M.A.H.S.A
08-08-2011, 12:05 AM
شيمي دارويي ، گستره‌اي از علوم دارويي است که اصول شيمي و محيط زيست شناسي را براي ايجاد واکنشي که مي‌تواند منجر به مواد دارويي جديد شود، بکار مي‌برد.
تصوير
تعاريف اوليه از شيمي دارويي
شيمي دارويي ، جنبه‌اي از علم شيمي است که درباره کشف ، تکوين ، شناسايي و تغيير روش اثر ترکيبات فعال زيستي در سطح مولکولي بحث مي‌کند و تاثير اصلي آن بر داروهاست، اما توجه يک شيمي‌دان دارويي تنها منحصر به دارو نبوده و بطور عموم ، ديگر ترکيباتي که فعاليت زيستي دارند، بايد مورد توجه باشند. شيمي دارويي ، علاوه بر اين ، شامل جداسازي و تشخيص و سنتز ترکيباتي است که مي‌توانند در علوم پزشکي براي پيشگيري و بهبود و درمان بيماريها بکار روند.
سير تاريخي شيمي دارويي
آغاز درمان بيماريها با دارو ، در قدمت خود محو شده است. اولين داروها منشاء طبيعي داشته و عمدتا از گياهان استخراج مي‌شدند و براي درمان بيماريهاي عفوني بکار رفته‌اند. قرنها پيش از اين ، چيني‌ها ، هندي‌ها و اقوام نواحي مديترانه ، با مصارف درماني برخي گياهان و مواد معدني آشنا بوده‌اند. به عنوان مثال ، براي درمان مالاريا از گياه چه‌انگشان(Changshan) در چين استفاده مي‌شد. اکنون ثابت شده است که اين گياه ، حاوي آلکالوئيدهايي نظير فبريفوگين است.
سرخپوستان برزيل ، اسهال و اسهال خوني را با ريشه‌هاي اپيکا که حاوي آستن است، درمان مي‌کردند. اينکاها از پوست درخت سين کونا ، براي درمان تب مالاريا استفاده مي‌کردند. در سال 1823 ، کينين از اين گياه استخراج شد. بقراط در اواخر قرن پنجم قبل از ميلاد استفاده از نمکهاي فلزي را توصيه کرد و درمانهاي طبي غرب را نزديک به 2000 سال تحت نفوذ خود قرار داد.
تاريخ معرفي شيمي دارويي به عنوان علم
اولين فارماکوپه در قرن 16 و قرنهاي بعد منتشر شد. گنجينه عوامل دارويي سرشار از داروهاي جديد با منشاء گياهي و معدني معرفي شدند. در اواخر قرن 19 ، شيمي دارويي با کشف “پل ارليش” که او را پدر شيمي درماني جديد مي‌نامند، در ارتباط با اينکه ترکيبات شيميايي در برابر عوامل عفوني ويژه‌اي از خود سميت انتخابي نشان مي‌دهند، دچار يک تحول شگرف شد.
در همين دوران ، “اميل فيشر” ، نظريه قفل و کليد را که يک تغيير منطقي براي مکانيسم عمل داروها بود، ارائه داد. تحقيقات بعدي ارليش و همکارانش ، منجر به کشف تعداد زيادي از عوامل شيمي درماني جديد شد که از آن ميان ، آنتي بيوتيک‌ها و سولفاميدها ، از همه برجسته‌تر بودند.
تصوير
جنبه‌هاي بنيادي داروها
سازمان بهداشت جهاني ، دارو را به عنوان « هر ماده‌اي که در فرايندهاي دارويي بکار رفته و سبب کشف يا اصلاح فرايندهاي فيزيولوژيک يا حالات بيماري در جهت بهبود مصرف کننده شود. » تعريف نموده است و فراورده‌هاي دارويي را تحت عنوان « يک شکل دارويي که حاوي يک يا چند دارو همراه با مواد ديگري که در فرايند توليد به آن اضافه مي‌شود. » معرفي مي‌کند.
شکل داروها
بسياري از داروها ، حاوي اسيدها و بازهاي آلي مي‌باشند. دلايل متعددي مبني بر اينکه اين ترکيبات در داروسازي و پزشکي بايد به فرم نمک مصرف شوند، عبارتند از :
* اصلاح خصوصيات فيزيکوشيميايي ، مانند حلاليت ، پايداري و حساسيت به نور و اثر بر اعضاء مختلف
* بهبود نواحي زيستي از طريق اصلاح جذب ، افزايش قدرت و گسترش اثر
* کاهش سميت
کاربرد داروها
داروها بر اساس مقاصد خاصي بکار مي‌رود که عبارتند از :
1. تامين مواد مورد نياز بدن ، مثل ويتامينها
2. پيشگيري از عفونتها ، مثل سرمهاي درماني و واکسنها
3. سميت‌زدايي ، مانند پادزهرها
4. مهار موقتي يک عملکرد طبيعي ، مانند بيهوش کننده‌ها
5. تصحيح اعمالي که دچار اختلال شده‌اند و … .
