تاریخ و فرهنگ استان سمنان

[sorna]

استان سمنان Semnan استان سمنان

http://forum.patoghu.com/images/poti/2008/07/1601.jpg (http://forum.patoghu.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.iranortho.com% 2Fupload%2Fiblock%2F3e7%2FSemnanIranortho2.jpg)

موقعیت :
مجاورت : شمال: استانهای خراسان شمالی، گلستان و مازندران جنوب:استانهای یزد و اصفهان شرق: استان خراسان رضوی غرب: استانهای تهران و قم
آب و هوا:
وسعــــت: ۹68۱۵ كيلومتر مربع
جمعـیــت: 579 هزار نفر
تقسیمات: ۴ شهرستان 16 شهر ۱2 بخش و ۲۸ دهستان
شهرستانها: سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار
مرکـــــز : سمنان

[sorna]

استان سمنان در یک نگاه استان سمنان با 95815 کیلومتر مربع وسعت، یکی از استان های وسیع ایران به شمار می آید. این استان از شمال به استان های مازندران و گلستان، از جنوب به استان اصفهان، از مغرب به استان های تهران و قم و از مشرق به استان های خراسان شمالی و رضوی محدود شده است. این استان به خاطر موقعیت جغرافیایی، دارای اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی و خشک است و به دلیل محدودیت*های آب و خاک، از موقعیت کشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. استان سمنان در حال حاضر دارای 4 شهرستان، 14 شهر، 10 بخش، 28 دهستان است. شهرستان های آن عبارتند از: سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار.

استان سمنان یكی از استان های مهم ایران است كه به سبب ویژگی های خاص موقعیتی و تاریخی خود؛ مجموعه ای از زیبایی ها و مناظر بدیع طبیعی چون جاذبه های كویری و كوهستانی را همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی چون كاروان سراهای تاریخی، قلعه های قدیمی، آب انبارها و قنات هایی با معماری منحصر به فرد؛ مسجد های تاریخی؛ بقعه ها و آرامگاه های مشاهیر و... در یك جا به نمایش گذاشته است و مخاطبان و بازدید كنندگان از این استان را با رضایت مندی از بازدید كم نظیر خود بدرقه می كند.

محدوده کنونی استان سمنان بخشی از ایالات "ورن" یکی از ایالات 16 گانه دوران باستان (اوستائی) بوده که در دوره مادها و هخامنشیان بخشی از قلمرو سرزمین "پارت" را در مجاورت مادها تشکیل می داده است. در دوران سلوکیان و اشکانیان، این سرزمین "کومی سن" یا کومش نامیده می شد که در قلمرو پارتها بوده و بعدها در متون اسلامی معرب شده و بصورت قومس درآمده است.

اهمیت سرزمین کومس یا کومش در تمامی دوران های تاریخی به واسطه قرار گرفتن این سرزمین بر تلاقی گذرگاه های ارتباطی میان سرزمین های طبرستان با سرزمین های داخلی فلات ایران از یک طرف و سرزمین های خراسان و ماوراءالنهر و آذربایجان از طرف دیگر بوده است. به علت همین موقعیت ویژه؛ در سراسر تاریخ، این استان یکی از مناطق با اهمیت کشور به شمار می رفته و در واقع معبر تمام حوادثی بوده که میان شرق و غرب ایران رخ داده است.

این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا به شمار می*رفته و در این دوره؛ سمنان شهر سرحدی ایالت*های پارت و ماد به شمار می*رفته است. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جزو پارت*ها به حساب می*آورند.

سلوکیان بزرگ ترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند. برای این کار تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این شهرها آپاما یا لاسگرد فعلی است که در ۳۴ کیلومتری سمنان واقع شده و دیگری شهر هکتا پلیس (صد دروازه) است که عده*ای آن را دامغان می*دانند. اشکانیان ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت*های مهم آن کمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان کنونی بود.

سمنان در دوره*های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می*آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب*ها، جنگ*ها، شکست*ها و پیروزی*های بی شمار بوده *است. در دوره*های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومت*های مرکزی قرار گرفت و منازعه*ها و مناقشه*های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی، در زمان نخست وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، طبق تصویب نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدی شهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید.

در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات کشوری سال*های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.

