M.A.H.S.A
10-01-2011, 09:20 AM
تعریف:
سيستم اطلاعات جغرافيايي يا Geographical Information System كه به اختصار به آن GIS گفته می شود ، يك سيستم اطلاعاتي مبتني بر كامپيوتر است كه عوارض و پديده هاي جغرافيايي و وقايعي را كه بر سطح زمين رخ مي دهد را بررسی مي كند .
به عبارت ديگر GIS سيستمي است شامل نرم افزار ،سخت افزار ،داده هاو نيروي انساني كه امكان توصيف( Exploration )،دستكاري Manipulation) ) ، تجزيه و تحليل ( Analysis ) ، ذخيره (storing)و نمايش Displaying) ) داده هاي مكاني را فراهم مي كند . اين اطلاعات به شكل چند لايه و بر مبناي مختصات و ويژگي جغرافيايي آن تعريف شده و هر لايه شامل اطلاعات ويژه و در موردي خاص مي باشد هر لايه به منابع گرافيكي و جداول اطلاعاتي منتسب به آن اطلاعات اتصال دارد .
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/121311111111.jpg
GIS قادر به پاسخگویی به سوالاتی چون موارد ذیل می باشد؟
الف) چه چيز در مكان وجود دارد ؟ به اين ترتيب مي توان مشخص كرد كه چه چيزهايي(اطلاعاتي) در يك مكاني قرار دارند . يك مكان ممكن است به روشهاي مختلف توصيف شود مثلاً نام مكان ، آدرس ، كدپستي و يا مختصات ( طول و عرض ) جغرافيايي.
ب) وقايع در چه مكانهايي رخ مي دهند ؟ اين سوال عكس سوال قبل است به اين مفهوم كه GIS مي تواند مكانهايي را كه داراي شرايط و ويژگيهاي خاصي هستند مشخص كند (به عنوان مثال نقاطی با ميانگين بارندگي بيش از ۳۰۰ ميلي متر در سال یا نقاطي كه شيوع مالاریا در آنها بالاست).
ج) روند وقايع به چه صورت است ؟ اين مورد كه مي تواند دو سوال قبل را نيز شامل شود به بررسي وجود و يا روند تغييرات در طول زمان مي پردازد.
د) چه الگوهاي مكاني وجود دارند ؟ اين سوال پيچيده تر و فني تر است و به دنبال يافتن الگوهايي براي وقايع خاص مكاني مي باشد . به عنوان مثال آيا تصادفات جاده اي بيشتر در نقاط خاصي رخ مي دهد ؟ و آيا يك بيماري خاص در نقاطي با خصوصيات جغرافيايي خاص شيوع بيشتری دارد ؟
ه) اگر شرايط خاصي به وجود آيد ، چه پي آمدهايي خواهد داشت ؟ اين مورد به بررسی وقایعی كه ممكن است تحت شرايط خاص به وجود آيد مي پردازد(از طريق مدل سازي)، به عبارت ديگر رخدادها و پي آمدها را پيش بيني مي كند( به عنوان مثال اينكه اگر يك ماده سمي وارد منابع آب سطحی يك منطقه شود شدت و سرعت گسترش آلودگی به چه صورت خواهد بود؟).
و) سوالات غير مكاني : به عنوان نمونه اين سوال كه : « به طور متوسط به ازاء تعداد خاصي از جمعيت يك منطقه، چه تعداد بيمارستان وجود دارد ؟» سوالي است كه نياز به دانستن اطلاعات خاص مكاني از قبيل طول و عرض جغرافيايي ، آدرس و يا فاصله مكانها از يكديگر ندارد اما GIS مي تواند پاسخ آن را ارایه کند.
ز) سوالات مكاني : سوالاتي از قبيل : « نزديك ترين مسير براي امداد رساني به يك نقطه خاص كدام است ؟» و يا « آيا فاصله بين مراكز درماني با استانداردهاي موجود مطابقت دارد يا خير ؟» از جمله سوالاتي هستند كه براي پاسخ دادن به آنها دانستن اطلاعات مكاني ضروري است .
چرا GISفراگیر است؟
علت گسترش سريع به كارگيري GIS را مي توان به توانايي منحصر به فرد آن در تركيب كردن منابع اطلاعاتي گوناگون و بسيار متفاوت ، تجزيه و تحليل روند زماني وقايع و ارزشيابي مكاني تاثيرات ناشي از توسعه نسبت داد. همانطور كه اشاره شد GIS يك ابزار كمكي قدرتمند براي مديريت و تصميم گيري و دستيابي سريع و بهينه به اهداف تعيين شده است ، اما اين بدان معنانيست كه اين سيستم از قبل و در درون خود راه حل هايي براي غلبه بر مشكلات دارد و يا بطور خودكار به تصميم گيري مي پردازد بلكه يافتن و انتخاب راه حل ها به عهده تحليل گران و تصميم گيرندگان است . در اصلGIS با درك الگوها، مكانها، فرآيندها و روش هاي مورد نياز براي برخورد با مشكلات در ارتباط است. مي توان گفت كه اهداف استفاده از GIS عبارتند از مديريت ( جمع آوري ، ذخيره و نگهداري )، تحليل( به صورت آماري و همچنین مدل سازي مكاني ) و ارايه داده هاي جغرافيايي( در قالب تصاوير و نقشه ها ) .
GIS پنج جزء كليدي دارد:
سخت افزار
نرم افزار
داده ها
نيروي متخصص
روش ها ( برنامه ريزي ، شرايط و روال هاي سازماني و مديريتي)
نرم افزارها و سخت افزارهاي موجود در GIS :
نرم افزارهاي متعددي به منظور پردازش داده هاي اخذ شده در GIS به كار مي رود كه از جمله مي توان به Geomedia ، Auto cad map و………. اشاره نمود .
برخي از سخت افزارها نيز عبارتند از انواع Dgitalizer ها ، Gps و…………
ساختار واجزای تشکیل دهنده یک نقشه :
نقشه ها در واقع از لایه های اطلاعاتی بنام لایه های رقومی تشکیل شده اند که از بر روی هم قرار دادن این لایه ها نقشه پدید می آیاد.مثل طلق های شفاف که هر کدام به تنهایی فقط می توانند حاوی یک نوع از عارضه باشند.این تفاوت بسیار مهم ساختار نقشه های GISبا ساختارهای سنتی نقشه کشی است که فایده آن ایجاد نقشه ها ی متنوع با ترکیب مختلف لایه ها می باشد
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/12424566666.jpg
عارضه و انواع آن:
هر آنچه روی نقشه دیده میشود را گویند انواع عارضه شامل سه نوع نقطه ای (Point ) ،خطی(Line )، خط بسته Polygon) ) است
انواع داده ها در GIS:
الف)رسترRaster : داده ها ی جغرافیایی که بصورت واقعی و آن چه هست نشان داده شود.