تصوير
فعاليت زيستي داروها
عملکرد داروها در سه مرحله مشاهده مي‌شود :
* تجويز دارو (فروپاشي شکل دارويي مصرف شده)
* سينتيک دارو (جذب ، توزيع ، متابوليسم و دفع دارو)
* نحوه اثر دارو (پديده‌هاي شيميايي و بيو شيميايي که باعث ايجاد تغييرات زيستي مورد نظر مي‌شوند.)
دارو نماها
داروهايي هستند که اثرات ويژه‌اي بر ارگانيسم دارند، اما درمان کننده بيماري خاصي نيستند. نمونه‌هايي از اين داروها عبارتند از : مورفين (مسکن) ، کوکائين (بيهوش کننده) ، آتروپين (ضد تشنج) و … . استفاده از اين داروها ممکن است به بهبودي يک بيماري عفوني ميکروبي يا ويروسي کمک کند. اما دارو مستقيما روي ارگانيزم بيماري‌زا عمل نمي‌کند، در صورتي که در درمان شيميايي عامل بيماري‌زا هدف اصلي است.
طبقه‌بندي داروها
داروها را بر اساس معيارهاي گوناگون طبقه‌بندي مي‌کنند که عبارتند از :
1. ساختمان شيميايي
2. اثر فارماکولوژي
3. مصارف درماني
4. ساختمان شيميايي درماني ، تشريحي
5. مکانيسم عمل در سطح سلول
تصوير
نامگذاري داروها
هر دارو داراي سه يا چند نام مي‌باشد که عبارتند از:
1. شماره رمز يا رمز انتخابي
2. نام شيميايي
3. نام اختصاصي غير علمي (تجاري)
4. نام غير اختصاصي ژنريک
5. نامهاي مترادف
نام شيميايي دارو ، نامي است که بدون ابهام ، ساختمان شيميايي دارو را توصيف و آن را دقيق و کامل معرفي کند و بر اساس قوانين نامگذاري ترکيبات شيميايي نامگذاري مي‌شود.
تصوير
تعاريف اوليه از شيمي دارويي
شيمي دارويي ، جنبه‌اي از علم شيمي است که درباره کشف ، تکوين ، شناسايي و تغيير روش اثر ترکيبات فعال زيستي در سطح مولکولي بحث مي‌کند و تاثير اصلي آن بر داروهاست، اما توجه يک شيمي‌دان دارويي تنها منحصر به دارو نبوده و بطور عموم ، ديگر ترکيباتي که فعاليت زيستي دارند، بايد مورد توجه باشند. شيمي دارويي ، علاوه بر اين ، شامل جداسازي و تشخيص و سنتز ترکيباتي است که مي‌توانند در علوم پزشکي براي پيشگيري و بهبود و درمان بيماريها بکار روند.
سير تاريخي شيمي دارويي
آغاز درمان بيماريها با دارو ، در قدمت خود محو شده است. اولين داروها منشاء طبيعي داشته و عمدتا از گياهان استخراج مي‌شدند و براي درمان بيماريهاي عفوني بکار رفته‌اند. قرنها پيش از اين ، چيني‌ها ، هندي‌ها و اقوام نواحي مديترانه ، با مصارف درماني برخي گياهان و مواد معدني آشنا بوده‌اند. به عنوان مثال ، براي درمان مالاريا از گياه چه‌انگشان(Changshan) در چين استفاده مي‌شد. اکنون ثابت شده است که اين گياه ، حاوي آلکالوئيدهايي نظير فبريفوگين است.
سرخپوستان برزيل ، اسهال و اسهال خوني را با ريشه‌هاي اپيکا که حاوي آستن است، درمان مي‌کردند. اينکاها از پوست درخت سين کونا ، براي درمان تب مالاريا استفاده مي‌کردند. در سال 1823 ، کينين از اين گياه استخراج شد. بقراط در اواخر قرن پنجم قبل از ميلاد استفاده از نمکهاي فلزي را توصيه کرد و درمانهاي طبي غرب را نزديک به 2000 سال تحت نفوذ خود قرار داد.
