M.A.H.S.A
08-16-2011, 04:24 PM
صبا رادمان: در نخستین قسمت این مقاله خواندیم که آشنایی ایرانیان با هنر تئاتر - و نه نمایش - به سده 19میلادی، باز می‌گردد. زیرا شاخه‌های گوناگون نمایش در ایران و حضور زنان در آن، مربوط به زمان‌های بسیار طولانی است و گفتیم که طبق گزارش‌های تاریخی اولین زن نمایش‌گر ایرانی که نام او به جا مانده از زمان ساسانیان است، "آزاده رومی" نام داشته و خنیاگر بهرام گور بوده است.
پس از آن گفتیم که نخستین تماشاخانه ایران در جمادی الثانی1303ه.ق [1263ه.ش]افتتاح شد، اما هنر تئاتر در ایران، هنری کاملا مردانه بود، زیرا نه تنها زنان نمی‌توانستند در صحنه تئاتر ظاهر شوند و مردان ایفاگر نقش‌های آنان بودند، بلکه حتی اجازه حضور در تماشاخانه و مشاهده تئاتر را نیز نداشتند. اما با تلاش‌های بسیار و در زمانی طولانی آرام آرام جنبش‌های زنانه سر از خاک بیرون آورده و بارها و بارها، نمایش‌هایی را نگاشته و سعی در اجرای آن حتی برای زنان کردند که هر بار با توهین و تنبیه مجبور به سکوت شده و هنر خود را به فراموشی سپردند. آخرین دوره این ماجرا را "تئاتر سعادت" نام داشت که در سال 1310 با اولین زنان ایرانی راه‌اندازی شد و بیان کردیم که این هنرمندان زن ایرانی در برابر توهین، تحقیر، کتک و قمه تسلیم نشدند. آنان تسلیم نشده و به راهی که به درستی آن اطمینان داشتند، ادامه دادند تا این که چندی بعد این تئاتر توسط عده‌ای ناشناس به آتش کشیده شد و برای همیشه تعطیل شد تا ظاهرا این حرکت بزرگ، به ثمر نرسیده و در نطفه خاموش شود؛ و اینک قسمت دوم این مقاله را با هم می‌خوانیم.
با تمامی تلاشی که جامعه مرد سالار و جاهل آن دوران برای سرکوب ساده‌ترین حق زنان هنرمند انجام داد، هرگز موفق به خاموش کردن این شعله نشده و تنها آن را زیر خاکستری نرم پنهان کرد تا پس از چندی دوباره سر بیرون آورده و قدرتمند‌تر از پیش ظاهر شود.
یکی از گونه‌های نمایشی که از نخستین سال‌های دهه اول قرن حاضر، به ایران وارد شد و کم کم جای خود را در میان نمایش‌های آن دوران باز کرد،"اپرت"یا"اپرا"بود و نویسندگان ایرانی به این گونه نمایشی که با موسیقی همراه بود، روی آوردند.
"پری آقا بایف" از هنرمندانی بود که به تحصیل تئاتر در خارج از ایران پرداخته بود. پس از بازگشت، به فعالیت در این زمینه روی آورد و یکی از گروه های تئاتری که در جمعیت ارامنه تشکیل شد، تئاتر"پری آقا بایف"بود که در این باشگاه تیاتر،گاه و بی‌گاه واریته‌هایی نمایش داده می‌شد. اما پری آقا بایف پا را از صرف بازی در نمایش‌ها و همچنین خوانندگی در جمعیت‌های ارامنه فراتر نهاد و به نگارش اپرت روی آورد و اپرت"الهه جنگل‌ها" به قلم او نوشته و در سال 1306هجری شمسی در همان جمعیت ارامنه به اجرا در آمد.
اما تا سال1311 هیچ زنی در میان مردم مسلمان ایران پا به صحنه تئاتر نگذاشت تا این که در این سال نمایشنامه"ملا نصرالدین" را مادام پری نوشت و برای به صحنه بردن آن تلاش‌های بسیاری انجام داد. وی پس از تلاش بسیار اجازه این نمایش را به مادام نوارت واگذار کرد. "مسعود کوهستانی" محقق و نویسنده، مادام پری را یکی از"رجال نمایشی" ایران نامیده و وی را سمبلی از هنرمندان تئاتر ایران در آن دوران و به خصوص نمادی از نهضت هنری زنان در آن دوره نامیده است. فعالیت گسترده وی (مادام پری) او را به یکی از مهم‌ترین چهره‌های هنری ایران تبدیل کرد به گونه‌ای که"سعید نفیسی" از او به عنوان"مردمک چشم"جامعه هنری تهران یاد کرده است.