ب)وکتور Vector : نمایش داده های جغرافیایی بصورت نماد ها و نشانه های جغرافیایی .
سيستم مکان ياب جهاني(GLOBAL POSITIONING SYSTEMS) يا GPS يک سيستم راهبردي و مسيريابي ماهواره اي است که از شبکه اي با ماهواره ساخته شده است. اين ماهواره به سفارش وزارت دفاع ايالات متحده ساخته و در مدار قرار داده شده است. اين سيستم در ابتدا براي مصارف نظامي تهيه شد ولي از سال ۱۹۸۰ استفاده همگاني از آن آزاد و آغاز شد. خدمات اين مجموعه در هر شرايط آب و هوايي و در هر نقطه از کره زمين در تمام ساعت شبانه روز در دسترس است. پديد آورندگان اين سيستم، هيچ حق اشتراکي براي کاربران در نظر نگرفته اند و استفاده از آن کاملاً رايگان است.
GPS چگونه کار مي کند؟
ماهواره هاي اين سيستم در مداراتي دقيق هر روز ۲ بار به دور زمين مي گردند و اطلاعاتي را به زمين مخابره مي کنند. گيرنده هاي GPS اين اطلاعات را دريافت کرده و با انجام محاسبات هندسي، محل دقيق گيرنده را روي کره زمين محاسبه مي کنند. در واقع گيرنده زمان فرستادن سيگنال توسط ماهواره را با زمان دريافت آن مقايسه مي کند. از اختلاف اين دو زمان فاصله گيرنده از ماهواره تعيين مي گردد. حال اين عمل را با داده هاي دريافتي از چند ماهواره ديگر تکرار مي کند و بدين ترتيب محل دقيق گيرنده را با اختلافي ناچيز در مي يابد. گيرنده به دريافت اطلاعات حداقل ۴ ماهواره براي يافتن طول و عرض جغرافيايي و همچنين مختصات سه بعدي نيازمند است با ادامه دريافت اطلاعات از ماهواره ها گيرنده اقدام به محاسبه سرعت، جهت، مسير پيموده شده فواصل طي شده، فاصله باقي مانده تا مقصد، زمان طلوع و غروب خورشيد و بسياري اطلاعات مفيد ديگر مي نمايد.
ماهواره هاي سيستم :
بیش از پنجاه ماهواره GPS در مدارهايي بفاصله ۳۶۶۰۰ کيلومتري از سطح دريا گردش مي کنند. هر ماهواره دقيقاً طي ۱۲ ساعت با سرعت ۱۱ هزار کيلومتر بر ساعت يک دور کامل بدور زمين مي گردد. اين ماهواره ها نيروي خود را از خورشيد تامين مي کنند ولي باتري هايي نيز براي زمانهاي خورشيد گرفتگي و يا مواقعي که در سايه ي زمين حرکت مي کنند به همراه دارند. راکتهاي کوچکي نيز ماهواره ها را در مسير درست نگاه مي دارند. به اين ماهواره هاNAVSTAR نيز گفته مي شود. اولين ماهواره GPS در سال ۱۹۷۸ در مدار زمين قرار گرفت. در سال ۱۹۹۴ شبکه ۲۴ عددي NAVSTAR تکميل شد. عمر هر ماهواره حدود ۱۰ سال است که پس از آن جايگزين مي گردد. هر ماهواره حدود ۲۰۰۰ پاوند وزن دارد و درازي باتري هاي خورشيدي آن ۵/۵ متر است. انرژي مصرفي هر ماهواره کمتر از ۵۰ وات است.
گيرنده GPS
بسته به نوع مصرف و بودجه مي توانيد از گستره زيادي از گيرنده هاي GPS بهره ببريد. همچنين، بايد از در دسترس بودن نقشه مناسب و بروز(UP-TO-DATE ) براي منطقه مورد استفاده تان، اطمينان حاصل کنيد. امروزه بهاي گيرنده هاي GPS بطور چشمگيري کاهش پيدا کرده و هم اکنون در اروپا با بهايي برابر با يک گوشي متوسط موبايل نيز مي توان گيرنده GPS تهيه کرد. امروزه در کشورهاي توسعه يافته از اين سيستم جهت کمک به راهبري خودرو، کشتي و انواع وسايل نقليه ي ديگر بهره گيري مي شود. هر چه نقشه هاي منطقه اي که در حافظه گيرنده بارگذاري مي شود دقيق تر باشد. سرويسهايي که از GPS مي توان دريافت داشت نيز بهتر است.
براي نمونه مي توان از GPS مسير نزديکترين پمپ بنزين، تعميرگاه و يا ايستگاه قطار را پرسيد و مسير پيشنهادي را دنبال کرد. دقت مکان يابي اين سيستم در حد چند متر است که بسته به کيفيت گيرنده تغيير مي کند.
از سيستم مکان ياب جهاني مي توان در کارههايي چون نقشه برداري و مساحت، پروژه هاي عمراني، کوهنوردي، کايت سواري، سفر در مناطق ناشناخته، کشتي راني و قايقراني، عمليات نجات هنگام وقوع سيل و زمين لرزه و هر فعاليت ديگر که نيازمند مکان يابي باشد، بهره برد.
كاربرد های GIS :
امروزه با توجه به پيشرفت هاي علوم و سيستم هاي رايانه اي فن آْوري GIS نقش ارزنده اي را در زمينه هاي مختلف علوم بدست آورده است .
از برخي از اين كاربرد ها مي توان به موارد زير اشاره نمود .
الف) زمين شناسی : تجزيه و تحليل اطلاعات زمين شناسي به منظور اكتشاف و دست يابي به منابع جديد با مرتبط كردن داده ها به يگديگر در صدد يافتن راهي ارزان و موثر براي ارائه طريق به مراجعان سيستم و زمين شناسي مي باشد . در واقع متخصص GIS با فراهم نمودن امكانات و تجزيه و تحليل داده هاي مختلف زمين شناسي زمين شناس را وادار مي كند تا با روش دقيقي از اين اطلاعات بهره برداري نمايد .
از ديگر موارد كاربرد مي توان به استفاده از اين سامانه در تهيه نقشه ها و حوادث و بلاياي طبيعي اشاره نمود . لغزش زمين ، آتشفشان ، سيل ، سونامي و……… از بدیهی ترين موارد استفاده ازGIS خواهد بود .
ب) مكان يابي ياSite Selection : با استفاده از سامانه مي توان مكان هاي مناسب جهت انجام اقدامات كشاورزي - صنعتي – احداث بناها و……. را ياد آور شد .
