌های تخت مرمر كه از بناهای دوره زنديه است، از ساير بناهای موجود در كاخ گلستان بيش تر باشد. در اطراف اين ايوان، آثار نقاشی و تزيينات فراوان دوران قاجار به يادگار مانده است. پس از فتحعليشاه، ديگر شاهان قاجار هم به پيروی از اجداد خويش در تكميل تزيينات و آراستن بناهای كاخ اقدام كردند. اين ايوان در دوره قاجار، محل به تخت نشستن پادشاهان و برگزاری مراسم و اعياد رسمی بود.



كاخ گلستان تهران
مجموعه كاخ گلستان، يادگاری به جای مانده از ارگ تاريخی تهران است که روزگاری همانند نگينی در ميان اين ارگ، می درخشيد. ارگ تاريخی تهران در دوران صفويه بنا شده، در دوره زنديه بازسازی و در دوره قاجاريه به محل دربار و سکونت سلاطين اختصاص يافت. در زمان شاه عباس صفوی چهار باغ و عمارت ايرانی ساده و چنارستانی در محل كنونی كاخ گلستان و اطراف آن احداث شد. كريم خان زند (1163ـ1193ه. ق) در همين ناحيه اقدام به پى ريزی ساختمان ارگ و حصار برج های آن كرد. در دوران قاجار، بناهای سلطنتی درون ارگ و حصار ساخته شدند. در سال 1268 هجری قمری مطابق با پنجمين سال سلطنت ناصرالدين شاه، قسمت خاور باغ سلطنتی را وسعت دادند و كاخ هايی ديگر در اطراف اين باغ كه به نام باغ گلستان خوانده مى شد، بنا نهادند. دارالحكومه و محل سكونت شاه در بيش از يک سوم فضای ارگ قرار داشت. اين منزلگاه همانند خانه های سنتی ايران دارای دو بخش بيرونی و اندرونی بود. بخش بيرونی شامل دو قسمت يعنی حياط دارالحكومه يا ديوان خانه و ديگری باغ مربع شكلی به نام باغ گلستان بود كه اين دو حياط را بناهايی از يكديگر جدا می ساخت. در خاور دارالحكومه و شمال باغ گلستان فضای اندرونی قرار داشت كه حياط بزرگی بود كه اقامتگاه زنان شاه و عمارت خوابگاه شاهی در ميانه آن ساخته شده بود و در واقع حرمسرا را تشكيل می داد. اين مجموعه در دوره پهلوی تخريب شد و به جای آن ساختمان فعلی وزارت امور اقتصادی و دارايی ساخته شد.
مجموعه كاخ های ضلع شمالی باغ گلستان شامل تالار، موزه، سرسرای ورودی، تالار آينه، تالار برليان و تالار بلور پيش از ديگر قسمت های كاخ احداث شد. تاريخ ساختمان(تالار تاج گذاری) سال 1296 هجری قمری است. در شاه نشين تالار سلام، تخت زرين و جواهرنشان بزرگی به نام تخت طاووس قرار دارد. حياط تخت مرمر يا دارالحكومه مقر تخت نشستن شاه و برگزاری بارعام و محل حكومت بود. در حالی كه فضای باغ گلستان، اندرون شاهی بود و به ملاقات های خصوصی و مراسم خانوادگی اختصاص داشت.


کاخ شمس العماره تهران

شمس العماره مرتفع ترين ساختمان شهر در زمان خود بود که در سال 1284 به فرمان ناصرالدين شاه قاجار ساخته شد. کاخ شمس العماره عمارتی رفيع و بلند با دو برج است که در انتهای گلستان و در خاور عمارت ديوان خانه قرار دارد و بنای زيبای آن از سمت خارج قصر يعنی طرف بازار منظره ای بسيار جالب دارد.