[sorna]

پیشینه تاریخی استان سمنان

استان سمنان در دوران باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود.حتی طهمورث دیو بند را موسس شهر سمنان می*دانند. برخی از دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می*دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان, دامغان, خوار, دماوند, فیروزکوه, شهمیرزاد, لاسگرد, ده نمک و آهوان, قوشه, ویمه و نقاط کوهستانی مازندران بوده*است.
این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به شمار می*رفت. در این دوره سمنان، شهر سرحدی ایالت*های پارت و ماد به شمار می*رفت. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جزو پارت*ها به حساب می*آورند. این ایالت که در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود که در ایالت ورن وجود داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن، کوهستان*های جنوبی طبرستان بود.
سلوکیان بزرگ ترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند و برای این کار تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این شهرها آپاما یا لاسگرد فعلی است که در ۳۴ کیلومتری سمنان واقع شده و دیگری شهر هکتا پلیس (صد دروازه) است که عده*ای آن را دامغان می*دانند. اشکانیان ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت*های مهم آن کمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان کنونی بود.
در نیمه قرن هفتم میلادی در زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه سلسله ساسانی، مهاجمان عرب کشور ایران را به تصرف خود درآوردند. اعراب نخست شهر بزرگ و آباد ری را تسخیر کردند، سپس به شمال شرقی رفته و به سرزمین کومش (شهرهای سمنان، دامغان، بسطام) رسیدند و آن ر اتسخیر کردند.
سمنان در دوره*های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می*آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب*ها، جنگ*ها، شکست*ها و پیروزی*های بی شمار بوده*است. در دوره*های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حکومت*های مرکزی قرار گرفت و منازعه*ها و مناقشه*های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
دردوران حکومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را در برگرفت و نهضت*های بی شماری به وقوع پیوست که از مهم ترین آن*ها قیام سنباد زردتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدی شهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع شدند و قومس و ری را به تصرف در آوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از مدتی در دره*های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید.
ایالت کومش (قومس) از کانون*های مهم اسماعیلیان در قرن*های ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود که هر مجموعه از آن*ها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت.
سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع کرد، ادامه یافت.
پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سرکوب گردن کشان ولایت*ها پرداخت. از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر به تصرف صفویان درآمد.
کریم خان زند با عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عده*ای از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و بسطام) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه قاجار بر اریکه سلطنت تکیه زد و از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس را که زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاکم سمنان برگزید. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان*ها بود، لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران در آمد.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در زمان نخست وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام وسرخه)وجنوب طبرستان یعنی سنگسر(مهدیشهر) ، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها) از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید .
در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات کشوری سال*های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.

[sorna]