ج) كشاورزي : استفاده از اين فن آوري در جهت تخمين سطح زير كشت ، انواع محصول ، كشف منابع آب و آبخيز داري وكشف منابع جديد آب از موارد كاربرد GISاست .
د) جنگلداري و مديريت حيات وحش : با استفاده از اين سامانه نقشه جنگل ها به شكل پيوسته بروز مي گردد و د رصورت وجود حادثه اي مانند اتش سوزي و……… از اين طريق به واحد هاي ذيربط اطلاع داد .
ه) برنامه ريزي شهری: جمع آوري – بروز نمودن و توزيع داده هاي مربوط به شهر ها به شكل سازماندهي شده بر روي برنامه ريزي ها ، تصميم گيري هاي اقتصادي موثر می باشد .
و) تجارت : با استفاده از داده هاي بدست آمده از سامانهGIS و تخمين تقريباً دقيق پراكندگي واحد هاي تجاري مورد
نيا زمي توان محل هاي مناسب را براي ارائه خدمات مشخص نمود .
ز) صنايع : در صنايعي مانند حمل و نقل استفاده ا زاطلاعات مربوط بهGIS مي توان به تعيين مسير مناسب ترانزيت كالا ، احداث جاده ها خطوط نيرو و راه آهن و برقراري سيستم هاي مخابراتي مورد نياز براي فعاليت هاي صنفي پرداخت .
سیستم های اطلاعات جغرافیایی بهداشتی و درمانی
HEALTH GIS
سلامت انسانها توسط عوامل مختلف محيطي و از جمله مكان زندگي آنان تحت تاثير قرار مي گيرد به گونه اي كه مي توان گفت مسايل مربوط به سلامت تقريباً هميشه ابعاد مكاني دارند. بررسي خصوصيات اين مكانها(از جمله خصوصيات مردم شناختي و وجود عوامل خطر محيطي)، به منظور انجام مطالعات اپيدميولوژيك بسيار حايز اهميت است .
به طور كلي در حيطه سلامت، از GIS به عنوان يك ابزار كمكي بسيار مفيد در موارد زير استفاده مي شود:
الف- پژوهش : در زمينه درك نحوة توزيع و انتشار بيماريها و ارتباط آنها با عوامل محيطي ( مانند شرايط آب و هوايي، كيفيت آب، وضعيت بهداشتي، فعاليتهاي كشاورزي و صنعتي، عوامل آلوده كننده محيط و … ) ، GIS مي تواند كمك شاياني به پژوهشگران نمايد .
GIS ابزار ارزشمندي در زمينه بررسي اتيولوژي (سبب شناسي) بيماريها و مسايل بهداشتي است.
ب- آموزش ( بهداشت) : از آنجا كه نقشه يك وسيله ارتباطي مناسب است، به پيشنهاد بعضي از صاحب نظران مي توان از آن در تهيه مواد آموزشي كمك گرفت . با كمك GIS مي توان مطالب مفيد، تاثيرگذار و روشنگرانه اي به منظور جلب مشاركت عمومي در برنامه هاي سلامت جامعه تهيه نمود . به طور كلي GIS از طريق كمك به درك بيشتر مردم از محيط زندگي خود، مي تواند در توسعه جامعه موثر باشد .
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/124312477777.jpg
ج- برنامه ريزي، پايش و ارزيابي برنامه هاي سلامت:
بسياري از تصميم گيريها در زمينه مراقبتها و برنامه- ريزيهاي سلامت، با مسئله مكان در ارتباط هستند . به عنوان مثال تصميم گيري در مورد اينكه مراكز بهداشتي بر اساس تعداد، تراكم و مشكلات بهداشتي مردم بايد در چه مكانهايي ايجاد شوند و چه نوع خدماتي را به منظور پاسخ موثر به نيازهاي بهداشتي منطقه بايد ارايه كنند.. اينها مسايلي هستند كه GIS از طريق تحليل مكاني مي تواند به حل آنها كمك كند . از طرف ديگر مشكلات و نيازهاي بهداشتي مردم در مكانهاي مختلف متفاوت است كه اين امر ضرورت استفاده از يك ابزار تحليل كننده و در عين حال انعطاف پذير همچون GIS را ايجاب مي كند. همچنين مسئولين و دست اندركاران امور بهداشتي مي توانند از نقشه هاي توليد شده توسط GIS به عنوان يك ابزار سودمند در زمينه پايش و ارزشيابي استفاده كنند و از اين طريق توزيع مكاني و تغييرات ايجاد شده در زمينه هاي مختلف ( مثل فراواني بيماريها، وضعيت تسهيلات، شرايط نيروي انساني و … ) را مورد بررسي و ارزيابي قرار دهند . به هر حال پايش و ارزشيابي از اجزاء كليدي برنامه هاي بهداشتي هستند و GIS از طريق نشان دادن وضعيت توزيع بيماريها و مشكلات بهداشتي، نحوه ارايه خدمات و وضعيت منابع موجود در شرايط زماني و مكاني مشخص، پايش و ارزشيابي تاثير برنامه ها را تسهيل كند .
نمونه هايي از كاربردهاي GIS در علوم بهداشتي و پزشكي(HGIS):
هر چند براي استفاده از GIS در حيطه سلامت نمي توان حد و مرزي قایل شد اما در اينجا به نمونه هايي از كاربردهاي آن در زمينة ياد شده اشاره مي شود :
۱- بررسي و پيگيري روند شيوع و انتشار بيماريها ( مالاريا ، ايدز و … ) و ساير مسايل بهداشتي در طول دوره هاي زماني
۲- تعيين مكانهاي بحراني و نقاط خطر به منظور كمك رساني سريع و به موقع در موارد ضروري و اورژانس یافتن بهترین مکان برای ساخت یک مرکز فوریتهای پزشکی با توجه به اطلاعات حاصل شده توسط GISازنقاط دارای بیشترین تصادفات در یک جاده
۳- ارزيابي خطرات محيطي ( Environmental Hazards ) و ميزان تماس ( Exposure ) با مواد آلوده كننده: با مکان یابی دقیق توسط GIS می توان مناسب ترین مکان را که کمترین آسیب زیست محیطی را وارد کند وبرای ساکنین یک منطقه دارای کمترین خطرباشد را برای احداث یک کارخانه پیشنهاد نمود.
۴- طراحي و بهبود سيستم مراقبت بيماريها و تعيين گروهها و افراد در معرض خطر:با GPS نگاری مکان زندگی یا تجمع برخی بیماران خاص از قبیل بیماران مبتلا به ایدز یا هپاتیت می توان نقاط دارای بیشترین فراوانی را روی نقشه ترسیم نمود و در برنامه ریزی های بهداشتی آن را مد نظر قرار داد .