[sorna]

كاروان‌سراي گچين(مادر كاروان‌سراهاي ايران)
دير گچين ، كاروان‌سرايي بسيار استوار و پرشكوه است كه در متون تاريخي به نام‌هاي " دژ كردشير " ("كرد" به معني كردگار و "شير" لقب اردشير بابكان بوده است ) " دير الجص " ، " قصر الجص " ، " قصر گچ " و قلعه دير‌ " نيز خوانده شده و به عنوان منزلگاهي بسيار مهم در مسير يكي از راههاي باستاني ايران بوده است . اين بناي تاريخي داراي پلاني با چهار ايوان با وسعتي در حدود 12 هزار مترمربع شامل قسمتهايي چون : مسجد ، شترخان ، آسياب مي باشد و با وجود كشف سرويس هاي بهداشتي كشف شده در سال‌هاي اخير مي توان آن‌را نه تنها به عنوان مادر كاروان‌سراهاي ايران بلكه يك قلعه كاروان‌سرا نام نهاد .از سوي ديگر مشخص شده اين كاروان‌سرا در دوره ساساني دژي دفاعي بوده كه بعدها در عصر سلجوقيان با تغيير كاربري به كاروان‌سراي بين راهي تبديل شده و در دوره هاي مختلف از جمله دوران صفويه و قاجار مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است .


كاروان سرای فتح علي شاه رباط كريم
كاروان سرای فتح علي شاه از بناهای مربوط به دوران قاجاری است که در كيلومتر 37 جاده تهران - رباط كريم قرار دارد. اين بنا با شماره 1558 به ثبت رسيده است.

كاروان سرای كنارگرد ري
كاروان سرای كنارگرد از يادگارهای تاريخی منطقه فشاپويه شهرری است که مربوط به دوران زنديه بوده و با شماره 1342 به ثبت رسيده است.



كاروان سرای دوقلو ري
كاروان سرای دوقلو و بقاع متصل به آستانه حضرت عبدالعظيم، مربوط به دوران مغول، صفوی، قاجاری و پهلوی بوده و با شماره 406 به ثبت رسيده است.



كاروان سرای شاه عباسی كرج
در مرکز شهر کرج، ضلع جنوب باختری ميدان قدس (شاه عباسی سابق) بقايای بنايی به نام کاروان سرای شاه عباسی وجود دارد که مربوط به دوران صفوی است.

[sorna]

كتيبه ها و تپه های باستانی استان تهران

تپه و قبرستان قيطريه تهران
تپه و قبرستان قيطريه در منطقه قيطريه واقع شده و مربوط به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد است.

كتيبه‌ي تنگه واشي تهران
اين كتيبه متعلق به دوره‌ي قاجار بوده و در منطقه‌ي ييلاقي تنگه واشي واقع شده است.

تپه ميمنت اسلام شهر
تپه ميمنت واقع در روستای ميمنت از تپه های باستانی مربوط به دوران پيش از تاريخ شهرستان اسلامشهراست. اين تپه با شماره 3017 به ثبت رسيده است.

تپه واوان اسلام شهر
تپه واوان از تپه های تاريخی متعلق به دوره ساسانی است كه در كنار شهرک واوان شهرستان اسلامشهر قرار گرفته است. اين تپه با شماره 1955 به ثبت رسيده است.

» تپه باستانی سياب اسلام شهر
تپه باستانی سياب که از تپه های تاريخی متعلق به دوره های باستانی و اسلامی مى باشد، در كيلومتر 22 بزرگراه تهران ساوه قرار گرفته است. اين تپه با شماره 2886 به ثبت رسيده است.

دژ باستانی گل خندان دماوند
بقايای دژ باستانی گل خندان که از بناهای تاريخی مربوط به دوران ساسانی است، در روستای گل خندان شهرستان دماوند قرار دارد. اين بنا با شماره 2888 به ثبت رسيده است.

تپه باستانی پرندک رباط كريم
تپه باستانی پرندک يکی از تپه های باستانی مربوط به دوران پيش از تاريخ است. اين تپه در شمال باختر روستای پرندک قرار دارد.