اگرچه که در میان اسناد نمایش در ایران، سندهایی نیز وجود دارد که از "مرسده کروبیان" به عنوان نویسنده نمایشنامه"امیره سلمی" در سال 1311 و عصمت صفوی نویسنده نمایشنامه"زن لال" در 1319 نام برده شده است. همچنین نمایشنامه"بیژن و منیژه" نیز در سال1317توسط خانم"فرحدانی" تنظیم و چاپ شده است.
علاوه بر این‌ها چند سند نیز در میان اسناد تئاتر در ایران نشان می‌دهد که"صدیقه دولت آبادی " نمایشنامه‌های"چرا زن نمی‌گیری؟"(1315) و "موسی و شبان"1318" را نیز نوشته است.
همچنین به دو نمایش که در کانون بانوان اجرا شده‌اند، اشاره شده است که به احتمال قریب به یقین نویسنده آن‌ها نیز صدیقه دولت‌آبادی بوده. این دو نمایشنامه عبارتند از"پروانه و خسرو"(1316)و نمایشی راجع به فردوسی(1314).
پس از آن در سال 1314"کانون بانوان"تشکیل شد. این کانون در فعالیت‌های خود تعدادی نمایشنامه هم روی صحنه آورد که همه آنان با موضوع زنان بود. این کلاس 17 هنرجوی هنرپیشگی داشت که نمایش‌هایی"برای تنویر افکار عمومی"اجرا می‌کردند. در‌باره این که"پیس‌ها"را چه کسی می‌نوشته، اطلاعی در دست نیست، اما به نظر می‌رسد که صدیقه دولت‌آبادی، خود آن‌ها را نگاشته است. نثر دولت‌آبادی در مقاله‌های نشریه زبان زنان از دیالوگ‌نویسی و ابزار نمایشنامه‌نویسی بسیار بهره برده است، وی بدین ترتیب هم تنوعی در بین مطالب نشریه ایجاد می‌کرده و هم از طریق جذابیت این شیوه، به آموزش می پرداخته است. بهترین نمونه، یکی از مطالبی است که با عنوان"یادداشت‌های مسافرت اروپا" می‌نوشته و از این میان"مصاحبه با مدیر گمرگ مارسی"، تماما دیالوگ و شرح صحنه است و می‌توان آن را یک نمایشنامه کوتاه تک پرده‌ای به شمار آورد. همچنین"داستان رقت انگیز"که در دوره اول زبان زنان، به شکل پاورقی به چاپ رسیده، بیشتر به نمایشنامه شبیه است تا داستان و شیوه نگارش، چون در بیشتر بخش‌ها، یادآور نمایشنامه است.
اما این جریان‌های پی در پی و همراه با افت و خیز فراوان هرگز شکل رسمی به خود نگرفته و زنان هم چنان محبوس در خانه‌هایشان از هنر تئاتر دور بودند و هرگز گامی روی صحنه رسمی با تماشاگران گوناگون(زنان و مردان) نگذاشتند تا این که در سال 1318 با احداث هنرستان هنرپیشگی 12 زن در کنار 40 مرد امکان فراگیری فنون بازیگری را پیدا کردند. بعدها این افراد در تئاتر جامعه باربد، شهرزاد، دهقان، نصر، پارس و... کار کردند. از اولین بازیگران تئاتر آن سال‌ها می‌توان به رقیه چهره‌آزاد، هایده بایگان، عصمت صفوی، ایران دفتری، ایران قادری، شهلا ریاحی، مهری مهرنیا، ملکه رنجبر، توران مهرزاد، مهین‌دخت بوجار، معصومه تقی‌پور، پروین ملکوتی، ناهید عطایی و دیگران یاد کرد که با حضور مداوم خود بر ممنوعیت بازی زنان غلبه کردند. این روند به مرور به تدریج سبب شد تا جامعه، اندکی راحت‌تر پذیرای حضور زنان در تئاتر با‌شد. اما نبود حداقل امکانات و گرانی وسایل و نبود پول کافی برای تهیه آن‌ها روزهای سختی را برای این بازیگران به همراه داشت. روزهایی که اگر چه همانند قدیم با فشارهای اجتماعی همراه نبود اما مشکلات تازه و سنگینی را با خود همراه داشت. مشکلاتی از قبیل این که فراهم نبودن یک ماده ساده شوینده و پاک کننده گریم، آن‌ها را وادار می‌کرد تا مجبور شوند گریم‌های خود را با نفت پاک بکنند؛ زیرا مواد شوینده گران بود و فقط ستاره‌ها امکان استفاده از آن را داشتند.