۵- تخصيص و توزيع مكاني منابع ( بودجه، نيروي انساني، تجهيزات ) از طريق ارزيابي نيازهاي بهداشتي منطقه اي
۶- تشخيص سريع اپيدمي ها و كنترل به موقع آنها:با تعیین مکان سکونت بیماران مبتلا به هنگام وقوع یک اپیدمی می توان نحوه گسترش آن بیماری را پیش بینی نموده و اقدامات پیشگیری کننده را به مکان های در معرض خطر اختصاص داد.
۷- بهبود سيستم ثبت بيماريها و وقايع بهداشتي( ثبت سرطان، ميزان مواليد، ميزان مرگ و مير، پوشش واكسيناسيون و … )
۸- يافتن ارتباط بين عوامل محيطي و بروز بعضي بيماريها ( پژوهش بهداشتي- پزشكي )
۹ -بهبود برنامه هاي غربالگري و پيگيريها از طريق دستيابي سريع تر و آسان تر به بيماران
۱۰- ايجاد يك شبكه ارتباطي مناسب و كارا بين مراكز و موسسات مختلف بهداشتي درماني
۱۱- پايش و ارزشيابي برنامه ها و مداخلات بهداشتي و ارزيابي كميت و كيفيت خدمات و ميزان دسترسي مردم به آنها
۱۲- بهبود سيستم آمار و اطلاع رساني و كمك به تصميم گيري مبتني بر شواهد و مستندات
۱۳- پيش بيني وقايع بهداشتي با استفاده از شيوه هاي مدل سازي
۱۴- برنامه ريزي در عرصه خدمات بهداشتي- درماني ( مكان يابي تسهيلات و مراكز ارايه خدمات، پيش بيني در طول زمان، ارزيابي وضعيت موجود و … )
۱۵- مسير يابي به منظور امداد رساني سريع و به موقع در زمان بروز حوادث و بلاياي طبيعي و اورژانس هاي پزشكي
۱۶-مديريت بحران در سوانح و حوادث
کاربردهای HGIS در بهداشت محیط
۱)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در شرایط اضطراری:
پس از وقوع یک حادثه و پیش آمدن شرایط اضطراری خطرات زیادی بهداشت محیط منطقه آسیب دیده را تهدید میکند.از آن جمله میتوان به شیوع بیماریهای مختلف در زمان بروز زلزله یا سیل در منطقه،آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی و….اشاره کرد.علم HGIS میتواند با پیش بینی روند شیوع و سپس پیشرفت آلودگی ودر مراحل بعد با گزارش گیری دقیق از روند امداد رسانی و مبارزه با آن بیماری کمک قابل توجهی به بهداشت محیط در شرایط اضطراری نماید. ابتدا موقعیت دقیق منطقه آسیب دیده به شکل زیر مشخص می شود:
۲)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در بهداشت آب و فاضلاب :
نقشه توپوگرافی زیربیانگر کانون های اصلی آزاد گر انرژی لرزه ای در دشت سیلاخور در فروردین ماه ۸۵ میباشد.حال در صورت داشتن نقشه سفره های آب زیر زمینی منطقه میتوان میزان آلودگی حدودی آبهای منطقه و روند پیشرفت و همچنین جهت پیشرفت آن را با توجه به جهت جریان آبها پیش بینی و به مراکز بهداشتی درمانی منطقه درمناطق در معرض خطر نیرو ودارو فرستاده و اعلام وضعیت ا ضطراری نمود
۳)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در برنامه کنترل مراکزتهیه و توزیع مواد غذایی و اماکن عمومی :
هر شهر بر حسب منطقه تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی تقسیم بندی شده است.حا ل میتوان بر حسب همین تقسیم بندی تمام اماکن عمومی مثل مهد های کودک،آرایشگاه ها، گرمابه ها و همچنین مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی در منطقه تحت پوشش را تحت کنترل آن مرکز بهداشت شهری قرار داده و در مراحل بعدی میتوان با نقشه های آماری میزان پیشرفت در کنترل این اماکن را دقیق تر بررسی کرد
۴)کاربرد HGIS دربهداشت محیط مدارس،بیمارستانها و بهداشت پرتوها
یکی از کاربردهای HGIS در بهداشت محیط مدارس ،بیمارستان ها و بهداشت پرتوها نزدیکی مکان مدرسه یا بیمارستان و مراکز پرتو درمانی به منابع آب و سایر اماکن خطر آفرین در شهر می باشد که این فاصله باید در موقع صدور پروانه یا مجوز احداث مد نظر قرار گیرد.بعنوان مثال فرض کنید فاصله استاندارد احداث بیمارستان با یک مرکز خاص در شهر باید بیش از ۵/۲ کیلومتر باشد حال شروع ساخت میتوان از بین چند مکان پیشنهادی برای ساخت بهترین مکان را با ابزارهای موجود در نرم افزار های GIS معین نمود
همچنین میتوان در داخل یک مدرسه یا بیمارستان بهترین محل احداث یک عارضه خاص را مشخص نمود.به این کاربرد مکان یابی داخلی گویند که امروزه یکی از جالبترین پردرآمد ترین کاربردهای GISمحسوب میگردد
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/345353.jpg
۵) کاربرد HGIS در برنامه مبارزه با بیماری ها
در حال حاضر در کشور ما ایران مبارزه با بیماریها بیشترین کاربرد HGIS را تشکیل میدهد.در ابتدا آمار بصورت آدرس دقیق محل سکونت بیمار در حد پلاک در شهر ویا مشخصات روستای محل سکونت در روستا به نرم افزار ها داده میشود در مرحله بعد با افزودن نقشه پایه منطقه به آن،نقشه پراکنش آن بیماری در منطقه تهیه میشود.از این نقشه میتوان در مواردی مثل یافتن دید کلی مناطق درگیر با بیماری، مسیر پیشرفت بیماری، و… استفاده کرد.در روبرو نقشه پراکنش ناقلین تالاسمی شهر خرم آباد آورده شده است
یکی دیگر از کاربردهای HGIS درمبارزه با بیماریها ایجاد نقشه های کلیماتوری است.این نقشه ها برحسب موضوع منطقه درگیر را با ابعاد بزرگتر از اندازه واقعی نشان میدهند. توجه به این نکته ضروری است که نقشه های کلیماتوری فاقد مقیاس هستنداما نسبت اندازه هر منطقه به سایر مناطق در آنها نمایانگر میزان درگیری آن منطقه می باشد.در زیر نقشه کلیماتوری بیماری ایدز در دنیا آورده شده است.