تپه باستانی معمورين رباط كريم
تپه باستانی معمورين از تپه هايی است که متعلق به هزاره 6 تا اول قبل از ميلاد می باشد و در مسير فرودگاه بين المللی امام خمينی قرار دارد. اين تپه با شماره 2260 به ثبت رسيده است.

تپه كلمه رباط كريم
تپه كلمه از تپه های باستانی مربوط به دوران اسلامی است که در روستای كلمه قرار دارد. اين تپه با شماره 2883 به ثبت رسيده است.

تپه باستانی وسطر رباط كريم
تپه باستانی وسطر از تپه های متعلق به دوران باستانی و اسلامی است که در روستای رامين قرار دارد. اين تپه با شماره 2884 به ثبت رسيده است.

ساير تپه های باستانی رباط كريم
ديگر تپه های باستانی شهرستان رباط کريم عبارتند از: تپه کيکاور، چخماق تپه و تپه آلارد.


معبد تخت رستم رباط كريم
معبد تخت رستم از يادگارهای به جا مانده از دوران اشكانی و ساسانی است که در روستای بيد گينه واقع شده است. اين بنا با شماره 303 به ثبت رسيده است.


برجسته قاجاری چشمه علی ري
نقش برجسته قاجاری چشمه علی از حجاری های مربوط به سال 1348 هجری قمری است که در خيابان چشمه علی شهرری قرار دارد. اين اثر با شماره 2284 به ثبت رسيده است.



نقش برجسته ساسانی ري
بر روی كوه سرسره در شهرری نقش برجسته ای روی سنگ، حکاکی شده که از يادگارهای به جای مانده از عهد ساسانی می باشد. تپه چشمه علی و قلعه بارو و نقش برجسته آن از مکان های تاريخی و ديدنی شهر ری است که مربوط به دوران بعد از ساسانی است و با شماره 202 به ثبت رسيده است.



تپه مرتضی گرد ري
تپه مرتضی گرد که از يادگارهای دوران ساسانی است در شهرری واقع بوده و با شماره 214 به ثبت رسيده است.


تپه چال ترخان ري
تپه چال ترخان که در كيلومتر 25 تهران قرار دارد، از يادگارهای تاريخی دوران ساسانی بوده و با شماره 255 به ثبت رسيده است.



تپه ميل ري
تپه ميل در کنار جاده ميل به ورامين و در نزديکی ده خير واقع شده است. اين تپه از تپه های بسيار کهن منطقه است که بقايای آتشکده ای قديمی بر روی آن به جای مانده است.



تپه گبری ري
در شمال خاوری امين آباد، تپه ای قرار دارد كه به نام تپه گبری مشهور است. بر بالای اين تپه آثار برج سنگی و گچی بزرگی از دوران ديلميان باقی مانده كه به احتمال قوی مقبره مرداويج زيارگيلی از سرداران معروف آل زيار (ديلمی) است.

تپه كهريزک ري
تپه كهريزک تپه ای است باستانی در شهر ری که متعلق به هزاره اول ق. م بوده و در جنوب گورستان بهشت زهرا واقع است.


تپه باستانی يقه ساوجبلاغ
تپه باستانی يقه از تپه های باستانی به جا مانده از دوران پيش از تاريخ است. اين تپه در منجيل آباد شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.



تپه ارسطو ساوجبلاغ
تپه ارسطو واقع در روستای ارسطو از تپه های باستانی مربوط به دوران پيش از تاريخ در شهرستان ساوجبلاغ است.



تپه های ازبكی ساوجبلاغ
تپه های ازبكی از تپه های باستانی متعلق به هزاره پنجم قبل از ميلاد است که در مسير هشتگرد -نظرآباد قرار دارد. اين تپه با شماره 955 به ثبت رسيده است.



موشلان تپه ساوجبلاغ
موشلان تپه اسماعيل آباد از تپه های باستانی متعلق به هزاره پنجم قبل از ميلاد است. همان طور که از نام آن پيداست اين تپه در روستای اسماعيل آباد قرار دارد و با شماره 1544 به ثبت رسيده است.