ابوالقاسم جنتی عطایی- درام نویس و تئوریسین تئاتر آن دوره- معتقد است که در حقیقت تئاتر مدرن از سال 1320 در ایران پیدا شد و از یکی از نویسندگان آن دوره به نام بانو"مورین امیر" با نمایشنامه‌های"بوسه در روشنایی شمع"،"شنل قرمز"،"عذر بدتر از گناه"و "سرسره" یاد می‌کند.
اما مهم‌ترین اتفاق آن دوران را که می‌توان برگ زرینی در تئاتر ایران محسوب کرد گروه"هنر ملی" به سرپرستی عباس جوانمرد تاسیس کرد و زنان هنرمند بسیاری را جذب گروه خود کرد. همچنین "تئاتر آناهیتا"به همت مصطفی و مهین اسکویی تاسیس شد که به تربیت هنرپیشه و اجرای نمایش پرداختند. در سال 1339 اجرای نمایش جزء برنامه‌های تلویزیونی گذاشته شد و این برنامه به مدت 7 سال تا دولتی شدن تلویزیون ادامه یافت. در دهه چهل، فضای فرهنگی ایران به کلی تغییر کرد و شاید بتوان این دوره را دوران شکوفایی تئاتر و ادبیات در ایران و به ویژه برای زنان در تئاتر ایران نامید.
در سال 1343شمسی، دانشکده هنرهای دراماتیک به ریاست دکتر"مهدی فروغ" تاسیس شد و پس از آن در سال 1345 و 46 در دانشکده هنرهای دراماتیک و دانشگاه هنرهای زیبا، دو رشته نمایش و موسیقی به وجود آمد و زنان و مردان هنرمند بسیاری در کنار هم تعلیم دیده و به فعالیت مشغول شدند.
در سال 1347 وزارت فرهنگ و هنر تشکیل شد، اما پیش از آن در سال 1346 مهم‌ترین اتفاق فرهنگی کشور یعنی جشن هنر شیراز که نمایش یکی از بخش‌های اصلی آن را تشکیل می‌داد، شکل گرفت و به مدت 10 سال برگزار شد در دستور کار دولت قرار گرفت. در پی این تصمیم هیأت امنائی مرکب از 30 نفر از مقامات بلندپایه کشور شامل نخست‌وزیر، وزیران، چند استاندار و شهردار برای برگزاری این جشن تعیین شد، و در نهایت نخستین جشن هنر شیراز در 20 شهریور 1346 آغاز و تا 30 همان ماه به کار خود ادامه داد. این جشن که در شیراز برگزار می‌شد، در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن در ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری. جشن هنر شیراز به دلیل گسترده بودنش، فستیوالى بسیار خاص در جهان بود. در این جشن یا جشنواره از همه جاى دنیا تئاتر مى‌آوردند. از هند، ژاپن، چین، اندونزى و مالزى تئاترهاى سنتى مى‌آوردند و از اروپا، تئاترهاى مدرن. آن جا محلى بود که تئاترهاى سنتى و مدرن مى توانستند با هم برخورد کنند، کارهاى یکدیگر را ببینند و از هم الهام بگیرند، "جشن هنر شیراز" کمک زیادى کرد که اهل تئاتر - و به ویژه بانوان تئاتری که کمتر امکان ارتباط با دنیای تئاتر خارج از کشور خود را داشتند- با شکل‌هاى مختلف تئاتر آشنا شوند.به همین دلیل این جشنواره در پیشبرد تئاتر ایران در آن دهه مؤثر بود.
نمایشنامه"اورگاست" از جمله آثار اجرا شده در این جشنواره بود. این نمایش که در جشن هنر تمرین و اجرا شد، در واقع همکارى‌ای بود بین"پیتر بروک، آربى آوانسیان و آندرى شربان" که اکنون خود از بزرگترین مردان تئاتر در دنیاست.
این سه نفر با همکارى هم نمایش"اورگاست" را کار کردند، اما به دلیل بزرگی نام پیتر بروک درتمامی دنیا، مسئولیت اصلى و کارگردانى به عهده وی بود. این نمایش سبب شد تا بانوان بازیگر ایران به شناخت تازه‌ای از تئاتردست یابند و به ارزش وجودی هنر خویش واقف شوند.