گردآوری : دکتر رضا صفری عربی
سيستم اطلاعات جغرافيايي يا Geographical Information System كه به اختصار به آن GIS گفته می شود ، يك سيستم اطلاعاتي مبتني بر كامپيوتر است كه عوارض و پديده هاي جغرافيايي و وقايعي را كه بر سطح زمين رخ مي دهد را بررسی مي كند .
به عبارت ديگر GIS سيستمي است شامل نرم افزار ،سخت افزار ،داده هاو نيروي انساني كه امكان توصيف( Exploration )،دستكاري Manipulation) ) ، تجزيه و تحليل ( Analysis ) ، ذخيره (storing)و نمايش Displaying) ) داده هاي مكاني را فراهم مي كند . اين اطلاعات به شكل چند لايه و بر مبناي مختصات و ويژگي جغرافيايي آن تعريف شده و هر لايه شامل اطلاعات ويژه و در موردي خاص مي باشد هر لايه به منابع گرافيكي و جداول اطلاعاتي منتسب به آن اطلاعات اتصال دارد .
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/121311111111.jpg
GIS قادر به پاسخگویی به سوالاتی چون موارد ذیل می باشد؟
الف) چه چيز در مكان وجود دارد ؟ به اين ترتيب مي توان مشخص كرد كه چه چيزهايي(اطلاعاتي) در يك مكاني قرار دارند . يك مكان ممكن است به روشهاي مختلف توصيف شود مثلاً نام مكان ، آدرس ، كدپستي و يا مختصات ( طول و عرض ) جغرافيايي.
ب) وقايع در چه مكانهايي رخ مي دهند ؟ اين سوال عكس سوال قبل است به اين مفهوم كه GIS مي تواند مكانهايي را كه داراي شرايط و ويژگيهاي خاصي هستند مشخص كند (به عنوان مثال نقاطی با ميانگين بارندگي بيش از ۳۰۰ ميلي متر در سال یا نقاطي كه شيوع مالاریا در آنها بالاست).
ج) روند وقايع به چه صورت است ؟ اين مورد كه مي تواند دو سوال قبل را نيز شامل شود به بررسي وجود و يا روند تغييرات در طول زمان مي پردازد.
د) چه الگوهاي مكاني وجود دارند ؟ اين سوال پيچيده تر و فني تر است و به دنبال يافتن الگوهايي براي وقايع خاص مكاني مي باشد . به عنوان مثال آيا تصادفات جاده اي بيشتر در نقاط خاصي رخ مي دهد ؟ و آيا يك بيماري خاص در نقاطي با خصوصيات جغرافيايي خاص شيوع بيشتری دارد ؟
ه) اگر شرايط خاصي به وجود آيد ، چه پي آمدهايي خواهد داشت ؟ اين مورد به بررسی وقایعی كه ممكن است تحت شرايط خاص به وجود آيد مي پردازد(از طريق مدل سازي)، به عبارت ديگر رخدادها و پي آمدها را پيش بيني مي كند( به عنوان مثال اينكه اگر يك ماده سمي وارد منابع آب سطحی يك منطقه شود شدت و سرعت گسترش آلودگی به چه صورت خواهد بود؟).
و) سوالات غير مكاني : به عنوان نمونه اين سوال كه : « به طور متوسط به ازاء تعداد خاصي از جمعيت يك منطقه، چه تعداد بيمارستان وجود دارد ؟» سوالي است كه نياز به دانستن اطلاعات خاص مكاني از قبيل طول و عرض جغرافيايي ، آدرس و يا فاصله مكانها از يكديگر ندارد اما GIS مي تواند پاسخ آن را ارایه کند.
ز) سوالات مكاني : سوالاتي از قبيل : « نزديك ترين مسير براي امداد رساني به يك نقطه خاص كدام است ؟» و يا « آيا فاصله بين مراكز درماني با استانداردهاي موجود مطابقت دارد يا خير ؟» از جمله سوالاتي هستند كه براي پاسخ دادن به آنها دانستن اطلاعات مكاني ضروري است .
چرا GISفراگیر است؟
علت گسترش سريع به كارگيري GIS را مي توان به توانايي منحصر به فرد آن در تركيب كردن منابع اطلاعاتي گوناگون و بسيار متفاوت ، تجزيه و تحليل روند زماني وقايع و ارزشيابي مكاني تاثيرات ناشي از توسعه نسبت داد. همانطور كه اشاره شد GIS يك ابزار كمكي قدرتمند براي مديريت و تصميم گيري و دستيابي سريع و بهينه به اهداف تعيين شده است ، اما اين بدان معنانيست كه اين سيستم از قبل و در درون خود راه حل هايي براي غلبه بر مشكلات دارد و يا بطور خودكار به تصميم گيري مي پردازد بلكه يافتن و انتخاب راه حل ها به عهده تحليل گران و تصميم گيرندگان است . در اصلGIS با درك الگوها، مكانها، فرآيندها و روش هاي مورد نياز براي برخورد با مشكلات در ارتباط است. مي توان گفت كه اهداف استفاده از GIS عبارتند از مديريت ( جمع آوري ، ذخيره و نگهداري )، تحليل( به صورت آماري و همچنین مدل سازي مكاني ) و ارايه داده هاي جغرافيايي( در قالب تصاوير و نقشه ها ) .
GIS پنج جزء كليدي دارد:
سخت افزار
نرم افزار
داده ها
نيروي متخصص
روش ها ( برنامه ريزي ، شرايط و روال هاي سازماني و مديريتي)
نرم افزارها و سخت افزارهاي موجود در GIS :
نرم افزارهاي متعددي به منظور پردازش داده هاي اخذ شده در GIS به كار مي رود كه از جمله مي توان به Geomedia ، Auto cad map و………. اشاره نمود .
برخي از سخت افزارها نيز عبارتند از انواع Dgitalizer ها ، Gps و…………
ساختار واجزای تشکیل دهنده یک نقشه :
نقشه ها در واقع از لایه های اطلاعاتی بنام لایه های رقومی تشکیل شده اند که از بر روی هم قرار دادن این لایه ها نقشه پدید می آیاد.مثل طلق های شفاف که هر کدام به تنهایی فقط می توانند حاوی یک نوع از عارضه باشند.این تفاوت بسیار مهم ساختار نقشه های GISبا ساختارهای سنتی نقشه کشی است که فایده آن ایجاد نقشه ها ی متنوع با ترکیب مختلف لایه ها می باشد
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/12424566666.jpg
عارضه و انواع آن:
هر آنچه روی نقشه دیده میشود را گویند انواع عارضه شامل سه نوع نقطه ای (Point ) ،خطی(Line )، خط بسته Polygon) ) است
انواع داده ها در GIS:
الف)رسترRaster : داده ها ی جغرافیایی که بصورت واقعی و آن چه هست نشان داده شود.
