هاری

[Sara12]

يك بيماري ويروسي فوق العاده كشنده ايي است كه موجب عفونت مركز دستگاه عصبي ميگردد. تمامي حيوانات خونگرم ممكن است به آن دچار شوند و بوسيله گازگرفتن توسط حيوانات هار بيماري انتقال يابد. از مشخصات آن تحريك دستگاه حركتي و تظاهرات درمانگاهي آن جنون ، وتمايل حمله به ديگران و نهايتاَ فلجي ميباشد.
علل توليد: عامل آن يعني رابروويروس كاملاَ تمايل به دستگاه عصبي دارد و جراحات آن فقط دربافت عصبي ايجاد ميشود. يكي از ويروسهاي درشت و نسبتاَ كم مقاومت ميباشد كه در برابر اكثر ضد عفوني كننده ها حساس ميباشد و در بزاق خشك شده در مدت چند ساعت از بين ميرود.
اپيدميولوژي: هاري در اكثر كشورها وجود دارد باستثناء كشورهايي كه به شكل جزيره ميباشند (استراليا و زلاندنو) و ميتوانند بوسيله قرنطينه شديد و قدغن كردن ورود سگ، از نفوذ بيماري جلوگيري كنند، البته كشورهايي مثل هاوايي، بريتانيا، اسكانديناوي، انگلستان، اسپانيا هم اكنون جزء كشورهايي ميباشند كه عاري از بيماري در شهرها و در نتيجه گزش سگهاي هار به ثبت رسيده و در كشورهايي كه هاري در سگ تحت كنترل بوده يا ريشه كني گرديد هاري شهري مطرح ميباشد. اهميت هاري از نظر بهداشت عمومي بر اساس تعداد موارد بيماري نبوده بلكه در رابطه با مرگ و مير شديد ناشي از بيماري (كه عملاَ 100% بيماران را در بر ميگيرد) ميباشد و نيز برخورد فكري و احساسي ، رنج و اضطراب افراد گازگرفته شده در ترس از ابتلا به بيماري نيز خالي از اهميت نيست، همچنين خسارت اقتصادي ناشي از صرف مدت زمان و طول درمان ضد هاري را شامل ميگردد.
بيماري در نسان: دوره كمون اين بيماري در انسان 8-2 هفته بوده و ممكن است 10 روز تا 8 ماه بيشتر بطول انجامد. طول دوره كمون به مقدار دوز ويروس وارد شده بوسيله گازگرفتگي ، محل گزش و شدت زخم بستگي دارد.هر چه محل زخم از سيستم اعصاب مركزي دورتر باشد،دوره كمون طولانيتر است .بيماري بااحساس اضطراب و نگراني ،سردرد،افزايش مختصر درجه حرارت بدن، بيقراري و تغييرات احساسي بهم شروع و شدت آن به محل زخم يا گازگرفتگي مربوط ميگردد. اغلب اوقات دردو خارش محل زخم احساس ميشود. در مرحله تحريك بعدي ، حساسيت شديدي نسبت به نور وصدا ايجاد گرديده، اتساع مردمك وافزايش بزاق مشاهده ميگردد.
با پيشرفت بيماري ، اسپاسم (گرفتگي) شديد عضلات بلعي ظاهر شده و در نتيجه انقباضات عضلاني مايعات بشدت برگردانده ميشود.در اكثر بيماران ترس از نوشيدن (ترس از آب) ديده ميشود و هنگام مشاهده مايعات ، انقباضات شديد حلقي-حنجره اي نشان داده و حتي از بلع بزاق خود را امتناع مي ورزند.همچنين ممكن است اسپاسمهاي عضلات تنفسي و نيز تشنجات عمومي ايجاد شود.مرحله تحريك ممكن است تا هنگاو مرگ وجود داشته باشد و يا به مرحله فلجي عمومي جانشين گردد. نشانهاي بيماري از تا6 روز و گاهي اوقات بيشتر بطول انجاميده و سرانجام بطور غير قابل اجتناب به مرگ منتهي ميگردد.
بيماري در حيوانات : در حيوانات به دو شكل مي باشد 1- هاري خشمناك 20 هاري فلجي يا آرام كه در رابطه با نقش علائم عصبي متمايز ميگردد.
سگ: دوره كمون 10 روز تا 2 ماه و گاهي بيشتر، ابتدا سگها رفتار غير طبيعي داشته ، در گوشه هاي تاريك مخفي شده ، اضطراب غير عادي نشان داده يا بسيار ارام و بي حركت ميشوند. رفلكسهاي تحريكي افزايش يافته و حيوان با كوچكترين حركتي از جا مي پرد ، بي اشتهايي ، خارش ناحيه گازگرفتگي، تحريكات دستگاه ادراري تناسلي و افزايش مختصر درجه حرارت بدن مشاهده ميگردد. بعد از 3-1- روز علائم تحريكي و اضطرابي افزايش مي يابد حيوان بطرز خطرناكي حالت تهاجمي بخود گرفته ، تمايل شديدي به گازگرفتگي اشياء حيوانات و انسان از جمله صاحب خود نشان ميدهد و اغلب خود را نيز گاز گرفتهو زخمهاي شديدي در بدن ايجاد مينمايد در رابطه با فلجي عضلات حلقي بلع بزاق امكان پذير نبوده و ب مقدار فراواني ترشح گردد و صداي عوعو تغيير يافته و زوزه خشك و طولاني ميكشد. سگهاي ها رتمايل به ترك محل سكونت داشته و به سگها و حيوانات ديگر حمله مينمايند. در مرحله اخر بيماري ، تشنجات عمومي متداول ميباشد.