صنایع دستی استان سمنان

استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی کشور است. در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیک و سفالسازی و... وجود دارد که هر یک از آن*ها سوغاتی گرانقدر برای بازدیدکنندگان از استان به شمار می*آیند. مهم ترین صنایع دستی استان عبارت*اند از:
قالیبافی:
قالیبافی و تولید قالی و قالیچه از دیرباز یکی از تولیدات مهم استان سمنان به شمار می*رفته*است. این منطقه که در دوران قبل، دارای استادان زبردست قالیباف و طراح نقش قالی بود و قالی*ها و قالیچه*های ارزنده از دارهای آنان به عمل می*آمد. به دلیل ورود فرش*های ماشینی به بازار و نداشتن صرفه اقتصادی و همچنین نبود پشتوانه نیروی کاری و طراح قالی و نیز به دلیل کهولت تدریجی استادان و کارگران قالیباف، این رشته دچار رکود فاحش شده*است. امروز قالیبافان استان از نقش و طرح سایر مناطق مانند تبریز، مشهد، اصفهان، نائین، کاشان، یزد و کرمان استفاده می*کنند. در زمینه بعضی از قالی*ها گل*های اسلیمی، شکوفه*ها، غنچه*ها و برگ*های گوناگون با شاخه*های ظریف دیده می*شود و در بعضی از طرح*های شاه عباسی، افشان، ترنجی، خوشه، گل فرنگ، درختی، شکارگاه و... مورد استفاده قرار می*گیرد یا ترکیبی از این طرح*ها هستند.
بخش سنگسر(مهدی*شهر) و شهرستان شاهرود از مراکز مهم تولید قالی و قالیچه در استان سمنان به شمار می*روند.
گلیم بافی :
گلیم به عنوان نخستین زیرانداز بشر، دارای سابقه تولیدی بسیار طولانی است. بافت گلیم اگر چه به گونه بسیار ساده آغاز شده، اما در طول سالیانی که از عمر آن می*گذرد، هنرمندان ایرانی در تکمیل ان نقش فوق الاده چشمگیر ایفا کرده*اند و توانسته*اند آن را به عنوان محصولی برخوردار از ارزش*های هنری و مصرفی توامان حتی روانه بازارهای خارجی کنند. گلیم که در مقایسه با قالی دارای شیوه بافتی آسانتر است و به همان نسبت قیمت ارزانتری دارد، هنری در انحصار روستا نشینان و عشایر بشمار می*آید. روستاهای شهرستان گرمسار، سمنان و روستاهای کندو، خیج و رضاآباد شاهرود از مراکز تولید اصلی گلیم در استان سمنان هستند.
نمد مالی:
یکی دیگر از صنایع دستی که قدمتی دیرینه در استان سمنان دارد، نمد مالی است. وضعیت فعلی تولید نمد در استان سمنان از نظر کمی و کیفی بسیار مطلوب است و مراکز تولید نمد در استان، شهرستان سمنان، دامغان و روستای ابرسیج شاهرود است.
مواد اولیه مصرف شده در نمدمالی پشم است که در اندازه*های مختلف تهیه می*شود. آنچه در نمد مالی می*توان مشاهده کرد، ذوق و هنر، به همراه تحرک تولید کننده*است. تولیدات این زحمات کشان علاوه بر استفاده شخصی به روستاهای شمالی استان و شهرستان مازندران ارسال می*شود.
چاپ قلمکار:
چاپ قلمکار، گونه*ای از چاپ سنتی روی پارچه بافته شده*است. برای نخستین بار، قلم کار سازان ایرانی برای دسترسی به تولید بیشتر و ایجاد هماهنگی و یکنواختی نقش*ها، استفاده از مهره*های چوبی را جایگزین استفاده از قلمو ساخته*اند. برای فراهم آوردن امکاناتی به منظور استفاده مردم، قلم کار را که در گذشته فقط برای روی پارچه*های پشمی و ابریشمی انجام*پذیر بود بر انواع پارچه از قبیل متقال، کتان، چلوار و کرباس و... انجام دادند. در حال حاضر چاپ قلم کار به وسیله قالب*های چوبینی که دارای نقوش برجسته*است انجام می*شود. در حقیقت رکن اصلی قلمکار سازی را قالب سازی تشکیل می*دهد که معمولاً توسط افرادی که حرفه و تخصصشان قالب تراشی است به تفکیک رنگ و حداکثر در چهاررنگ روی چوب*های گلابی و زالزالک تراشیده می*شود گروهی از هنرمندان در رشته*هایی چون ریشه تابی که پارچه زیر ساخت قلمکار را آماده می*سازد یا صحرا کاری که کارهای رنگ رزی، سفید گری، بخار و شستشوی پارچه*های قلمکار را به عهده دارد به فعالیت مشغولند مهم ترین مرکز این صنعت در استان در شهرستان دامغان قرار دارد که ماهانه مقادیر هنگفتی انواع رومیزی پرده و سفره و سایر محصولات قلمکار تولید و برای صدور به خارج از کشور آماده می*کند.
سفالگری و سرامیک :
سفالگری از مهم ترین و قدیمی ترین دست ساخته*های بشر است. آثار سفالی برخلاف آثار یافته شده فلزی، چوبین و... در زیر خاک فاسد نمی*شود و به خاطر این حالت استثنائی، به اطلاعات گویا درباره آن می*توان پی برد. صنعت سفالگری در استان سمنان از پیشینه معتبر برخوردار است. به طوری که دکتر اریک اشمید هنگام حفاری در اطراف دامغان امیدوار به کشف شهر افسانه*ای هکاتوم پلیس یا شهر صد دروازه بود، اگرچه موفق به کشف بقایای شهر مورد نظرش نشد، ولی به مجموعه*ای از بهترین فراورده*های صنعتگران دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح دست یافت این فراورده*ها شامل کوزه*های بزرگ به اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه*ای روشن و کرم بودند. از آنجا که زمینه*های لازم برای صنعت سفالگری در اکثر نقاط استان فراهم بوده، این صنعت با وجود فراز و نشیبهای تاریخی، به حیات خویش ادامه داده*است. در سالهای اخیر، راه اندازی واحدهای آموزش سفالگری و سرامیک در شهرهای سمنان و شاهرود موجب احیا و رشد بیشتر این صنعت در استان شد و هم اکنون ضمن تولید و ارسال مقادیر بسیاری از تولیدات این رشته به استان*های دیگر، زمینه*های تولید کالاهایی برای بخش صادرات خارجی نیز فراهم شده*است. در حال حاضر سفالگران استان سمنان در کارگاه*های سفالگری و سفال سازی در سطح استان به ساختن گونه*هایی ارزشمند سفال مشغولند. در این میان، کارگاه سفال گری و سفال سازی قان بیگی در شاهرود از اهمیتی ویژه برخوردار است.
دستباف*ها:
در زمانی نه چندان دور، مردمان همین سرزمین پارچه*های مورد نیاز خویش را با دست*های هنر آفرین خود تهیه می*کردند که از نظر تنوع رنگ، نقش، طرح و شیوه*های بافت شگفت انگیز بود. هر چند زندگی ماشینی و گرایش به سوی تجدد باعث شد لطمه*هایی جبران ناپذیر بر این صنعت وارد آید، هم اکنون نیز در گوشه و کنار استان سمنان، صنایع دستباف رایجند.
دستبافی شامل تولید پرده*های سنتی و هنری و حوله و شال گردن و پارچه*های متقال زیر ساخت قلمکار است که در استان رایج است. علاوه برآن جاجیم، چادر شب، پلاس و چوقا (چوخا) که عمدتاً توسط روستائیان و عشایر تولید می*شود، از دیگر صنایع دست باف مردم استان است. ماهانه مقادیر قابل توجه*ای از این تولیدات به استان*های دیگر و مراکز ارسال می*شود. شهرستان سمنان به ویژه سرخه، مهدی شهر، فولاد محله و روستاهای شهرستان دامغان و روستاهای بسطام از مراکز تولیدات جاجیمچه و دستباف استان به شمار می*روند.