ب)وکتور Vector : نمایش داده های جغرافیایی بصورت نماد ها و نشانه های جغرافیایی .
سيستم مکان ياب جهاني(GLOBAL POSITIONING SYSTEMS) يا GPS يک سيستم راهبردي و مسيريابي ماهواره اي است که از شبکه اي با ماهواره ساخته شده است. اين ماهواره به سفارش وزارت دفاع ايالات متحده ساخته و در مدار قرار داده شده است. اين سيستم در ابتدا براي مصارف نظامي تهيه شد ولي از سال ۱۹۸۰ استفاده همگاني از آن آزاد و آغاز شد. خدمات اين مجموعه در هر شرايط آب و هوايي و در هر نقطه از کره زمين در تمام ساعت شبانه روز در دسترس است. پديد آورندگان اين سيستم، هيچ حق اشتراکي براي کاربران در نظر نگرفته اند و استفاده از آن کاملاً رايگان است.
GPS چگونه کار مي کند؟
ماهواره هاي اين سيستم در مداراتي دقيق هر روز ۲ بار به دور زمين مي گردند و اطلاعاتي را به زمين مخابره مي کنند. گيرنده هاي GPS اين اطلاعات را دريافت کرده و با انجام محاسبات هندسي، محل دقيق گيرنده را روي کره زمين محاسبه مي کنند. در واقع گيرنده زمان فرستادن سيگنال توسط ماهواره را با زمان دريافت آن مقايسه مي کند. از اختلاف اين دو زمان فاصله گيرنده از ماهواره تعيين مي گردد. حال اين عمل را با داده هاي دريافتي از چند ماهواره ديگر تکرار مي کند و بدين ترتيب محل دقيق گيرنده را با اختلافي ناچيز در مي يابد. گيرنده به دريافت اطلاعات حداقل ۴ ماهواره براي يافتن طول و عرض جغرافيايي و همچنين مختصات سه بعدي نيازمند است با ادامه دريافت اطلاعات از ماهواره ها گيرنده اقدام به محاسبه سرعت، جهت، مسير پيموده شده فواصل طي شده، فاصله باقي مانده تا مقصد، زمان طلوع و غروب خورشيد و بسياري اطلاعات مفيد ديگر مي نمايد.
ماهواره هاي سيستم :
بیش از پنجاه ماهواره GPS در مدارهايي بفاصله ۳۶۶۰۰ کيلومتري از سطح دريا گردش مي کنند. هر ماهواره دقيقاً طي ۱۲ ساعت با سرعت ۱۱ هزار کيلومتر بر ساعت يک دور کامل بدور زمين مي گردد. اين ماهواره ها نيروي خود را از خورشيد تامين مي کنند ولي باتري هايي نيز براي زمانهاي خورشيد گرفتگي و يا مواقعي که در سايه ي زمين حرکت مي کنند به همراه دارند. راکتهاي کوچکي نيز ماهواره ها را در مسير درست نگاه مي دارند. به اين ماهواره هاNAVSTAR نيز گفته مي شود. اولين ماهواره GPS در سال ۱۹۷۸ در مدار زمين قرار گرفت. در سال ۱۹۹۴ شبکه ۲۴ عددي NAVSTAR تکميل شد. عمر هر ماهواره حدود ۱۰ سال است که پس از آن جايگزين مي گردد. هر ماهواره حدود ۲۰۰۰ پاوند وزن دارد و درازي باتري هاي خورشيدي آن ۵/۵ متر است. انرژي مصرفي هر ماهواره کمتر از ۵۰ وات است.
گيرنده GPS
بسته به نوع مصرف و بودجه مي توانيد از گستره زيادي از گيرنده هاي GPS بهره ببريد. همچنين، بايد از در دسترس بودن نقشه مناسب و بروز(UP-TO-DATE ) براي منطقه مورد استفاده تان، اطمينان حاصل کنيد. امروزه بهاي گيرنده هاي GPS بطور چشمگيري کاهش پيدا کرده و هم اکنون در اروپا با بهايي برابر با يک گوشي متوسط موبايل نيز مي توان گيرنده GPS تهيه کرد. امروزه در کشورهاي توسعه يافته از اين سيستم جهت کمک به راهبري خودرو، کشتي و انواع وسايل نقليه ي ديگر بهره گيري مي شود. هر چه نقشه هاي منطقه اي که در حافظه گيرنده بارگذاري مي شود دقيق تر باشد. سرويسهايي که از GPS مي توان دريافت داشت نيز بهتر است.
براي نمونه مي توان از GPS مسير نزديکترين پمپ بنزين، تعميرگاه و يا ايستگاه قطار را پرسيد و مسير پيشنهادي را دنبال کرد. دقت مکان يابي اين سيستم در حد چند متر است که بسته به کيفيت گيرنده تغيير مي کند.
از سيستم مکان ياب جهاني مي توان در کارههايي چون نقشه برداري و مساحت، پروژه هاي عمراني، کوهنوردي، کايت سواري، سفر در مناطق ناشناخته، کشتي راني و قايقراني، عمليات نجات هنگام وقوع سيل و زمين لرزه و هر فعاليت ديگر که نيازمند مکان يابي باشد، بهره برد.
كاربرد های GIS :
امروزه با توجه به پيشرفت هاي علوم و سيستم هاي رايانه اي فن آْوري GIS نقش ارزنده اي را در زمينه هاي مختلف علوم بدست آورده است .
از برخي از اين كاربرد ها مي توان به موارد زير اشاره نمود .
الف) زمين شناسی : تجزيه و تحليل اطلاعات زمين شناسي به منظور اكتشاف و دست يابي به منابع جديد با مرتبط كردن داده ها به يگديگر در صدد يافتن راهي ارزان و موثر براي ارائه طريق به مراجعان سيستم و زمين شناسي مي باشد . در واقع متخصص GIS با فراهم نمودن امكانات و تجزيه و تحليل داده هاي مختلف زمين شناسي زمين شناس را وادار مي كند تا با روش دقيقي از اين اطلاعات بهره برداري نمايد .
از ديگر موارد كاربرد مي توان به استفاده از اين سامانه در تهيه نقشه ها و حوادث و بلاياي طبيعي اشاره نمود . لغزش زمين ، آتشفشان ، سيل ، سونامي و……… از بدیهی ترين موارد استفاده ازGIS خواهد بود .
ب) مكان يابي ياSite Selection : با استفاده از سامانه مي توان مكان هاي مناسب جهت انجام اقدامات كشاورزي - صنعتي – احداث بناها و……. را ياد آور شد .