این جشنواره که به مدت 10 سال همه ساله درشیراز برگزار می‌شد توانست بانوان هنرمند بزرگی را درون خود پرورش داده و به جامعه معرفی کند.
"سوسن تسلیمی" بازیگر نام دار تئاتر ایران نیز از دل همین جشنواره بیرون آمد. این جشنواره تا سال 1356 ادامه داشت.
پس از انقلاب نیز در ابتدای دهه شصت با شکل گیری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسئولان تئاتر کشور به تکاپو افتادند تا جشنواره‌ای برای روشن نگهداشتن چراغ تئاتر کشور راه‌اندازی کنند. این جشنواره به بهانه دهه پیروزی انقلاب اسلامی از 13 تا 22 بهمن ماه 1361 با عنوان جشنواره تئاتر فجر برگزار شد، اما برخوردهای سلیقه‌ای و بد فهمی‌های آن دوره سبب شد که این جشنواره تا دهه 70 به شکلی بسیار مهجور و بدون استقبال در حاشیه برگزار شود. در دهه 70 با تغییر فضای حاکم بر عرصه مدیریت فرهنگی کشور، این جشنواره مورد استقبال بسیاری از دانشجویان، استادان و هنرمندان جوان کشور قرار گرفت. به دنبال این تغییرات، بانوان هنرمند متعددی پا به صحنه تئاترگذاشته و حتی توانستند گام را فراتر نهاده در عرصه‌های بین‌المللی نیز نمایش‌های خود را اجرا کنند. جشنواره تئاتر فجر از بهمن 1377 بدل به یک جشنواره بین‌المللی شد که علاوه بر ارایه آثار هنرمندان ایرانی به پذیرش و اجرای چند اثر خارجی، از جمله آثار بانوان هنرمند بین‌المللی توجه ویژه داشت که این امر سبب پیشرفت‌های چشمگیری در هنر بانوان جوان تئاتر ایران شد. از جمله این هنرمندان جوان – به ویژه در عرصه نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی به عنوان دو رکن اصلی هر اثر نمایشی – می‌توان به: چیستا یثربی، آناهیتا اقبال نژاد، شبنم طلوعی، نغمه ثمینی، افروز فروزند، ریما رامین‌فر و... اشاره کرد.
طولانی بودن فهرست این بانوان که پس از مدتی خاموشی تئاتر بر صحنه خوش درخشیدند، خبر از اتفاقات درخشان و امید‌های فراوان به آینده‌ای می‌داد که برای رسیدن به آن زمانی حدود یک قرن تلاش بسیار شده بود. اما این دوران هم گذشت و به دهه 80 پاگذاشتیم.
در این دوره ناگهان، نگاه ها به سمت تئاتر و بانوان تئاتری جلب شد و دانشجویان و علاقه‌مندان بسیاری به سمت جشنواره سرازیر شدند. استعداد‌های جوانی که می‌خواستند آینده تئاتر کشور را با خود همراه کرده و چراغش را نسل به نسل فروزان نگه دارند. اما متاسفانه کمبود امکانات سخت‌افزاری تئاتر از قبیل نبود سالن تمرین و اجرا به اندازه کافی، کمبود بودجه تئاتر(بودجه به نسبت افزایش تعداد هنرمندان تغییر نکرده بود) و کمبود‌های دیگر، سبب شد تا این علاقه‌مندان امکان ورود به عرصه تئاتر را یا هرگز پیدا نکنند و یا به شکلی گذرا و مهجور از این در وارد شده و از در دیگر بیرون روند زیرا دیگر امکانات حتی برای همان نسل‌های پیشین هم به اندازه کافی وجود نداشت و ماه‌ها و سال‌ها انتظار برای نوبت اجرا ثمره همین کمبود‌ها بود که دغدغه بزرگی برای هنرمندان از جمله بانوان هنرمند تئاتر ایران به وجود آورد.
اکنون به سال‌های پایانی دهه 80 رسیده‌ایم و با نگاهی گذرا به فهرست نام‌های یاد شده دهه 70 می‌بینیم که افروز فروزند، ریما رامین‌فر، شبنم طلوعی، آناهیتا اقبال‌نژاد و بسیاری دیگر از بانوان هنرمند تئاتر به دلایل گوناگون یا از تئاتر بریده‌اند و به سینما روی آورده‌اند و یا اصولا تئاتر ایران را ترک گفته‌اند.