تپه های خرم آباد ساوجبلاغ
تپه خرم آباد از تپه های تاريخی به جا مانده از هزاره اول قبل از ميلاد است. اين تپه در روستای خرم آباد شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد و با شماره 1378 به ثبت رسيده است.



تپه باستانی خاتون سر ساوجبلاغ
تپه باستانی خاتون سر از تپه های تاريخی متعلق به دوران اسلامی است که در روستای خاتون سر شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.



تپه باستانی جوقين ساوجبلاغ
تپه باستانی جوقين از تپه های تاريخی متعلق به دوره های باستانی و اسلامی است. اين تپه در محله وحيديه شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.



تپه شيرين آباد ساوجبلاغ
تپه شيرين آباد از تپه های تاريخی متعلق به دوران اسلامی است که در روستای بيدگنه شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.



تپه فرارت ساوجبلاغ
تپه فرارت که از تپه های تاريخی متعلق به دوران اسلامی است، در باختر روستای فرارت در شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.



تپه بالابان ساوجبلاغ
تپه بالابان از تپه های تاريخی متعلق به دوره اسلامی است. اين تپه در جنوب جاده شهريار - تهران قرار دارد.



تپه حصارک ساوجبلاغ
تپه حصارک غفاری از تپه ها تاريخی متعلق به دوران اسلامی است. اين تپه همان گونه که از نام آن پيداست در روستای حصارک غفاری در شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد.

تپه حصارک شميران
تپه حصارک از تپه های تاريخی متعلق به قرن پنجم است که در جنوب گلندوک لواسان قرار دارد.



تپه قليان شميران
تپه قليان از تپه های باستانی متعلق به دوران ماقبل تاريخ است و در لواسان بزرگ واقع شده است.



تپه كی ميرشميران
تپه كی مير از تپه های تاريخی متعلق به هزاره چهارم و پنجم قبل از ميلاد است که در لواسان كوچک قرار دارد.



تپه سرقلعه لوا سانی شميران
تپه سر قلعه لواسانی از تپه های تاريخی متعلق به دوره اسلامی است که در سوهانک واقع است.


قره تپه شهريار
قره تپه شهريار از تپه های باستانی متعلق به هزاره 5 و 4 قبل از ميلاد است که طبق حفاری های انجام شده با چشمه علی شهرری و موشلان تپه اسماعيل آباد تقريبا متعلق به يک دوره است.


نقش برجسته تنگ واشی فيروزكوه
نقش برجسته تنگ واشی در روستای جليزجند شهرستان فيروزکوه قرار دارد. اين اثر مربوط به سال 1333 ه. ق است و توسط طراح و نقاش معروف دوره قاجار عبدالله نقاش باشی و چند تن ايجاد شده است. ابعاد اين حجاری که بر ديواره سنگی کنار رودخانه با ابعاد 7×6 متر است با ارتفاع 5/1 متر از سطح کنار رودخانه قرار دارد. اين حجاری شامل چند سطر نوشته مربوط به وقايع زمان سلطنت فتح علی شاه و نقوشی از سربازان و شاهزادگان است که در مرکز آن تصويری با عنوان السلطان فتح علی شاه جلب نظر می کند.



تپه ينگی كرج
تپه ينگی امام از مکان های تاريخی شهرستان کرج و مربوط به دوران اسلامی است. اين تپه در روستای ينگه امام، نرسيده به هشتگرد بين اتوبان کرج به قزوين واقع شده است

[sorna]

http://iranvij.ir/group/img/up/1241000721.jpg

تهران در قدیم روستایی نسبتا بزرگ بود که بین شهر بزرگ و معروف آن زمان، شهر ری و کوهپایه‌های البرز قرار داشت. اولین بار نام آن در ذکر زندگینامه ابوعبدالله حافظ تهرانی متولد ۱۹۰ ق آمده است. ‌

تا پیش از کشف تمدن قیطریه و همچنین کشف آثاری در تپه‌های عباس‌آباد، گمان می‌رفت پیشینه تاریخی این شهر به همان آثار یافت شده در حوالی شهرری محدود می‌شود، ولی اکتشافات باستان‌شناسی در تپه‌های عباس‌آباد، بوستان پنجم خیابان پاسداران و دروس، نشان داد تمام آبادی‌های ناحیه تاریخی قصران، دوره‌ای درخشان از استقرار اقوام کهن و خلاقیت‌های فرهنگی را پشت سر گذارده‌اند.