[sorna]

ویژگی های طبیعی و اقلیمی و صنعتی استان سمنان

استان سمنان به خاطر موقعیت جغرافیایی، اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی ومحدودیت های آب وخاک، از موقعیت کشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. تنها دو درصد از کل مساحت استان زیر کشت آبی و دیم است. عمده ترین محصولات این استان را گندم، جو، سیب زمینی، پنبه (وش) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند تشکیل می دهند. از لحاظ دام داری این منطقه به علت دارا بودن مراتع از وضعیت نسبتا” خوبی برخورداراست. استان سمنان با ۵/۵ میلیون هکتار مرتع و ۵/۲ میلیون واحد دامی یکی از قطب های دام پروری کشور به شمار می آید. استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی و از قطب های صنعتی کشوربه شمار می رود. دراین استان انواع صنایع دستی نظیر قالی بافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیک و سفال سازی و … وجود دارد.
مطالعات زمین شناسی انجام شده نشان می دهد که قدیمی ترین تشکیلات از سنگ های پالیوزوییک تا آبرفت های کوارترنری دراین منطقه وجود دارد. سنگ های دوران دیرین زیوی در شمال سمنان، اطراف شهمیرزاد و جنوب ارتفاعات شمال دامغان و شاهرود وجود دارند. سنگ های دوران میان زیوی در شمال شهمیرزاد در حوالی شیخ چشمه سر و جام دیده می شود. رسوبات دوره دوران ترشیاری از سمنان تا آهوان و طبقات گچدار در شمال سمنان دیده می شوند. سنگ های دوران کواترنری نیز از کوه های شمالی تا دشت کویر دیده می شوند.
بر اساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی درحال تولید، واحد های قابل توجه دیگری نیز در دست ساختمان است که از این تعداد بیش ترین واحد در شهرستان سمنان (۵۶٪) و کم ترین واحد در شهرستان دامغان (۱۳٪) مستقر هستند. نظر به وضعیت زمین شناسی منطقه، این استان از نظر تنوع مواد معدنی نیز یکی از مناطق غنی کشور به شمار می آید. معادن فعال استان را زغال سنگ، کرومیت، گچ، نمک، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاک های صنعتی، مس، سرب، روی، بوکسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و...تشکیل می دهند.