این در حالی است که تئاترهای سنتی ایران نیز با توجه به کم لطفی‌های موجود مورد بی‌توجهی قرار گرفتند و به تدریج تالار‌های این گونه نمایش‌ها با تعطیلی روبه‌رو شدند. به این ترتیب آن دسته از بانوان هنرمند تئاتر که در این گونه نمایشی فعال بودند نیز صحنه را از دست دادند و مجبور به ترک هنر مورد علاقه خود شدند.
پس از آن گفتیم که نخستین تماشاخانه ایران در جمادی الثانی1303ه.ق [1263ه.ش]افتتاح شد، اما هنر تئاتر در ایران، هنری کاملا مردانه بود، زیرا نه تنها زنان نمی‌توانستند در صحنه تئاتر ظاهر شوند و مردان ایفاگر نقش‌های آنان بودند، بلکه حتی اجازه حضور در تماشاخانه و مشاهده تئاتر را نیز نداشتند. اما با تلاش‌های بسیار و در زمانی طولانی آرام آرام جنبش‌های زنانه سر از خاک بیرون آورده و بارها و بارها، نمایش‌هایی را نگاشته و سعی در اجرای آن حتی برای زنان کردند که هر بار با توهین و تنبیه مجبور به سکوت شده و هنر خود را به فراموشی سپردند. آخرین دوره این ماجرا را "تئاتر سعادت" نام داشت که در سال 1310 با اولین زنان ایرانی راه‌اندازی شد و بیان کردیم که این هنرمندان زن ایرانی در برابر توهین، تحقیر، کتک و قمه تسلیم نشدند. آنان تسلیم نشده و به راهی که به درستی آن اطمینان داشتند، ادامه دادند تا این که چندی بعد این تئاتر توسط عده‌ای ناشناس به آتش کشیده شد و برای همیشه تعطیل شد تا ظاهرا این حرکت بزرگ، به ثمر نرسیده و در نطفه خاموش شود؛ و اینک قسمت دوم این مقاله را با هم می‌خوانیم.
با تمامی تلاشی که جامعه مرد سالار و جاهل آن دوران برای سرکوب ساده‌ترین حق زنان هنرمند انجام داد، هرگز موفق به خاموش کردن این شعله نشده و تنها آن را زیر خاکستری نرم پنهان کرد تا پس از چندی دوباره سر بیرون آورده و قدرتمند‌تر از پیش ظاهر شود.
یکی از گونه‌های نمایشی که از نخستین سال‌های دهه اول قرن حاضر، به ایران وارد شد و کم کم جای خود را در میان نمایش‌های آن دوران باز کرد،"اپرت"یا"اپرا"بود و نویسندگان ایرانی به این گونه نمایشی که با موسیقی همراه بود، روی آوردند.
"پری آقا بایف" از هنرمندانی بود که به تحصیل تئاتر در خارج از ایران پرداخته بود. پس از بازگشت، به فعالیت در این زمینه روی آورد و یکی از گروه های تئاتری که در جمعیت ارامنه تشکیل شد، تئاتر"پری آقا بایف"بود که در این باشگاه تیاتر،گاه و بی‌گاه واریته‌هایی نمایش داده می‌شد. اما پری آقا بایف پا را از صرف بازی در نمایش‌ها و همچنین خوانندگی در جمعیت‌های ارامنه فراتر نهاد و به نگارش اپرت روی آورد و اپرت"الهه جنگل‌ها" به قلم او نوشته و در سال 1306هجری شمسی در همان جمعیت ارامنه به اجرا در آمد.
اما تا سال1311 هیچ زنی در میان مردم مسلمان ایران پا به صحنه تئاتر نگذاشت تا این که در این سال نمایشنامه"ملا نصرالدین" را مادام پری نوشت و برای به صحنه بردن آن تلاش‌های بسیاری انجام داد. وی پس از تلاش بسیار اجازه این نمایش را به مادام نوارت واگذار کرد. "مسعود کوهستانی" محقق و نویسنده، مادام پری را یکی از"رجال نمایشی" ایران نامیده و وی را سمبلی از هنرمندان تئاتر ایران در آن دوران و به خصوص نمادی از نهضت هنری زنان در آن دوره نامیده است. فعالیت گسترده وی (مادام پری) او را به یکی از مهم‌ترین چهره‌های هنری ایران تبدیل کرد به گونه‌ای که"سعید نفیسی" از او به عنوان"مردمک چشم"جامعه هنری تهران یاد کرده است.