ج) كشاورزي : استفاده از اين فن آوري در جهت تخمين سطح زير كشت ، انواع محصول ، كشف منابع آب و آبخيز داري وكشف منابع جديد آب از موارد كاربرد GISاست .
د) جنگلداري و مديريت حيات وحش : با استفاده از اين سامانه نقشه جنگل ها به شكل پيوسته بروز مي گردد و د رصورت وجود حادثه اي مانند اتش سوزي و……… از اين طريق به واحد هاي ذيربط اطلاع داد .
ه) برنامه ريزي شهری: جمع آوري – بروز نمودن و توزيع داده هاي مربوط به شهر ها به شكل سازماندهي شده بر روي برنامه ريزي ها ، تصميم گيري هاي اقتصادي موثر می باشد .
و) تجارت : با استفاده از داده هاي بدست آمده از سامانهGIS و تخمين تقريباً دقيق پراكندگي واحد هاي تجاري مورد
نيا زمي توان محل هاي مناسب را براي ارائه خدمات مشخص نمود .
ز) صنايع : در صنايعي مانند حمل و نقل استفاده ا زاطلاعات مربوط بهGIS مي توان به تعيين مسير مناسب ترانزيت كالا ، احداث جاده ها خطوط نيرو و راه آهن و برقراري سيستم هاي مخابراتي مورد نياز براي فعاليت هاي صنفي پرداخت .
سیستم های اطلاعات جغرافیایی بهداشتی و درمانی
HEALTH GIS
سلامت انسانها توسط عوامل مختلف محيطي و از جمله مكان زندگي آنان تحت تاثير قرار مي گيرد به گونه اي كه مي توان گفت مسايل مربوط به سلامت تقريباً هميشه ابعاد مكاني دارند. بررسي خصوصيات اين مكانها(از جمله خصوصيات مردم شناختي و وجود عوامل خطر محيطي)، به منظور انجام مطالعات اپيدميولوژيك بسيار حايز اهميت است .
به طور كلي در حيطه سلامت، از GIS به عنوان يك ابزار كمكي بسيار مفيد در موارد زير استفاده مي شود:
الف- پژوهش : در زمينه درك نحوة توزيع و انتشار بيماريها و ارتباط آنها با عوامل محيطي ( مانند شرايط آب و هوايي، كيفيت آب، وضعيت بهداشتي، فعاليتهاي كشاورزي و صنعتي، عوامل آلوده كننده محيط و … ) ، GIS مي تواند كمك شاياني به پژوهشگران نمايد .
GIS ابزار ارزشمندي در زمينه بررسي اتيولوژي (سبب شناسي) بيماريها و مسايل بهداشتي است.
ب- آموزش ( بهداشت) : از آنجا كه نقشه يك وسيله ارتباطي مناسب است، به پيشنهاد بعضي از صاحب نظران مي توان از آن در تهيه مواد آموزشي كمك گرفت . با كمك GIS مي توان مطالب مفيد، تاثيرگذار و روشنگرانه اي به منظور جلب مشاركت عمومي در برنامه هاي سلامت جامعه تهيه نمود . به طور كلي GIS از طريق كمك به درك بيشتر مردم از محيط زندگي خود، مي تواند در توسعه جامعه موثر باشد .
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/124312477777.jpg
ج- برنامه ريزي، پايش و ارزيابي برنامه هاي سلامت:
بسياري از تصميم گيريها در زمينه مراقبتها و برنامه- ريزيهاي سلامت، با مسئله مكان در ارتباط هستند . به عنوان مثال تصميم گيري در مورد اينكه مراكز بهداشتي بر اساس تعداد، تراكم و مشكلات بهداشتي مردم بايد در چه مكانهايي ايجاد شوند و چه نوع خدماتي را به منظور پاسخ موثر به نيازهاي بهداشتي منطقه بايد ارايه كنند.. اينها مسايلي هستند كه GIS از طريق تحليل مكاني مي تواند به حل آنها كمك كند . از طرف ديگر مشكلات و نيازهاي بهداشتي مردم در مكانهاي مختلف متفاوت است كه اين امر ضرورت استفاده از يك ابزار تحليل كننده و در عين حال انعطاف پذير همچون GIS را ايجاب مي كند. همچنين مسئولين و دست اندركاران امور بهداشتي مي توانند از نقشه هاي توليد شده توسط GIS به عنوان يك ابزار سودمند در زمينه پايش و ارزشيابي استفاده كنند و از اين طريق توزيع مكاني و تغييرات ايجاد شده در زمينه هاي مختلف ( مثل فراواني بيماريها، وضعيت تسهيلات، شرايط نيروي انساني و … ) را مورد بررسي و ارزيابي قرار دهند . به هر حال پايش و ارزشيابي از اجزاء كليدي برنامه هاي بهداشتي هستند و GIS از طريق نشان دادن وضعيت توزيع بيماريها و مشكلات بهداشتي، نحوه ارايه خدمات و وضعيت منابع موجود در شرايط زماني و مكاني مشخص، پايش و ارزشيابي تاثير برنامه ها را تسهيل كند .
نمونه هايي از كاربردهاي GIS در علوم بهداشتي و پزشكي(HGIS):
هر چند براي استفاده از GIS در حيطه سلامت نمي توان حد و مرزي قایل شد اما در اينجا به نمونه هايي از كاربردهاي آن در زمينة ياد شده اشاره مي شود :
۱- بررسي و پيگيري روند شيوع و انتشار بيماريها ( مالاريا ، ايدز و … ) و ساير مسايل بهداشتي در طول دوره هاي زماني
۲- تعيين مكانهاي بحراني و نقاط خطر به منظور كمك رساني سريع و به موقع در موارد ضروري و اورژانس یافتن بهترین مکان برای ساخت یک مرکز فوریتهای پزشکی با توجه به اطلاعات حاصل شده توسط GISازنقاط دارای بیشترین تصادفات در یک جاده
۳- ارزيابي خطرات محيطي ( Environmental Hazards ) و ميزان تماس ( Exposure ) با مواد آلوده كننده: با مکان یابی دقیق توسط GIS می توان مناسب ترین مکان را که کمترین آسیب زیست محیطی را وارد کند وبرای ساکنین یک منطقه دارای کمترین خطرباشد را برای احداث یک کارخانه پیشنهاد نمود.
۴- طراحي و بهبود سيستم مراقبت بيماريها و تعيين گروهها و افراد در معرض خطر:با GPS نگاری مکان زندگی یا تجمع برخی بیماران خاص از قبیل بیماران مبتلا به ایدز یا هپاتیت می توان نقاط دارای بیشترین فراوانی را روی نقشه ترسیم نمود و در برنامه ریزی های بهداشتی آن را مد نظر قرار داد .