تاريخ معرفي شيمي دارويي به عنوان علم
اولين فارماکوپه در قرن 16 و قرنهاي بعد منتشر شد. گنجينه عوامل دارويي سرشار از داروهاي جديد با منشاء گياهي و معدني معرفي شدند. در اواخر قرن 19 ، شيمي دارويي با کشف “پل ارليش” که او را پدر شيمي درماني جديد مي‌نامند، در ارتباط با اينکه ترکيبات شيميايي در برابر عوامل عفوني ويژه‌اي از خود سميت انتخابي نشان مي‌دهند، دچار يک تحول شگرف شد.
در همين دوران ، “اميل فيشر” ، نظريه قفل و کليد را که يک تغيير منطقي براي مکانيسم عمل داروها بود، ارائه داد. تحقيقات بعدي ارليش و همکارانش ، منجر به کشف تعداد زيادي از عوامل شيمي درماني جديد شد که از آن ميان ، آنتي بيوتيک‌ها و سولفاميدها ، از همه برجسته‌تر بودند.
تصوير
جنبه‌هاي بنيادي داروها
سازمان بهداشت جهاني ، دارو را به عنوان « هر ماده‌اي که در فرايندهاي دارويي بکار رفته و سبب کشف يا اصلاح فرايندهاي فيزيولوژيک يا حالات بيماري در جهت بهبود مصرف کننده شود. » تعريف نموده است و فراورده‌هاي دارويي را تحت عنوان « يک شکل دارويي که حاوي يک يا چند دارو همراه با مواد ديگري که در فرايند توليد به آن اضافه مي‌شود. » معرفي مي‌کند.
شکل داروها
بسياري از داروها ، حاوي اسيدها و بازهاي آلي مي‌باشند. دلايل متعددي مبني بر اينکه اين ترکيبات در داروسازي و پزشکي بايد به فرم نمک مصرف شوند، عبارتند از :
* اصلاح خصوصيات فيزيکوشيميايي ، مانند حلاليت ، پايداري و حساسيت به نور و اثر بر اعضاء مختلف
* بهبود نواحي زيستي از طريق اصلاح جذب ، افزايش قدرت و گسترش اثر
* کاهش سميت
کاربرد داروها
داروها بر اساس مقاصد خاصي بکار مي‌رود که عبارتند از :
1. تامين مواد مورد نياز بدن ، مثل ويتامينها
2. پيشگيري از عفونتها ، مثل سرمهاي درماني و واکسنها
3. سميت‌زدايي ، مانند پادزهرها
4. مهار موقتي يک عملکرد طبيعي ، مانند بيهوش کننده‌ها
5. تصحيح اعمالي که دچار اختلال شده‌اند و … .
تصوير
فعاليت زيستي داروها
عملکرد داروها در سه مرحله مشاهده مي‌شود :
* تجويز دارو (فروپاشي شکل دارويي مصرف شده)
* سينتيک دارو (جذب ، توزيع ، متابوليسم و دفع دارو)
* نحوه اثر دارو (پديده‌هاي شيميايي و بيو شيميايي که باعث ايجاد تغييرات زيستي مورد نظر مي‌شوند.)
دارو نماها
داروهايي هستند که اثرات ويژه‌اي بر ارگانيسم دارند، اما درمان کننده بيماري خاصي نيستند. نمونه‌هايي از اين داروها عبارتند از : مورفين (مسکن) ، کوکائين (بيهوش کننده) ، آتروپين (ضد تشنج) و … . استفاده از اين داروها ممکن است به بهبودي يک بيماري عفوني ميکروبي يا ويروسي کمک کند. اما دارو مستقيما روي ارگانيزم بيماري‌زا عمل نمي‌کند، در صورتي که در درمان شيميايي عامل بيماري‌زا هدف اصلي است.
طبقه‌بندي داروها
داروها را بر اساس معيارهاي گوناگون طبقه‌بندي مي‌کنند که عبارتند از :
1. ساختمان شيميايي
2. اثر فارماکولوژي
3. مصارف درماني
4. ساختمان شيميايي درماني ، تشريحي
5. مکانيسم عمل در سطح سلول
تصوير
نامگذاري داروها
هر دارو داراي سه يا چند نام مي‌باشد که عبارتند از:
1. شماره رمز يا رمز انتخابي
2. نام شيميايي
3. نام اختصاصي غير علمي (تجاري)
4. نام غير اختصاصي ژنريک
5. نامهاي مترادف
نام شيميايي دارو ، نامي است که بدون ابهام ، ساختمان شيميايي دارو را توصيف و آن را دقيق و کامل معرفي کند و بر اساس قوانين نامگذاري ترکيبات شيميايي نامگذاري مي‌شود.