اگرچه که در میان اسناد نمایش در ایران، سندهایی نیز وجود دارد که از "مرسده کروبیان" به عنوان نویسنده نمایشنامه"امیره سلمی" در سال 1311 و عصمت صفوی نویسنده نمایشنامه"زن لال" در 1319 نام برده شده است. همچنین نمایشنامه"بیژن و منیژه" نیز در سال1317توسط خانم"فرحدانی" تنظیم و چاپ شده است.
علاوه بر این‌ها چند سند نیز در میان اسناد تئاتر در ایران نشان می‌دهد که"صدیقه دولت آبادی " نمایشنامه‌های"چرا زن نمی‌گیری؟"(1315) و "موسی و شبان"1318" را نیز نوشته است.
همچنین به دو نمایش که در کانون بانوان اجرا شده‌اند، اشاره شده است که به احتمال قریب به یقین نویسنده آن‌ها نیز صدیقه دولت‌آبادی بوده. این دو نمایشنامه عبارتند از"پروانه و خسرو"(1316)و نمایشی راجع به فردوسی(1314).
پس از آن در سال 1314"کانون بانوان"تشکیل شد. این کانون در فعالیت‌های خود تعدادی نمایشنامه هم روی صحنه آورد که همه آنان با موضوع زنان بود. این کلاس 17 هنرجوی هنرپیشگی داشت که نمایش‌هایی"برای تنویر افکار عمومی"اجرا می‌کردند. در‌باره این که"پیس‌ها"را چه کسی می‌نوشته، اطلاعی در دست نیست، اما به نظر می‌رسد که صدیقه دولت‌آبادی، خود آن‌ها را نگاشته است. نثر دولت‌آبادی در مقاله‌های نشریه زبان زنان از دیالوگ‌نویسی و ابزار نمایشنامه‌نویسی بسیار بهره برده است، وی بدین ترتیب هم تنوعی در بین مطالب نشریه ایجاد می‌کرده و هم از طریق جذابیت این شیوه، به آموزش می پرداخته است. بهترین نمونه، یکی از مطالبی است که با عنوان"یادداشت‌های مسافرت اروپا" می‌نوشته و از این میان"مصاحبه با مدیر گمرگ مارسی"، تماما دیالوگ و شرح صحنه است و می‌توان آن را یک نمایشنامه کوتاه تک پرده‌ای به شمار آورد. همچنین"داستان رقت انگیز"که در دوره اول زبان زنان، به شکل پاورقی به چاپ رسیده، بیشتر به نمایشنامه شبیه است تا داستان و شیوه نگارش، چون در بیشتر بخش‌ها، یادآور نمایشنامه است.
اما این جریان‌های پی در پی و همراه با افت و خیز فراوان هرگز شکل رسمی به خود نگرفته و زنان هم چنان محبوس در خانه‌هایشان از هنر تئاتر دور بودند و هرگز گامی روی صحنه رسمی با تماشاگران گوناگون(زنان و مردان) نگذاشتند تا این که در سال 1318 با احداث هنرستان هنرپیشگی 12 زن در کنار 40 مرد امکان فراگیری فنون بازیگری را پیدا کردند. بعدها این افراد در تئاتر جامعه باربد، شهرزاد، دهقان، نصر، پارس و... کار کردند. از اولین بازیگران تئاتر آن سال‌ها می‌توان به رقیه چهره‌آزاد، هایده بایگان، عصمت صفوی، ایران دفتری، ایران قادری، شهلا ریاحی، مهری مهرنیا، ملکه رنجبر، توران مهرزاد، مهین‌دخت بوجار، معصومه تقی‌پور، پروین ملکوتی، ناهید عطایی و دیگران یاد کرد که با حضور مداوم خود بر ممنوعیت بازی زنان غلبه کردند. این روند به مرور به تدریج سبب شد تا جامعه، اندکی راحت‌تر پذیرای حضور زنان در تئاتر با‌شد. اما نبود حداقل امکانات و گرانی وسایل و نبود پول کافی برای تهیه آن‌ها روزهای سختی را برای این بازیگران به همراه داشت. روزهایی که اگر چه همانند قدیم با فشارهای اجتماعی همراه نبود اما مشکلات تازه و سنگینی را با خود همراه داشت. مشکلاتی از قبیل این که فراهم نبودن یک ماده ساده شوینده و پاک کننده گریم، آن‌ها را وادار می‌کرد تا مجبور شوند گریم‌های خود را با نفت پاک بکنند؛ زیرا مواد شوینده گران بود و فقط ستاره‌ها امکان استفاده از آن را داشتند.