۵- تخصيص و توزيع مكاني منابع ( بودجه، نيروي انساني، تجهيزات ) از طريق ارزيابي نيازهاي بهداشتي منطقه اي
۶- تشخيص سريع اپيدمي ها و كنترل به موقع آنها:با تعیین مکان سکونت بیماران مبتلا به هنگام وقوع یک اپیدمی می توان نحوه گسترش آن بیماری را پیش بینی نموده و اقدامات پیشگیری کننده را به مکان های در معرض خطر اختصاص داد.
۷- بهبود سيستم ثبت بيماريها و وقايع بهداشتي( ثبت سرطان، ميزان مواليد، ميزان مرگ و مير، پوشش واكسيناسيون و … )
۸- يافتن ارتباط بين عوامل محيطي و بروز بعضي بيماريها ( پژوهش بهداشتي- پزشكي )
۹ -بهبود برنامه هاي غربالگري و پيگيريها از طريق دستيابي سريع تر و آسان تر به بيماران
۱۰- ايجاد يك شبكه ارتباطي مناسب و كارا بين مراكز و موسسات مختلف بهداشتي درماني
۱۱- پايش و ارزشيابي برنامه ها و مداخلات بهداشتي و ارزيابي كميت و كيفيت خدمات و ميزان دسترسي مردم به آنها
۱۲- بهبود سيستم آمار و اطلاع رساني و كمك به تصميم گيري مبتني بر شواهد و مستندات
۱۳- پيش بيني وقايع بهداشتي با استفاده از شيوه هاي مدل سازي
۱۴- برنامه ريزي در عرصه خدمات بهداشتي- درماني ( مكان يابي تسهيلات و مراكز ارايه خدمات، پيش بيني در طول زمان، ارزيابي وضعيت موجود و … )
۱۵- مسير يابي به منظور امداد رساني سريع و به موقع در زمان بروز حوادث و بلاياي طبيعي و اورژانس هاي پزشكي
۱۶-مديريت بحران در سوانح و حوادث
کاربردهای HGIS در بهداشت محیط
۱)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در شرایط اضطراری:
پس از وقوع یک حادثه و پیش آمدن شرایط اضطراری خطرات زیادی بهداشت محیط منطقه آسیب دیده را تهدید میکند.از آن جمله میتوان به شیوع بیماریهای مختلف در زمان بروز زلزله یا سیل در منطقه،آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی و….اشاره کرد.علم HGIS میتواند با پیش بینی روند شیوع و سپس پیشرفت آلودگی ودر مراحل بعد با گزارش گیری دقیق از روند امداد رسانی و مبارزه با آن بیماری کمک قابل توجهی به بهداشت محیط در شرایط اضطراری نماید. ابتدا موقعیت دقیق منطقه آسیب دیده به شکل زیر مشخص می شود:
۲)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در بهداشت آب و فاضلاب :
نقشه توپوگرافی زیربیانگر کانون های اصلی آزاد گر انرژی لرزه ای در دشت سیلاخور در فروردین ماه ۸۵ میباشد.حال در صورت داشتن نقشه سفره های آب زیر زمینی منطقه میتوان میزان آلودگی حدودی آبهای منطقه و روند پیشرفت و همچنین جهت پیشرفت آن را با توجه به جهت جریان آبها پیش بینی و به مراکز بهداشتی درمانی منطقه درمناطق در معرض خطر نیرو ودارو فرستاده و اعلام وضعیت ا ضطراری نمود
۳)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در برنامه کنترل مراکزتهیه و توزیع مواد غذایی و اماکن عمومی :
هر شهر بر حسب منطقه تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی تقسیم بندی شده است.حا ل میتوان بر حسب همین تقسیم بندی تمام اماکن عمومی مثل مهد های کودک،آرایشگاه ها، گرمابه ها و همچنین مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی در منطقه تحت پوشش را تحت کنترل آن مرکز بهداشت شهری قرار داده و در مراحل بعدی میتوان با نقشه های آماری میزان پیشرفت در کنترل این اماکن را دقیق تر بررسی کرد
۴)کاربرد HGIS دربهداشت محیط مدارس،بیمارستانها و بهداشت پرتوها
یکی از کاربردهای HGIS در بهداشت محیط مدارس ،بیمارستان ها و بهداشت پرتوها نزدیکی مکان مدرسه یا بیمارستان و مراکز پرتو درمانی به منابع آب و سایر اماکن خطر آفرین در شهر می باشد که این فاصله باید در موقع صدور پروانه یا مجوز احداث مد نظر قرار گیرد.بعنوان مثال فرض کنید فاصله استاندارد احداث بیمارستان با یک مرکز خاص در شهر باید بیش از ۵/۲ کیلومتر باشد حال شروع ساخت میتوان از بین چند مکان پیشنهادی برای ساخت بهترین مکان را با ابزارهای موجود در نرم افزار های GIS معین نمود
همچنین میتوان در داخل یک مدرسه یا بیمارستان بهترین محل احداث یک عارضه خاص را مشخص نمود.به این کاربرد مکان یابی داخلی گویند که امروزه یکی از جالبترین پردرآمد ترین کاربردهای GISمحسوب میگردد
http://www.pezeshk.us/cms/wp-content/uploads/2009/06/345353.jpg
۵) کاربرد HGIS در برنامه مبارزه با بیماری ها
در حال حاضر در کشور ما ایران مبارزه با بیماریها بیشترین کاربرد HGIS را تشکیل میدهد.در ابتدا آمار بصورت آدرس دقیق محل سکونت بیمار در حد پلاک در شهر ویا مشخصات روستای محل سکونت در روستا به نرم افزار ها داده میشود در مرحله بعد با افزودن نقشه پایه منطقه به آن،نقشه پراکنش آن بیماری در منطقه تهیه میشود.از این نقشه میتوان در مواردی مثل یافتن دید کلی مناطق درگیر با بیماری، مسیر پیشرفت بیماری، و… استفاده کرد.در روبرو نقشه پراکنش ناقلین تالاسمی شهر خرم آباد آورده شده است
یکی دیگر از کاربردهای HGIS درمبارزه با بیماریها ایجاد نقشه های کلیماتوری است.این نقشه ها برحسب موضوع منطقه درگیر را با ابعاد بزرگتر از اندازه واقعی نشان میدهند. توجه به این نکته ضروری است که نقشه های کلیماتوری فاقد مقیاس هستنداما نسبت اندازه هر منطقه به سایر مناطق در آنها نمایانگر میزان درگیری آن منطقه می باشد.در زیر نقشه کلیماتوری بیماری ایدز در دنیا آورده شده است.
گردآوری : دکتر رضا صفری عربی