پس از حمله مغولان به ری و تخریب این شهر، تهران بیش‌ از پیش رشد یافت و عده‌ای از اهالی آواره ری را نیز در خود جای داد و مساحتش در این دوران به ۱۰۶ هکتار رسیده بود. ‌نخستین بار، شاه طهماسب صفوی در ۹۴۴ ق هنگام گذر از تهران ، باغ و بوستان فراوان این منطقه را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند، این بارو که ۱۱۴ برج به عدد سوره‌های قرآن و چهار دروازه رو به چهار سوی دنیای پیرامون داشت، از شمال به میدان توپ‌خانه و خیابان سپه، از جنوب به خیابان مولوی،( گروه اینترنتی ارور ) از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی (شاپور) محدود می‌شد، مساحت تهران در این دوران به ۴۴۰ هکتار رسید.‌در دوره شاه عباس اول (۹۹۶ - ۱۰۳۸ ق) پل، کاخ و کاروانسراهای زیادی در تهران بنا شد. دربخش شمالی برج و باروی شاه تهماسبی، چهارباغ و چنارستانی ساخته شد که بعدها دورش را دیواری کشیدند و به صورت کاخ (کاخ گلستان) و مقر حکومتی درآوردند.‌

در دوره حکومت آقا محمدخان قاجار سرسلسله قاجاریه ، تهران به پایتختی برگزیده شد، روز یکشنبه ۱۱ جمادی‌الثانی ۱۲۰۰ ق هم‌زمان با عید نوروز آقا محمد خان قاجار در خلوت کریم‌خانی تاج سلطنت ایران را بر سر گذارد و تهران را به عنوان پایتخت ایران معرفی کرد. ‌


http://iranvij.ir/group/img/up/1241007349.jpg

● نام تهران‌
در مورد وجه تسمیه تهران اختلاف نظر زیادی وجود دارد، پاره‌ای از پژوهشگران <ران> را پسوندی به معنای دامنه گرفته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند. برخی دگر تهران را تغییر شکل یافته <تهرام> به معنای منطقه گرمسیر دانسته‌اند، در مقابل شمیرام یا شمیران که منطقه سردسیر است و همچنین عده‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب <ته‌ران> نام گرفت. ‌

روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده است، پیش از اسلام نیز وجود داشته اما پس از اسلام به‌تدریج نام آن معرب گردیده و از تهران به طهران تبدیل شده است اما جغرافیدانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند.


http://iranvij.ir/group/img/up/1241013918.jpg

هم‌زمان با جنبش مشروطه که تغییرات زیادی در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تاسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و تاکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملا منسوخ شد. ‌تهران کنونی بزرگ‌ترین شهر و پایتخت کشور ایران با جمعیت۰۳۶.۷۰۵.۷ نفر و مساحت ۷۳۰کیلومتر مربع است که به همراه توابع خود، جمعیتی برابر ۰۰۹.۲۷۳.۱۳ نفر و مساحتی برابر ۸۱۴.۱۸ کیلومتر مربع دارد.

تراکم جمعیت در تهران بین ده هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار نفر در هر کیلومتر مربع برآورد می شود که شانزدهمین شهر پرتراکم جهان است.

شهر تهران در کوهپایه‌های جنوبی رشته کوه البرز در حد فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقه شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده است. ارتفاع شهر در شمالی‌‌ترین نقاط به ۱۸۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد.

تهران از شمال به نواحی کوهستانی و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی از آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی از آب و هوای گرم و خشک برخوردارند.