ابوالقاسم جنتی عطایی- درام نویس و تئوریسین تئاتر آن دوره- معتقد است که در حقیقت تئاتر مدرن از سال 1320 در ایران پیدا شد و از یکی از نویسندگان آن دوره به نام بانو"مورین امیر" با نمایشنامه‌های"بوسه در روشنایی شمع"،"شنل قرمز"،"عذر بدتر از گناه"و "سرسره" یاد می‌کند.
اما مهم‌ترین اتفاق آن دوران را که می‌توان برگ زرینی در تئاتر ایران محسوب کرد گروه"هنر ملی" به سرپرستی عباس جوانمرد تاسیس کرد و زنان هنرمند بسیاری را جذب گروه خود کرد. همچنین "تئاتر آناهیتا"به همت مصطفی و مهین اسکویی تاسیس شد که به تربیت هنرپیشه و اجرای نمایش پرداختند. در سال 1339 اجرای نمایش جزء برنامه‌های تلویزیونی گذاشته شد و این برنامه به مدت 7 سال تا دولتی شدن تلویزیون ادامه یافت. در دهه چهل، فضای فرهنگی ایران به کلی تغییر کرد و شاید بتوان این دوره را دوران شکوفایی تئاتر و ادبیات در ایران و به ویژه برای زنان در تئاتر ایران نامید.
در سال 1343شمسی، دانشکده هنرهای دراماتیک به ریاست دکتر"مهدی فروغ" تاسیس شد و پس از آن در سال 1345 و 46 در دانشکده هنرهای دراماتیک و دانشگاه هنرهای زیبا، دو رشته نمایش و موسیقی به وجود آمد و زنان و مردان هنرمند بسیاری در کنار هم تعلیم دیده و به فعالیت مشغول شدند.
در سال 1347 وزارت فرهنگ و هنر تشکیل شد، اما پیش از آن در سال 1346 مهم‌ترین اتفاق فرهنگی کشور یعنی جشن هنر شیراز که نمایش یکی از بخش‌های اصلی آن را تشکیل می‌داد، شکل گرفت و به مدت 10 سال برگزار شد در دستور کار دولت قرار گرفت. در پی این تصمیم هیأت امنائی مرکب از 30 نفر از مقامات بلندپایه کشور شامل نخست‌وزیر، وزیران، چند استاندار و شهردار برای برگزاری این جشن تعیین شد، و در نهایت نخستین جشن هنر شیراز در 20 شهریور 1346 آغاز و تا 30 همان ماه به کار خود ادامه داد. این جشن که در شیراز برگزار می‌شد، در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن در ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری. جشن هنر شیراز به دلیل گسترده بودنش، فستیوالى بسیار خاص در جهان بود. در این جشن یا جشنواره از همه جاى دنیا تئاتر مى‌آوردند. از هند، ژاپن، چین، اندونزى و مالزى تئاترهاى سنتى مى‌آوردند و از اروپا، تئاترهاى مدرن. آن جا محلى بود که تئاترهاى سنتى و مدرن مى توانستند با هم برخورد کنند، کارهاى یکدیگر را ببینند و از هم الهام بگیرند، "جشن هنر شیراز" کمک زیادى کرد که اهل تئاتر - و به ویژه بانوان تئاتری که کمتر امکان ارتباط با دنیای تئاتر خارج از کشور خود را داشتند- با شکل‌هاى مختلف تئاتر آشنا شوند.به همین دلیل این جشنواره در پیشبرد تئاتر ایران در آن دهه مؤثر بود.
نمایشنامه"اورگاست" از جمله آثار اجرا شده در این جشنواره بود. این نمایش که در جشن هنر تمرین و اجرا شد، در واقع همکارى‌ای بود بین"پیتر بروک، آربى آوانسیان و آندرى شربان" که اکنون خود از بزرگترین مردان تئاتر در دنیاست.
این سه نفر با همکارى هم نمایش"اورگاست" را کار کردند، اما به دلیل بزرگی نام پیتر بروک درتمامی دنیا، مسئولیت اصلى و کارگردانى به عهده وی بود. این نمایش سبب شد تا بانوان بازیگر ایران به شناخت تازه‌ای از تئاتردست یابند و به ارزش وجودی هنر خویش واقف شوند.
این جشنواره که به مدت 10 سال همه ساله درشیراز برگزار می‌شد توانست بانوان هنرمند بزرگی را درون خود پرورش داده و به جامعه معرفی کند.
"سوسن تسلیمی" بازیگر نام دار تئاتر ایران نیز از دل همین جشنواره بیرون آمد. این جشنواره تا سال 1356 ادامه داشت.