شكل آرام يا بي صداي بيماري با علائم فلجي مشخص گرديده و در مرحله تحريك بسيار كوتاه و گاهي اصلاَ وجود ندارد. فلجي با عضلات سر و ناحيه گردن شروع شده بلع مشكل گشته و صاحب دام مشكوك بوجود جسم خارجي مثل استخوام در گلو ميگردد. فلجي عمومي به دستها و پاها ادامه يافته و به مرگ منجر ميشود.
گربه: عموماَ بيماري در اين حيوان بشكل خشمناك بوده و علائم شبيه هاري در سگ ميباشد. فلجي ثلث خلفي بدن 2 تا 4 روز پس از ظهور علائم تحريكي اتفاق مي افتد.
گاو: حيوان از گله دور شده، برخي اتساع مردمك را نشان داده و برخي ديگر علائمي چون خواب آلودگي و افسردگي خواهند داشت. حركات غير طبيعي
اندامهاي خلقي ، ترشح اشك و ترشحات بيني ممكن است ديده ميشود. حملات خشمگينانه نادر بوده ولي ممكن است است لرزشهاي عضلاني ، بيقراري و ازدياد حساسيت در محل گزش خفاش مشاهده ميشود با پيشرفت بيماري ، عدم هماهنگي عضلانيو انقباضات تودينك به كلونيك گروه عضلات گردن، تنه و دستها و پاها ديده ميشود. عمل بلع مشكل گشته و نشخوار قطع ميشود و بالاخره حيوان به زمين افتاده و مرگ صورت ميگيرد. لاغري مفرط قابل اهميت بوده، لب بالا با كف زرد رنگي پوشيده شده و يبوست شديد است معمولاَ علائم فلجي بين 2 و 3 روز بعد از نشانيها ظاهر ميگردد. بيماري 2 تا 5 روز و گاهي 8تا 10 روز بطول مي انجامد . تفكيك هاري گاوي ناشي از خفاشهاي شب كوروسگ يا ديگر حيوانات امكان پذير نيست، مخصوصاَ اگر وقوع بيماري اسپوراديك باشد ولي مواردي چون حضور خفاشهاي خونخوار گزش ناشي از آنها ، وقوع موارد متعدد بيماري، نقش برتر تظاهرات فلجي و بيش از همه عدم حضور سگهاي هارد در ناحيه ، هاري منتقله بوسيله خفاش راتأييد مينمايد. ديگر حيوانات اهلي: نشانيهاي هاري در اسب ، گوسفند و بز چندان متفاوت از بيماري در گاو نميباشد هاري گوسفند بز و خوك متداول نيست.
پرندگان: بطور طبيعي در پرندگان استثنايي است.
حيوانات وحشي: هاري در بسياري از گوشتخواران و ديگر پستانداران بطور طبيعي اتفاق مي افتد . روباه، شغال و گرگ حساسترين حيوانات در مقابل ويروس ميباشند. اكثرا به نوع خشمناك بيماري دچار ميشوند.
بيماريزايي: هنگامي كه ويروس از طريق زير جلدي يا داخل عضلاني ( بطور طبيعي از طريق گازگرفتگي اتفاق مي افتد) تزريق گردد، بوسيله آكسوپلاسم اعصاب محيطي ، از محل تزريق به سيستم اعصاب مركزي انتشار مي يابد. ويروس ابتدا در محل ورود عضلات تكثير يافته بعد به سيستم عصبي حمله ور ميشوند و بعد به غدد بزاقي انتشار مي يابد. ويروس در غدد بزاقي و ريه ها بيشتر از مغز ميباشد (در خارج از اعصاب مركزي تكثير مي يابد)قابل توجه است اشاره شود كه هرگاه ويروسي از غدد بزاقي جدا گردد، در سيستم اعصاب مركزي نيز وجود خواهد داشت.
منشاء عفونت و روش انتقال: حيوانات ميزبان مسئول بقاي ويروس در طبيعت ، گوشتخواران و خفاشها ميباشند.