پس از انقلاب نیز در ابتدای دهه شصت با شکل گیری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسئولان تئاتر کشور به تکاپو افتادند تا جشنواره‌ای برای روشن نگهداشتن چراغ تئاتر کشور راه‌اندازی کنند. این جشنواره به بهانه دهه پیروزی انقلاب اسلامی از 13 تا 22 بهمن ماه 1361 با عنوان جشنواره تئاتر فجر برگزار شد، اما برخوردهای سلیقه‌ای و بد فهمی‌های آن دوره سبب شد که این جشنواره تا دهه 70 به شکلی بسیار مهجور و بدون استقبال در حاشیه برگزار شود. در دهه 70 با تغییر فضای حاکم بر عرصه مدیریت فرهنگی کشور، این جشنواره مورد استقبال بسیاری از دانشجویان، استادان و هنرمندان جوان کشور قرار گرفت. به دنبال این تغییرات، بانوان هنرمند متعددی پا به صحنه تئاترگذاشته و حتی توانستند گام را فراتر نهاده در عرصه‌های بین‌المللی نیز نمایش‌های خود را اجرا کنند. جشنواره تئاتر فجر از بهمن 1377 بدل به یک جشنواره بین‌المللی شد که علاوه بر ارایه آثار هنرمندان ایرانی به پذیرش و اجرای چند اثر خارجی، از جمله آثار بانوان هنرمند بین‌المللی توجه ویژه داشت که این امر سبب پیشرفت‌های چشمگیری در هنر بانوان جوان تئاتر ایران شد. از جمله این هنرمندان جوان – به ویژه در عرصه نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی به عنوان دو رکن اصلی هر اثر نمایشی – می‌توان به: چیستا یثربی، آناهیتا اقبال نژاد، شبنم طلوعی، نغمه ثمینی، افروز فروزند، ریما رامین‌فر و... اشاره کرد.
طولانی بودن فهرست این بانوان که پس از مدتی خاموشی تئاتر بر صحنه خوش درخشیدند، خبر از اتفاقات درخشان و امید‌های فراوان به آینده‌ای می‌داد که برای رسیدن به آن زمانی حدود یک قرن تلاش بسیار شده بود. اما این دوران هم گذشت و به دهه 80 پاگذاشتیم.
در این دوره ناگهان، نگاه ها به سمت تئاتر و بانوان تئاتری جلب شد و دانشجویان و علاقه‌مندان بسیاری به سمت جشنواره سرازیر شدند. استعداد‌های جوانی که می‌خواستند آینده تئاتر کشور را با خود همراه کرده و چراغش را نسل به نسل فروزان نگه دارند. اما متاسفانه کمبود امکانات سخت‌افزاری تئاتر از قبیل نبود سالن تمرین و اجرا به اندازه کافی، کمبود بودجه تئاتر(بودجه به نسبت افزایش تعداد هنرمندان تغییر نکرده بود) و کمبود‌های دیگر، سبب شد تا این علاقه‌مندان امکان ورود به عرصه تئاتر را یا هرگز پیدا نکنند و یا به شکلی گذرا و مهجور از این در وارد شده و از در دیگر بیرون روند زیرا دیگر امکانات حتی برای همان نسل‌های پیشین هم به اندازه کافی وجود نداشت و ماه‌ها و سال‌ها انتظار برای نوبت اجرا ثمره همین کمبود‌ها بود که دغدغه بزرگی برای هنرمندان از جمله بانوان هنرمند تئاتر ایران به وجود آورد.
اکنون به سال‌های پایانی دهه 80 رسیده‌ایم و با نگاهی گذرا به فهرست نام‌های یاد شده دهه 70 می‌بینیم که افروز فروزند، ریما رامین‌فر، شبنم طلوعی، آناهیتا اقبال‌نژاد و بسیاری دیگر از بانوان هنرمند تئاتر به دلایل گوناگون یا از تئاتر بریده‌اند و به سینما روی آورده‌اند و یا اصولا تئاتر ایران را ترک گفته‌اند.
این در حالی است که تئاترهای سنتی ایران نیز با توجه به کم لطفی‌های موجود مورد بی‌توجهی قرار گرفتند و به تدریج تالار‌های این گونه نمایش‌ها با تعطیلی روبه‌رو شدند. به این ترتیب آن دسته از بانوان هنرمند تئاتر که در این گونه نمایشی فعال بودند نیز صحنه را از دست دادند و مجبور به ترک هنر مورد علاقه خود شدند.