هاري شهري: سگها اصلي اين نوع هاري مي باشند. عفونت از طريق گاز گرفتگي ، از سگ به سگ و از سگ به انسان و حيوانات اهلي انتقال مي يابد. وجود تعداد زيادي سگ و ميزان وسيع توليد مثل ساليانه جمعيت سگها فاكتورهاي مهمي در همه گيري بيماري ميباشد . ديگر فاكتور مهم در بقاي ويروس ، دوره كمون طولاني بيماري در برخي سگها است نشان داده شده كه ويروس چند روز (تا 5 روز) قبل از شروع بيماري در بزاق وجود داشته و دفع ويروس از اين راه تا هنگام مرگ حيوان ادامه مي يابد خطر انتقال ويروس به انسان بوسيله گاز گرفتگي يا خراشهاي جلدي ، با مقدار زياد ويروس بيشتر خواهد بود. خطر ابتلا زخمهاي كوچك بويژه اگر زير لباس باشد كمتراست.
هاري در زندگي وحش: در يك جمعيت يك يا دو نوع از پستانداران ، بويژه گوشتخواران و خفاشها مسئول بقاء هاري ميباشد هاري وحوش (وحش) خطر دائمي براي انسان و دامهاي اهلي ميباشد.
چنانچه حيوانات وحشي به بيماري دچار گردنده به شهرها و مناطق سكونت انسان هجوم آورده و به انسان و حيوان حمله مينمايند.انتقال بيماري در وحوش بيشتر از سگها ميباشد.
تشخيص: از طريق ارسال سر حيوان به آزمايشگاه و ديدن اجسام نگري ميباشند.
كنترل: براي كنترل مي بايستي جنبه هاي زيرين در نظر گرفته شود.
1- برنامه هاي كنترل در ريشه كني هاري شهري
2- اقدامات كنترل هاري وحوش
3- مقررات بين المللي در رابطه با نقل و انتقال حيوانات
4- برنامه هاي واكسيناسيون قبل و بعد از ايجاد مخاطره در انسان
1)كنترل وريشه كني هاري شهري:
منطقي ترين راه براي جلوگيري هاري انسان: مشتمل بر كنترل و ريشه كني عفونت در حيوانات اهلي و عمدتاَ سگ ميباشد كه هدف كاهش جمعيت حيوانات حساس از طريق واكسيناسيون سگها و گربه هاي خانگي . معدوم نمودن سگهاي ولگرد خياباني را در بر ميگيرد. براي نتيجه مطلوبتر استفاده از واكسيناسيون (و تا حد امكان در فواصل زماني كوتاه) حداقل 70% تمامي سگها و گربه هاي شهرها و نواحي مجاور ميباشد. بعد واكسيناسيون حيواناتي كه قبلاَ ايمن نشده و آنهايي كه تازه متولد شده اند و يا آنهايي كه از مناطق ديگر وارد شده اند مي بايستي ادامه يابد. برنامه واكسيناسيون مي بايستي خانه به خانه (بهتر است) از طريق موسسات يا كلينيكهاي سيار در هر منطقه صورت گيرد سن واكسيناسيون سگها و گربه ها از 3 ماهگي ميباشد.
2) كنترل هاري حيوانات وحشي: در اين خصوص دو مورد زير سن مي بايستي مد نظر قرار گيرد
الف)هاري منطقه بوسيله خفاش ب) هاري منطقه بوسيله گوشتخواران
الف) از اقدامات اساسي كنترل مشتمل بر واكسيناسيون گاو در مناطق شايع بيماري و كاهش جمعيت خفاشها ميباشد. ديگر استفاده از داروهاي ضد انعقادي مثل ديفناديون براي كاهش جمعيت خفاشهاي شب كور در مناطقي كه هاري رخ ميدهد و براي جلوگيري بيماري در انسان در نتيجه خفاشهاي شب كوردرمناطقي كه هاري رخ ميدهد و براي جلوگيري بيماري در انسان در نتيجه خفاشهاي غير خونخوار آموزش، بويژه كودكان ضروري ميباشد تا از دست زدن و يا جمع آوري خفاشهايي كه به زمين مي افتند جلوگيري شود.
ب) كنترل هاري بوسيله گوشتخواران وحشي اساساَ در ارتباط با روشهاي كاهش جمعيت انواع ميزان اصلي ويروس كه نقش مسئول بقاي سيكل را ايفا مي نمايد از بين رفتن گوشتخواران وحشي منجر به كاهش موارد بيماري خواهد شد كه با طعمه گذاري و شكار با اسلحه و تله گذاري صورت ميگيرد.
2-كنترل نقل و انتقال بين المللي حيوانات:
3) كشورهايي كه عاري از هاري ميباشند بايستي از ورود سگ و گربه از نواحي آلوده جلوگيري بعمل آوردند. همچنين برقراري قرنطينه طولاني به مدت 6-4ماه واكسيناسيون حيوانات در هنگام ورود.
4)پيشگيري هاري انسان:
واكسيناسيون افراد در معرض خطر شديد الودگي قبل از تماس با بيماري مثل كاركنان آزمايشگاهها ، كساني كه در برنامه كنترل هاري انجام وظيفه ميكنند و با حيوانات ولگرد سروكار دارند، دامپزشكان
واكسيناسيون افراد بعد از تماس كه اساسا شامل الف) درمان موضعي زخم ب) تزريق واكسن قبل از اينكه ويروس به سيستم عصبي برسد.